Zarządzanie finansami publicznymi

1. Zarządzanie finansami publicznymi Zarządzanie I rok 2 semestr Specjalność: Zarządzanie w sektorze publicznym

2. 1. Zarządzanie finansami publicznymi Regulacje prawne: Ustawa z dnia 27.09.2009 r. o finansach publicznych ( Dz. U. Nr 157, poz. 1241) Ustawa z dnia 29.01.2004 r. Prawo zamówień publicznych ( Dz. U. z 2010 r. Nr 113 poz. 759 ze zm.) Ustawa z dnia 17.12.2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ( Dz. U. z 2005 r. Nr 14 poz. 114) Ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości ( t. jedn. Z 2009 r. Nr 152, poz. 1223)

3. Zarządzanie finansami publicznymi To działania które przebiegają na podstawie prawa i w celu wykonywania jego postanowień. Organy zarządzające finansami publicznymi realizują funkcje kierownicze w procesie zarządzania finansami publicznymi jako całością lub ich poszczególnymi członami Rodzaje organów • minister finansów (skarbu) • prezes centralnego banku państwa, • minister współpracy gospdarki za granicą

4. Finanse publiczne to finanse państwa i samorządu terytorialnego, obejmują one procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności: • pobieranie i gromadzenie środków publicznych • wydatkowanie środków publicznych • finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa • zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne • zarządzanie środkami publicznymi • zarządzanie długiem publicznym.

5. Środkami publicznymi są: • dochody publiczne, • środki pochodzące ze źródeł zagranicznych , nie podlegające zwrotowi, • przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, • przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, uzyskiwanie w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

6. Dochodami publicznymi są: • daniny publiczne, do których zalicza się podatki oraz inne świadczenia pieniężne. • pozostałe dochody uzyskiwane przez jednostki sektora finansów publicznych, do których zalicza się opłaty, dochody z mienia, w szczególności z najmu oraz z dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału, dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, nie stanowiące przychodów, oraz dochody ze świadczenia usług, spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej, inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są pobierane przez organy finansowe z dochodów publicznych lub przez podległe albo nadzorowanie przez te organy jednostki.

7. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem: • dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, • przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych oraz funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.

8. Deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być pokryty przychodami pochodzącymi: • ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanym przez jednostkę samorządu terytorialnego, • z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych, • z pożyczek, • z prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego, • z nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego z lat ubiegłych, • z wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikającej z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.

9. Do sektora finansów publicznych zaliczamy: • Organy władzy publicznej, Organy administracji rządowej, Organy kontroli państwowej i ochrony prawa, Sądy i trybunały, • Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, samorząd województwa) oraz ich związki • Jednostki budżetowe, • Samorządowe zakłady budżetowe • Agencje wykonawcze • Instytucje gospodarki budżetowej • Państwowe fundusze celowe • Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz KRUS i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS • Narodowy Fundusz Zdrowia • Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SPZOZ) • Uczelnie publiczne • Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne • Państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe • inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.

10. Jednostki budżetowe • Jednostka budżetowa środki na swoje potrzeby otrzymuje z budżetu państwa i nie może mieszać dochodów z wydatkami. W tej formie występują podmioty z założenia deficytowe np: szkoły, straż miejska, straż pożarna, policja, zakłady karne, domy kultury, domy dziecka, domy pomocy społecznej, wszystkie urzędy. Jednostka budżetowa jest powiązana z budżetem metodą brutto (pełna kwotę dochodów i pełna kwotę wydatków). Jednostka budżetowa może mieć utworzony rachunek dochodów własnych. W jednostce budżetowej obowiązuje zasada roczności - niezrealizowane wydatki wygasają z dniem 31 grudnia oraz do budżetu państwa musi zostać odprowadzona ustalona na ten dzień nadwyżka z rachunku dochodów własnych. Rachunek dochodów własnych może być tworzony przez każdą jednostkę budżetową.

11. Zakłady budżetowe • Zakłady budżetowe świadczą swoje usługi odpłatnie, zaś koszty ich działalności pokrywane są z przychodów własnych. Przychód może być wykorzystany do pokrycia kosztów np. przedszkól, izb wytrzeźwień, żłobków, obiektów sportowych, zakładów utylizacji odpadów, zakładów komunalnych, oczyszczalni ścieków.

12. Zakład budżetowy może otrzymywać: • dotacje przedmiotowe, • dotacje podmiotowe, • dotację celową na dofinansowanie kosztów inwestycji • nowo tworzony zakład może otrzymać jednorazowe dotacje z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

13. Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych • Gospodarstwo pomocnicze to działalność uboczna lub część działalności podstawowej jednostki budżetowej, wyodrębniona z niej pod względem organizacyjnym i finansowym. Jest powiązana metodą budżetowania netto. • Gospodarstwa pomocnicze realizują zadania rzeczowe o charakterze produkcyjno usługowym na zasadzie odpłatnej np. warsztaty szkolne, warsztaty naprawcze przy jednostce wojskowej, laboratorium analityczne przy ZOZZ

14. Prowadzi działalność na podstawie rocznego planu finansowego: • przychody własne • dotacje z budżetu jednostki budżetowej • wydatki będące kosztami • rozliczenie z budżetem (stan należności i zobowiązań na początek i na koniec okresu rozliczeniowego) Koszty działalności pokrywają z uzyskanych przychodów własnych (założenie). W praktyce mogą one otrzymywać dotacje przedmiotowe oraz jednorazową dotację na wyposażenie w środki obrotowe.

15. Fundusze celowe • fundusze stworzone do finansowania takich zadań należących do organów publicznych (państwowych lub samorządowych), które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety. Fundusze celowe charakteryzuje celowe przeznaczenie gromadzonych w nich dochodów. Są tworzone na podstawie odrębnych ustaw (ustawa powołuje konkretny fundusz). Przychody funduszy pochodzą z dochodów publicznych. Fundusze celowe dzielą się na państwowe lub samorządowe (odpowiednio: gminne, powiatowe lub wojewódzkie). Jako ważna cechę można także podać nieokreślony czas ich funkcjonowania, który jest jednak zazwyczaj dłuższy niż rok.

16. Funkcjonowanie funduszy celowych może polegać na: • wyodrębnieniu z budżetu państwa osobnego rachunku, na którym gromadzone są dochody i wpływy danego funduszu, oraz z których właściwy dysponent, najczęściej w randze ministra rozdysponowuje zgromadzone tam środki np. Fundusz Pracy; • stworzenie funduszu celowego poprzez tworzenie struktur organizacyjnych i nadanie mu osobowości prawnej; wówczas to dysponentem środków zgromadzonych na rachunkach funduszu staje się organ tego funduszu w randze np. prezesa zarządu np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ).

17. Agencje rządowe • Utworzona na mocy ustawy, państwowa osoba prawna w celu realizacji zadań publicznych pod nadzorem właściwego ministra np. Agencja Rynku Rolnego; agencje zarządzają mieniem publicznym i uzyskują dochody np. z jego sprzedaży, dzierżawy.

18. Zarządzanie dochodami gminy Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego ma zapewnione stałe dochody. Dochody te pochodzą zarówno ze źródeł własnych, jak i dochodów publicznych. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. wskazuje w art. 167 ust. 1 na zasadę, że „jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań”. Dochody gminy ze względu na źródło pochodzenia dzielą się na: 1)dochody własne, 2) subwencje ogólne z budżetu państwa, 3)dotacje celowe z budżetu państwa . Natomiast dochody gminy ze względu na możliwość uzyskania dzielą się na: • obligatoryjne • fakultatywne. Dochodami obligatoryjnymi są dochody uzyskiwane ze stałych wskazanych źródeł. Dochodami fakultatywnymi są dochody uzyskiwane z potencjalnie możliwych źródeł.

19. Dochodami obligatoryjnymi gminy są: 1. Wpływy z ustalonych popieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków: - od nieruchomości - rolnego, - leśnego -środków transportowych, - od działalności gospodarczej od osób fizycznych, - od posiadania psów, od czynności cywilnoprawnych. 2. Wpływy z opłat: - skarbowej, - eksploatacyjnej, - miejscowych, - innych, pobieranych na podstawie odrębnych ustaw, gdy stanowi to dochód gminy. 3. Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości 4. Subwencja ogólna.

20. Dochodami fakultatywnymi są: 1. Dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy. 2. Dotacja celowa na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi jednostkami samorządu terytorialnego. 3. Dotacja celowa z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego. 4. Dotacje z funduszy celowych. 5. Spadki, zapisy i darowizny. 6. Odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę. 7. Opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych naleŜności, stanowiących dochody gminy. 8. Odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek. 9. Dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami.

21. Każda gmina otrzymuje z budżetu państwa subwencję ogólną składającą się z części: 1. wyrównawczej, 2. równoważącej, 3. oświatowej. Gminy wykonujące zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami otrzymują dotacje celowe przyznawane z budżetu państwa. Dotacje celowe udzielane są z budżetu państwa na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych gminy z zakresu: pomocy społecznej i wypłat dodatków mieszkaniowych.

22. Wydatki bieżące gminy są związane z realizacją podstawowej funkcji samorządu, tj. wykonywaniem zadań, poprzez które gmina zaspakaja zbiorowe potrzeby, czyli dostarcza dóbr i usług niezbędnych dla prawidłowego, codziennego funkcjonowania zarówno swoich mieszkańców jak też przedsiębiorstw znajdujących się na danym terenie oraz szeroko rozumianego rozwoju lokalnego. Do tej grupy wydatków można zaliczyć m. in. wydatki służące utrzymaniu szkół, zapewnieniu usług komunalnych, sprawnemu działaniu istniejącej infrastruktury itp. Wydatki inwestycyjne służą realizacji zadań inwestycyjnych czyli odtwarzania i rozbudowy posiadanej już na swoim terenie infrastruktury, jak też do tworzenia nowej. Prowadzenie przedsięwzięć inwestycyjnych warunkuje realizację zadań gminy. Tak więc inwestycje są środkiem, który umożliwia wykonanie zarówno zadań bieżących jak i tych, które będą dopiero aktualne w przyszłości. Dzięki ich podejmowaniu jednostka samorządu terytorialnego może zapewnić mieszkańcom dostęp do usług, świadczonych na możliwie najwyższym poziomie i jednocześnie korespondujących ich potrzebami Poza tym, inwestycje komunalne, a zwłaszcza rozbudowa infrastruktury technicznej, należą do ważniejszych czynników wpływających na atrakcyjność inwestycyjną gminy, a tym samym na jej przyszłe „bogactwo”

23. Przedsięwzięcia inwestycyjne ze względu na swój wymiar finansowy powinny być starannie przemyślane i zaplanowane. Gminy winny badać skutki pieniężne już podjętych decyzji, przygotowanych planów rozwojowych oraz konkretnych zamierzeń inwestycyjnych poprzez znajdowanie wspólnego pieniężnego wymiaru, dla wielu zdawałoby się nieporównywalnych przedsięwzięć w czym pomocne są finanse aby dokonać racjonalnych wyborów. Dokonywanie racjonalnych wyborów przedsięwzięć inwestycyjnych jest szczególnie ważne, gdyż gminy dysponują ograniczonymi środkami finansowymi i jakkolwiek gmina nie działa dla zysku ważne jest optymalne wykorzystanie posiadanych przez nią funduszy. Generalnie rzecz biorąc zarządzanie finansami gminy sprowadza się do świadomego kształtowanie dochodów i przychodów oraz racjonalnego gospo-darowania posiadanymi zasobami. Niestety, gmina może tylko w małym stopniu wpływać na wielkość swoich dochodów. Wpływ ten ogranicza się tylko do „dochodów własnych” a urzeczywistnia się poprzez władztwo podatkowe czyli prawo do samodzielnego kształtowania niektórych konstrukcyjnych elementów podatków i opłat lokalnych (np. ustalenie konkretnych stawek podatkowych, rozszerzania zakresu ulg i zwolnień). Natomiast na wielkość dwóch pozostałych składników dochodów tj. na subwencje oraz dotacje gmina praktycznie niema żadnego wpływu.

24. Bibliografia Finanse publiczne. Teoria i praktyka, S. Owsiak, PWN, Warszawa 1999 S. Owsiak, Finanse publiczne: teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2005, A. Komar, Finanse publiczne, Warszawa 1995, J. Osiatyński, Finanse publiczne, Warszawa 2006, Serwisy internetowe.

25. Dziękuję za uwagę