Aspekt prawny dot. kształcenia specjalnego w szkolnictwie ogólnodostępnym Opracowanie: Stanisław Srebro Kuratorium Oświa

1. Aspekt prawny dot. kształcenia specjalnego w szkolnictwie ogólnodostępnymOpracowanie: Stanisław SrebroKuratorium Oświaty w KrakowieDelegatura w Tarnowie

2. Uczeń niepełnosprawny to - w rozumieniu przepisów oświatowych - uczeń posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez zespół orzekający działający, w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. (w żadnym wypadku nie może to być opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej bądź orzeczenie powiatowego zespołu ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności)

3. Art. 71b ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty • Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież (.......) wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to może być prowadzone w formie nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach lub oddziałach integracyjnych, szkołach lub oddziałach specjalnych i ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5.

4. Podstawaprawna organizacji kształcenia specjalnego • Art. 5 i 5a oraz Art. 71b ust. 1 i 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004r. Nr 256 poz. 2572 ze zm.) • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych i integracyjnych (Dz.U. Nr 19 poz. 167)

5. Organizacja kształcenia specjalnego w szkole ogólnodostępnej • Rodzice ucznia składają u dyrektora szkoły wniosek o zorganizowanie kształcenia specjalnego wraz z orzeczeniem ppp o potrzebie kształcenia specjalnego. • Dyrektor szkoły organizuje kształcenie specjalne, zapewniając uczniowi: - dostosowanie wymagań do jego indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych, - realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, - indywidualne zajęcia rewalidacyjne (w porozumieniu z organem prowadzącym) prowadzone przez odpowiednich specjalistów, - możliwość wydłużenia etapu edukacyjnego, - odpowiednie pomoce dydaktyczne i sprzęt, - integrację ze środowiskiem rówieśniczym, - likwidację barier architektonicznych. • Dyrektor zapewnia ponadto pomoc psychologiczno-pedagogiczną rodzicom i nauczycielom.

6. Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania , klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 199 poz. 2046 ze zm.) • § 6. 1. Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne, o których mowa w § 4 ust. 1pkt 1, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.

7. Art. 1 pkt. 5a ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty System oświaty zapewnia w szczególności: ... pkt 5a. opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwienie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych,

8. Rozporządzenie MENiSz dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałachogólnodostępnych i integracyjnych (Dz.U. Nr 19 poz. 167) § 4. 1. Przedszkola, szkoły i oddziały, o których mowa w § 1, zapewniają dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym oraz niedostosowanym społecznie: 1) ... 3) realizację programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki, dostosowanych do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy dydaktycznej i wychowawczej;

9. Kiedy opracowujemy indywidualny program nauczania? Indywidualny (zindywidualizowany) program nauczania dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego tworzony jest wtedy, gdy uczeń wymaga: • modyfikacji treści programowych, • specjalnej organizacji metod i form pracy, • dodatkowego wsparcia nauczycieli, specjalistów, rówieśników.

10. Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania , klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 199 poz. 2046 ze zm.) § 10. 2. Klasyfikacja śródroczna .... § 10. 4. Klasyfikacja roczna ucznia z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na (...) z uwzględnieniem indywidualnego programu edukacyjnego opracowanego dla niego na podstawie odrębnych przepisów i zachowania ucznia ...

11. RozporządzenieMENiSz dnia 26 lutego 2002r.w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół(Dz. U. Nr 51, poz. 458 ze zm.) Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym w szkołach podstawowych i gimnazjach Wskazówki ogólne

12. Indywidualne program nauczania dla uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym Z powyższych uregulowań prawnych wynika obowiązek opracowania dla każdego ucznia niepełnosprawnego intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym indywidualnego programu nauczania (indywidualnego programu edukacyjno – terapeutycznego IPET, indywidualnego programu edukacyjno - wychowawczego)

13. Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 199 poz. 2046 ze zm.) § 12. 4. Oceny bieżące oraz śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym są ocenami opisowymi. § 13. 5. Śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne zachowania dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym są ocenami opisowymi. (szkolny plan nauczania, arkusze ocen, świadectwa)

14. Podstawa prawna organizacji zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych • § 2 ust. 10 oraz § 3. ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach placówkach. • Art. 1 pkt. 5a ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty Istnieje obowiązek organizowania zajęć rewalidacyjnych dla wszystkich uczniów niepełnosprawnych (tj. posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną)

15. §2 ust.10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych. Dyrektor szkoły, z wyjątkiem szkoły specjalnej, w uzgodnieniu z organem prowadzącym, przydziela dodatkowe godziny na prowadzenie indywidualnych zajęć rewalidacyjnych z uczniami niepełnosprawnymi. Przepisy nie określają tygodniowej liczby godzin zajęć rewalidacyjnych dla ucznia niepełnosprawnego. Uczniowie niepełnosprawni uczestniczą we wszystkich zajęciach edukacyjnych z klasą, a ponadto mają zorganizowane zajęcia rewalidacyjne. Proponowana liczba godzin: 1 – 3 tygodniowo.

16. §3 ust.2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych W szkolnym planie nauczania należy dodatkowo uwzględnić dla uczniów niepełnosprawnych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczniów, z zastrzeżeniem ust. 3, następujące zajęcia rewalidacyjne: 1) korekcyjne wad postawy, 2) korygujące wady mowy, 3) orientacji przestrzennej i poruszania się, 4) nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji, 5) inne, wynikające z programów rewalidacji.

17. Inne rodzaje zajęć rewalidacyjnych: • Korekcyjno-kompensacyjne, • Usprawniające motorykę, • Socjoterapeutyczne, • Dydaktyczno-wyrównawcze (przydzielane w szczególnie uzasadnionych przypadkach, na ogólnych zasadach), • I inne.

18. Główne kierunki oddziaływańrewalidacyjnych: • Maksymalne usprawnianie, rozwijanie, wzmacnianie najmniej uszkodzonych funkcji psychicznych i fizycznych, • Korygowanie funkcji zaburzonych i uszkodzonych, • Kompensowanie czyli wyrównywanie przez zastępowanie, • Stymulowanie (dynamizowanie rozwoju), Celem rewalidacji nie jest wyrównywanie braków edukacyjnych! Ustalając rodzaj zajęć rewalidacyjnych należy uwzględnić: • Zalecenia i diagnozę zawarte w orzeczeniu poradni psychologiczno-pedagogicznej • Potrzeby dziecka wynikające z diagnozy pedagogicznej nauczycieli .

19. Elementy diagnozy • Rodzaj niepełnosprawności • Poziom rozwoju percepcji wzrokowej (spostrzeganie, analiza, synteza) • Poziom rozwoju percepcji słuchowej (słuch fonematyczny, słuch fonetyczny, analiza i synteza słuchowa, wrażliwość słuchowa, słuch muzyczny) • Poziom koordynacji : wzrokowo-ruchowej, wzrokowo słuchowej, wzrokowo-słuchowo-ruchowej • Uwaga (trwałość, zdolność koncentracji, stopień rozwoju uwagi dowolnej) • Pamięć (poziom rozwoju pamięci świeżej i trwałej, mechanicznej, logicznej; pamięci słów, zdań, tekstów; pamięci wzrokowej, słuchowej, wzrokowo-słuchowo-ruchowej)

20. Elementy diagnozy cd. • Poziom rozwoju mowy: artykulacja, gramatyka, rozumienie • Poziom rozwoju wyobraźni i orientacji przestrzennej • Rozwój myślenia: ujmowanie różnic i podobieństw, umiejętność klasyfikowania, przyporządkowywania, wnioskowania, myślenie przyczynowo-skutkowe, abstrakcyjne, matematyczne, definiowanie pojęć • Poziom rozwoju motorycznego: koordynacja statyczna i ruchów jednoczesnych, precyzja ruchów, stan napięcia mięśniowego • Stan dojrzałości społecznej i emocjonalnej • Stan zdrowia dziecka

21. Formy zajęć rewalidacyjnych – kwalifikacje nauczycieli Zajęcia logopedyczne organizuje się dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zakłócenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub logopedii szkolnej;

22. Formy zajęć rewalidacyjnych- kwalifikacje nauczycieli Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne organizuje się dla uczniów, u których stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające uzyskanie osiągnięć wynikających z podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej;

23. Formy zajęć rewalidacyjnych- kwalifikacje nauczycieli Zajęcia socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym organizuje się dla uczniów z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie pracy o charakterze terapeutycznym lub socjoterapii;

24. Formy zajęć rewalidacyjnych- kwalifikacje nauczycieli Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze organizuje się dla uczniów, którzy mają znaczne trudności w uzyskaniu osiągnięć z zakresu określonych zajęć edukacyjnych, wynikających z podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego. Zajęcia prowadzone są przez nauczyciela właściwych zajęć edukacyjnych. zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze mogą być organizowane w ramach indywidualnych zajęć rewalidacyjnych tylko w wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych przypadkach (np. W związku z absencją chorobową ucznia).

25. § 3 ust. 7 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania szkołach publicznych • Dla uczniów niepełnosprawnych można przedłużyć okres nauki na każdym etapie edukacyjnym co najmniej o jeden rok, zwiększając proporcjonalnie liczbę godzin zajęć edukacyjnych. Komentarz: stanowisko MEN

26. Komentarz: stanowisko MEN • W sytuacji braku szczegółowych regulacji prawnych w tej sprawie stanowisko Ministerstwa Edukacji Narodowej jest następujące: „O wydłużeniu etapu edukacyjnego decyduje dyrektor szkoły indywidualnie w stosunku do każdego ucznia niepełnosprawnego (..). Decyzja dyrektora powinna znaleźć uzasadnienie w szczegółowej analizie sytuacji edukacyjnej dokonanej przez radę pedagogiczną i zostać podjęta w uzgodnieniu z rodzicami. Wydłużenie etapu edukacyjnego stosuje się do ucznia, u którego niepełnosprawność powoduje spowolnienie tempa pracy i utrudnia opanowanie treści programowej w czasie przewidzianym w planie nauczania na dany rok szkolny. Treści te uczeń realizuje, o co najmniej jeden rok szkolny dłużej. Zatem na zakończenie pierwszego roku realizacji wydłużonego etapu edukacyjnego uczeń nie podlega klasyfikacji rocznej i nie otrzymuje świadectwa promocyjnego. Szkoła może wydać uczniowi niepełnosprawnemu, któremu wydłużono etap edukacyjny zaświadczenie dotyczące przebiegu nauczania. W sprawozdaniu statystycznym SO-2 ucznia, któremu wydłużono etap edukacyjny, wykazuje się jako ucznia niepromowanego.

27. Podstawy prawne organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej • Art. 1 pkt 4 i 5a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz.2572 ze zmianami) • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. nr 11, poz. 114)

28. W przypadku dzieci zakwalifikowanych do kształcenia specjalnego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, wychowaniem przedszkolnym może być objęte dziecko w wieku powyżej 6 lat, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Obowiązek szkolny tych dzieci może być odroczony do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Decyzję o odroczeniu podejmuje dyrektor tej szkoły podstawowej do którego obwodu należy dziecko Art. 14 ust. 1a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty

29. Art. 17 ust. 3a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Obowiązkiem gminy jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 71b, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej, gimnazjum lub ośrodka umożliwiającego realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki dzieciom i młodzieży , o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym ze sprzężonymi niepełnosprawnościami albo zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice.

30. Art. 14a ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom sześcioletnim bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub ośrodka umożliwiającego dzieciom o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom upośledzonym umysłowym ze sprzężonymi niepełnosprawnościami realizację obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3, albo zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice.

31. Wczesne wspomaganie rozwoju dzieckaRozporządzenieMinistra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 kwietnia 2005 r.w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci(Dz. U. Nr 68, poz. 587)

32. Art. 71b ust. 2a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty W przedszkolach i szkołach podstawowych, w tym specjalnych, oraz w ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5, a także w publicznych i niepublicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych, mogą być tworzone zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka, od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzonego bezpośrednio z dzieckiem i jego rodziną.

33. Dodatkowe informacje 1. Podręczniki bezpłatne dla uczniów niepełnosprawnych: - formularz zamówienia na stronie www.wsip.com.pl - st. wiz. Barbara Gacek Kuratorium Oświaty w Krakowie ul. Łobzowska 67 30 – 038 Kraków 2. Materiały przydatne dyrektorom: - „Materiały informacyjne dla organów samorządu terytorialnego”, Kuratorium Oświaty w Krakowie, czerwiec 2006 i styczeń 2007, - strona internetowa Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, www.cmppp.edu.pl

34. Stanislaw.Srebro@kuratorium.krakow.pl Dziękuję za uwagę