بسم الله الرحمن الرحيم اخلاق پزشکی در ایران باستان

1. بسم الله الرحمن الرحيم اخلاق پزشکی در ایران باستان Medical Ethics in Ancient Persia

2. آرمان زرگران، عبدالعلی محقق زاده گروه فارماکوگنوزی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز گروه اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز Arman Zargaran, Abdolali Mohagheghzadeh Department of Pharmacognosy Faculty of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences Research Center, Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, I. R. Iran. Department of Medical Ethics, Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, I. R. Iran.

3. مقدمهINTRODUCTION • لزوم و توان اثبات بسیاری از علوم در ایران باستان علارغم نابودی بسیاری از منابع • بسیاری از علوم ریشه ایرانی دارند نه یونانی یا غربی • Necessity and ability to proof many ancient Iranian sciences however many of opuses were defeated • Many of sciences have Iranian base, not Greek or Western

4. اخلاق در جامعهEthics in Society اولين شرط وجود نظام اخلاقي در پزشكي وجود ارزش هاي اخلاقي در جامعه است. • تعليم و تربيت اشاره مورخین یونانی: • گزنفون در توصيف جامعه پارسي مقارن با كورش كبير، اولين پادشاه هخامنشي، مي نويسد:‹‹كودكان به مدرسه مي روند تا راه عدالت و پرهيزگاري بياموزند.›› • هردوت در مورد اساسي ترين اصول مورد تعليم در ميان پارسيان در طول مدت تربيت مي نويسد: ‹‹ دوره تربيت كودكان بين 5 و 25 سالگي است و سه كار به آنها مي آموزند اسب سواري، تيراندازي و راستگويي.›› The first condition to prove existence of medical ethics is existence of ethical values in society • EducationPointed Greek historians: • Xenophone describes the Persian society in the times of Cyrus the Great, the First Achaemenid King, so: “ Children go to school to learn justice and piety.” • Herodotus writes a bout the fundamental principals of education among Persians during the course of training: “ Training course for the children is between 5-25 years old and they are learned three essential subjects; Trooper, Archery and Truthfulness.”

5. اخلاق در جامعه راست گویی داريوش: ‹‹ اهورامزدا اين كشور را بپايد از: دشمن، خشكسالي و از دروغ›› كتيبه مكشوفه در ديوار جنوبي تخت جمشيد ‹‹داريوش شاه گويد: تو كه پس از اين شاه خواهي شد از دروغ بپرهيز. كسي را كه دروغ مي گويد به سختي مجازات كن، اگر فكر مي كني كه كشور من بايد بي گزند بماند››بيستون ‹‹ در نزد ايشان آنچه انجامش حرام است ذكرش نيز مكروه است و بدترين كارها دروغگويي است...›› هردوت ‹‹ گفتم چه چيز است كه مروت را تباه كند، گفت چهار چيز است، مهتران را بخيلي و دانشمندان را عجب و زنان را بي شرمي و مردان را دروغ››ظفرنامه ‹‹ دو مرد كه با هم فراز روند، آن كه داناتر و راست گوتر است، سرور است.›› بندهش • Ethics in Society Truthfulness • Daryus the Great: “ God, keep this country from: enemy, drouth and lying.”From inscription found in southern walls of Persepolis • “Daryus the king says: you that will be king after it, shun from lying, punish the person who is liar hardly, if you think that my country should be safe.”Bistoon • “What is illegal among them, its saying is also execrable and the worst things is lying.”Herodotus • “I asked which thing will destroy the manliness, he answered there are four things; parsimony of the seniors, egocentric of scientists, indecency of women and lying of men.”Zafarnameh • “When two people are in argument, the man who has more knowledge and truthfulness, is over lord”Bondahesh

6. رفتار عمومي ‹‹ ايشان به آب روان حرمتي خاص مي گذارند و هيچ گاه در آب جاري تف نمي اندازند يا قضاي حاجت نمي كنند و حتي دست خود را در آب روان نمي شويند و ديگران را نيز از آن كار منع مي كنند.››هردوت ‹‹ احدي مجاز نيست جلو ديگران استفراغ يا قضاي حاجت قضاي حاجت كند.›› هردوت ‹‹ ]کوروش[ مقرر داشت درباريانش در انظار ديگران آب دهان نياندازند و يا بيني پاك نكنند ...›› گزنفون ‹‹ خنديدن و يا تف انداختن در حريم شاهي گناه به شمار مي آمد›› هردوت احترام به پدر و مادر ‹‹ گفتم از فرمان ها كدام است كه خوار نبايد داشت، گفت چهار فرمان، فرمان خداي تعالي و فرمان هوشياران و فرمان پادشاه و فرمان پدر و مادر...››ظفرنامه ‹‹ خواسته از بهر چه بايد، گفت تا حق خويشان و نزديكان بدان بگذاري و به سوي پدر و مادر ذخيره بفرستي ...››ظفرنامه Public Behavior • “They revered to current water and never driveled or urination in current water, even didn’t washing their hands in it and inhibited others.”Herodotus • “Nobody have permission to vomiting and urination in others view.”Herodotus • “ [ Cyrus the Great ] ordered his courtiers didn’t drivel and clean their nose in others view.”Xenephon Respect to Parents • “I asked which orders are don’t be cheap, answered, four orders, order of God and order of wises and order of king and order of parents….”Zafarnameh • “Wealth for what? Told: to do a favor for relatives and kinsmen and send its benefactor for the soul of parents…” Zafarnameh

7. بازتاب رفتار جامعه در حكومت ستوده شدن كوروش توسط قرآن كريم در سوره كهف به علت منش و رفتارش ندامت خشايارشا در تندي به عموي خود: ‹‹ وقتي بيانات ارتبان را شنيدم زود خون جواني در رگهاي من به جوش آمد و سخنان درشتي زدم كه سزاوار نبود مرد جواني به بزرگتر از خود بگويد›› هردوت رفتار خشايارشا نسبت به رسولان دولت اسپارت در قبال قتل سفيران ايراني توسط دولت ايشان: ‹‹ خشايارشا در نهايت بزرگواري گفت به هيچ روي قصد ندارم مثل اسپارتيها رفتار كنم و با قتل رسولان يك دولت خارجي، اصولي را كه در نزد همه اقوام محترم و گرامي است زيرپا بگذارم و هرگز به عملي كه خودم آنرا مستوجب سرزنش مي دانم مبادرات نمي ورزم›› هردوت ‹‹ كمبوجيه براي پدر اتانس به نام سيسام (سيسامنس) حكم اعدام صادر كرده بود. او يكي از داوران شاهي بود كه پادشاه به جرم رشوه خواري و اختلال در كار عدل و داد فرمان داد پوست از تنش كنده و با قطعات آن، كرسي دادگاهي را كه او بر روي آن جلوس مي كرد، روكش كردند. سپس كمبوجيه پسرش را به جاي پدر گماشت و تاكيد فرمود كه همواره به ياد داشته باش كه روكش كرسي دادگاه از چه جنسي ساخته شده است›› هردوت Kings Behaviors • The Holy Koran praised Cyrus the Great for his good behavior and disposition in the surah Kahf. • Regret of Xerses for his harsh reply to his uncle : “when I heard Artaban’s saying, my blood was boiling and told bad talking to him that was not good a young man say to older.”Herodotus • Xerses behavior regarding to Spartan messengers when Spartan government killed Persian’s messengers: “ Xerses generously said: I don’t want behave like Spartan and with killing foreign government messengers, break respected rules among all nations and never do any work that blame it myself.”Herodotus

8. اخلاق پزشکیMedical Ethics • نظام پزشكي ايران باستان • Medical Organization in Ancient Iran

9. اخلاق پزشك ‹‹ و در كتب طب آورده‌اند كه فاضلتر اطبا آنست كه بر معالجت از جهت ذخيرت آخرت مواظبت نمايد، كه بملازمت اين سيرت، نصيب دنيا هر چه كاملتر بيابد و رستگاري عقبي مدخر گردد؛ چنانكه غرض كشاورز در پراكندن تخم، دانه باشد كه قوت اوست، اما كاه كه علف ستوران است به تبع آن هم حاصل آيد›› برزويه ‹‹ بهترين پزشك آن است كه اين شغل را فقط براي خدا و براي ثواب پيش گرفته باشد؛ پس از او طبيبي بود كه هم به مال تعلق خاطر داشت هم به ثواب، مشروط بر اينكه دلبستگي او به پول كمتر از تعلق او به كارهاي نيك باشد؛ فروتر از او طبيبي بود كه جز به مال دنيا به چيزي دلبستگي نداشت.››دينكرد ‹‹ گفتم اندر جهان چه زشت تر، گفت تندي از پادشاهان و حريصي از عالمان و بخيلي از توانگران››ظفرنامه ‹‹طبيب نبايستي پول را خيلي دوست بدارد ›› دينكرد • Physician Ethics • “ It is in the physician’s books, the best physician is who which does the medicine for hereafter saves, that by doing it, will gain worldly properties and hereafter salvation, as purpose of farmer to scattering semen is seed for his nutrition, but straw for eating quadrupeds will be gain from it too.” Borzuieh • “ The best physician leeches for God and hereafter praise, after him who doing leech for property and hereafter praise and secondary was more, cheaper is who doing leech just for property.”Dinkerd • “ I asked what is the worst in the world, he told violence of kings, avidly of scientists and parsimony of riches.” Zafarnameh • “ Physicians shouldn’t love money.” Dinkerd

10. اجازه نامه طبابت ‹‹بند 37: اهوره‌مزدا پاسخ داد: بهتر آن است كه نخستين بار كارآزمودگي و چيره دستي خويش را بر ديوپرستان بيازمايد تا بر مزدا پرستان. اگر 3بار هنگام درمان ديوپرستان با كارد، بيمار بميرد، آن مزداپرست همواره پزشكي ناشايسته است. بند38: ...اگر او به درمان مزداپرستان دست زند يا مزداپرستان را با كارد درمان كند، پادافره گناه كشتن آگاهانه بر او رواست. بند 39: اگر او 3 بار ديوپرستان را با كارد درمان كند و بيمار تندرستي خويش را بازيابد، از آن پس همواره پزشكي شايسته است.›› ونديداد ‹‹مجرمان و جانیان مستحق اعدام را، براي استفاده طبي زنده نگه مي داشتند.›› دينكرد • Medical Permission • “Line 37: Ahura Mazda answered: 'On worshippers of the Daevas shall. he first prove himself, rather than on worshippers of Mazda. If he treat with the knife a worshipper of the Daevas and he die;if he treat with the knife a second worshipper of the Daevas and he die; if he treat with the knife for the third time a worshipper of the Daevas and he die, he is unfit for ever and ever.. Line 38: … if he shall ever treat with the knife any worshipper of Mazda, and wound him with the knife, he shall pay for his wound the penalty for willful murder. Line 39: If he treat with the knife a worshipper of the Daevas and he recover; if he treat with the knife a second worshipper of the Daevas and he recover; if for the third time he treat with the knife a worshipper of the Daevas and he recover; then he is fit for ever and ever.”vandidad • “ They kept criminals and guilty condemned to die alive for medical uses.” Dinkerd

11. حقوق بیمارRihgts of Patients ‹‹ طبيب مجبور بود كه در موقع لزوم هر روز به عيادت مريض خود برود.›› دينكرد محوريت بحث: • بارداري • سقط جنين “ Physician, when necessary, ought to visit patients every day” Dinkerd Discussion: • Pregnancy • Abortion

12. بارداري واژه هاي پهلوي: • Pahlavi words: ham bavišnih: باردارشدن : become pregnant āvartākih : بارداري : Pregnancy مطابق لوحه هاي گلي مكشوفه در خزانه تخت جمشيد: مرخصي بارداري ظاهرا 5 ماه بوده است. زن ها با به دنيا آوردن كودكي براي مدتي از كار در بيرون معاف مي شدند اضافه حقوق براي نوزادان پسر]نسبت به نوزادان دختر[ 2برابر، يعني 20 ليتر جو و 10ليتر شراب يا آب جو بود. مادران از مرخصي و حقوق زايمان و نيز حق اولاد استفاده مي كرده اند. • Pregnancy According to moody tablet discovered in treasury part of Persepolis : • Vacation of pregnancy was 5 month. • Women after breed had vacation. • Raise for boy newborns was twice than girl newborns and it was equal to 20 liter of barley and 10 liter of wine or bear. • Mothers had vacation and childbirth salary and slip salary.

13. سقط جنين واژه هاي پهلوي: • Pahlavi words: daštak = gawr = zahak :جنين : Embryo tačišnōmand: سقط جنين شودجنين افكن، امري كه موجب: Abortifacient nasā: جنين سقط شده : Abortus گناه و عقوبت عدم توجه به سلامت جنين در رحم مادر چنين ذكر شده است: ‹‹ اگر او (كسي كه با زني همخوابگي كند) چنان كه سزاوار است از زن نگهداري نكند و گزندي به كودك برسد، براي سرباز زدن از نگهداري شايسته، پادافره گناه كشتن آگاهانه بر او رواست.››ونديداد • Abortion • “If he shall not support her, so that the child comes to grief, for want of proper support, he shall pay for it the penalty for willful murder.” Vandidad

14. ‹‹ اگر مردي با دختري دوشيزه يا بانويي جوان- خواه آن دختر يا بانو وابسته به سالار خانواده باشد يا نه، خواه به شوهر داده شده باشد يا نه – همخوابگي كند و آن دختر يا بانو از او آبستن شود و بگويد: تو مرا آبستن كردي و مرد پاسخ دهد: به جست و جوي پيرزني برآي و از او بخواه كه دشتك ترا بياندازد. و زن نزد پيرزن برود و از او بخواهد كه دشتك را بياندازد و پيرزن بنگ يا شَئِتَ يا غْنانَ يا فْرَسپاتَ يا داروهاي ديگر كه دشتك را مي اندازد، بدو بدهد و مرد بگويد: ميوه زندگي خود را دور بيانداز و او ميوه زندگي خود را دور بياندازد، گناه اين كار به يكسان بر گردن 3تن است: مرد، زن، پيرزن.››ونديداد • “Line 13: If a man come near unto a damsel, either dependent on the chief of the family or not dependent, either delivered [unto a husband] or not delivered, and she conceives by him, and she says, I have conceived by thee;" and he replies, "Go then to the old woman and apply to her for one of her drugs, that she may procure thee miscarriage; Line 14: 'And the damsel goes to the old woman and applies to her for one of her drugs, that she may procure her miscarriage; and the old woman brings her some Banga, or Shaeta, a drug that kills in the womb or one that expels out of the womb, or some other of the drugs that produce miscarriage and [the man says], "Cause thy fruit to perish!" and she causes her fruit to perish; the sin is on the head of all three, the man, the damsel, and the old woman.” Vandidad

15. زهرشناسی و قوانین مرتبط با آنToxicology and Its Laws • واژه هاي پهلوي • Pahlavi words: zahr = viš : زهر : Poison višōmand : زهرآلود : Baneful zahr kartar : زهرساز : Poison maker pāt-zahr : پادزهر : Bezoar • اشاره مورخين به استفاده از زهر در ايران • Historians pointed the use of poisons in Iran

16. زهرها • گرگ خفه كن-خائق‌الذئب (Aconitum napellus) ‹‹ پسر ديگرش] پسر ديگر ارد پنجم اشكاني[ فراهات، كه در آرزوي كشتن او بود گياه گرگ خفه كن به او داد و قضا را اين زهر درمان آن درد بود و پادشاه از استسقا بهبودي يافت ››پلوتارك • بيش Aconitum ferox • بلادر Semecarpus anacardium ‹‹ بيش و بلادر كه زهر دارند و مردم و گوسفندي كه از آنها خورد، ميرد››بندهش • خون گاو نر ‹‹... و به تانيوخاركس خون گاو نر خورانيدند تا مرد›› كتزياس ‹‹ وي ]پسامتيخ[ در حيني كه مصريان را ترغيب به شورش مي كرد دستگير شد و همين كه در نظر كمبوجيه گناهش به ثبوت پيوست مجبورش كردند خون گاو نر بنوشد و زود جان داد.››هردوت • Poisons • Common mankshood ( Aconitum napells ) “ His another son [another son of 5th Erod, king of Parthian empire], Frahat, wished to kill him, feed mankshood to him, but this poison heal his disease…” Plotarque • Aconite ( Aconitum ferox) - biš • Godambi ( Semecarpus anacardium )- belādor “ Bish and Blador have poison and people and muttons feed it will be die.”Bondahesh • Blood of ox “ … And feed to Taniokharks blood of ox till he died.” Ctesias “ He [ Psametikh] during encouraged Egyptians to revolution becamed captive and when proved his sin for Cambises, forced him to drink blood of ox and died soon.” Herodotus

17. نكوهش و مجازات زهر دهندگان در ايران باستان ‹‹ سنگ پهني است كه سر زهر دهنده را روي آن گذارده سپس با سنگ ديگري آن را چندان مي كوبند و مي سايند كه همه سر و روي كوفته شده تيكه تيكه مي‌گردد.›› پلوتارك در ارداويراف نامه از آثار منسوب به دوره ساساني در پرسش ارداويراف از ايزد آذر و سروش اهلو درباره دليل مجازات روان يك زن بدكار، چنين پاسخ داده مي شود: ‹‹اين روان آن زن دروند است كه در گيتي زهر و روغن افسون كرده داشت و به خورد مردمان داد.›› • Blaming and punishment of users of poisons to humans in ancient Persia • “ They placed head of poison abuser on a flat stone and hit it with another stone until all of his (her) head became piecemeal.”Plotarque • Reason of punish a evildoer woman: “ It is ghost of a evildoer woman that had spellbound oil and feed it to people.” Ardaviraf

18. پادزهرها ريشه كلمه Bezoar از كلمه پادزهر فارسي است. يكي از پادزهر هاي معروف ”مي“ بوده است. استفاده از مي جنبه درماني داشته و استفاده از مسكرات در آيين زرتشتي منع شده است. كوزه با نقش بز پادزهرساز-موزه Mc Clung- 1500 سال پيش از ميلاد مسيح ‌ظروف تقطير • Bezoars Root of “Bezoar” is “pāt-zahr” in Persian One of the famous bezoars was wine. Use of wine had therapeutic purposes and drinking alcoholic syrups were forbidden in Avesta. Pottery with Bezoar goat painted, Mc Clung museum, 1500 B.C. Distillation potteries

19. حقوق و حمایت مدني از پزشكانFinancial and public support of physicians حقوق پزشكان بر اساس توانايي مالي اقشار مختلف جامعه ‹‹ بند41: پزشك بايد موبد را در برابر آفرين و آمرزش خواهي وي، خانه خدا را به ارزش ورزاء كم بهايي، دهخدا را به ارزش ورزاء ميانه بهايي، شهربان را ارزش ورزاء پربهايي و شهريار را به ارزش گردونه چهار اسبه درمان كند. بند42: بانوي خانواده را به ارزش ماده خري، همسر دهخدا را به ارزش ماده گاوي، همسر شهربان را به ارزش مادياني و شهربانو را به ارزش ماده اشتري درمان كند›› ونديداد حمايت جامعه و حكومت از پزشكان ايراني ‹‹اگر كسي با اين كه به طبيب ايراني دسترسي داشت، به يك نفر طبيب بيگانه رجوع مي نمود، گناهي مرتكب شده بود.›› دينكرد • Salary of physicians were based on financial ability of different classes of society “ Line 41: A healer shall heal a priest for a blessing of the just; he shall heal the master of a house for the value of an ox of low value; he shall heal the lord of a borough for the value of an ox of average value; he shall heal the lord of a town for the value of an ox of high value; he shall heal the lord of a province for the value of a chariot and four. Line 42 :He shall heal the wife of the master of a house for the value of a she-ass; he shall heal the wife of the lord of a borough for the value of a cow; he shall heal the wife of the lord of a town for the value of a mare; he shall heal the wife of the lord of a province for the value of a she-camel.” Vandidad • Support of Iranian physicians via government and society “If any one when could be go to a Persian physician, went to foreign physician, it was a sin.”Dinkerd

20. نتیجه گیریCONCLUSION اطلاعات ارائه شده اشاراتي به مسائل اخلاق پزشكي ايران باستان دارد. بي ترديد مطالب تخصصي و قوانين اجتماعي در اين رابطه در طول زمان زايل شده و به دست ما نرسيده است. اما همين اندك اطلاعات، وجود و عمق اخلاق را در پزشكي ايران باستان به خوبي نشان مي دهد و مي توان چنين انتظار داشت كه اين اصول در زمان خود بسياركامل تر و غني تر از يافته هاي امروزين آن بوده و نشان از ريشه هاي اخلاق و حقوق پزشكي در ميان يكي از تمدن هاي مهم تاريخ دارد. اين گونه پژوهش ها مي تواند به عمق بخشي تاريخ تمدن و افزايش خودباوري ايرانيان منجر شود. Presented information point to medical ethics in ancient Persia. Undoubtfuly, professional scripts and public rules in this field have been destroyed during history and we don’t have all of them. Also, these low information shows existence and depth of ethics in ancient Iran. It seem that this rules were more complete and rich than that is available now. It points base and root of ethics and medical ethics among one of the important civilization in the history. These types of researches can be result in civilization enlightment and increase of Iranian self assessment.