Ortografii się nie damy! Zasady ortografii i interpunkcji dla klas IV-VI

1. Ortografii się nie damy!Zasady ortografii i interpunkcji dla klas IV-VI

2. Literę u piszemy: 1. W większości wyrazów, np. artykuł, długo, gruntowy, lektura, płukać, pukać, reguła, śruba, tłumić; 2.W wielu przyrostkach, np. - un - zwiatun, opiekun, - ulec - hamulec, budulec, - uch - leniuch, dzieciuch, - uchna - matuchna, córucjna, - unek - pakunek, wizerunek, - utki - malutki, skromniutki, - us - dzikus, lizus, - uszke - garnuszek, maluszek, - uś - dzidziuś, synuś; Pisownia wyrazów z „U”

3. 3.W formach czasu teraźniejszego na -uję, - ujesz, -uje, np. promuję, promujesz , promuje, gotuję, gotujesz, gotuje, proponuję, proponujesz, proponuje; 4.w różnych formach czasowników typu kuć, snuć, psuć, np. kuję, kujmy, kujcie, snuję, snujesz, snujcie, snuj, psujesz, psujcie, psuj; 5.W wyrazach: zasuwka ( od zasuwać), skuwka ( od skuwać), okuwka ( od okuwać), zakuwka ( od zakuwać ).

4. 1. Zapamiętaj, zawsze tu pisz otwarte zwykłe u w słowach skuwka i zasuwka, gdyż wyjątkiem są te słówka. 2. W cząstkach: - unka, -un i -unek: opiekunka, zdun, pakunek. Pisz je także w cząstce -ulec, więc budulec i hamulec. 3. W ulu, dwu, gdzie u litera wyraz kończy lub otwiera. Wreszcie - niech nikt nie kreskuje w czasowniku cząstki -uje.

5. Literę ó piszemy: 1.Wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na “o” lub “e”, np. zawód - zawody, stój - stoję, móc - mogę, dróżka - droga, pióro - pierze, brzózka - brzezina, siódma - siedem, przyjaciółka – przyjaciel; 2. w rdzeniach czasowników w formach jednokrotnych w opozycji do wielokrotnych, w których wymienia się z głoską a, np. wrócić - wracać, skrócić - skracać, mówić - mawiać; Pisownia wyrazów z „Ó”

6. 3.W cząstce - ów, -ówna, - ówka występującej jako końcówka lub część przyrostka, np. bloków, projektów, operatorów, zeszytów, stołów, Rodziewiczówna, Iłłakowiczówna, kreskówka, kartkówka, stołówka; 4.W niewielu wyrazach na początku : ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówdzie; 5.W kilkudziesięciu wyrazach, w których została zachowana historyczna pisownia oparta na dawnej wymowie, np. chór, córka, góra, jaskółka, kłótnia, król, mózg, krótki, ogórek, stróż, źródło,wiewiórka, przepiórka, tchórz, żółw, żółty, późno.

7. UWAGA: Litera “Ó”NIE występuje NIGDY na końcu wyrazu.

8. 1. Krótka, rózga, kłótnia, córka, zbój, powrósło, ogół, skórka, włókno, włóczka, wróżba, różna, żółw, tchórzliwy, wróbel, próżniak. 2. Oprócz czółna żółtko, wiórek, wój, równina , chór przepiórek. Póty, póki, król, jaskółka, róża , Józef, szczegół, półka, 3. Źródło, mózg, wiewiórka, która, stróż, ogórek, wspólna, góra, próchno, próba, późno, włóka. Zapamiętaj, łatwa sztuka !

9. Połączenie liter rz piszemy : 1.gdy następuje wymiana głoskowa rz-r,np. marzec - marca , dworzec - dworca, dobrze - dobry, mierzyć - miara, tworzyć - twórca, przysporzyć - sporo, dworzanin – dwór; 2.W zakończeniach -arz, -erz, -mierz, -mistrz,np. fałszerz, harcerz, pasterz, kołnierz, rycerz, bajarz, blacharz, pisarz, ślusarz, tokarz, kątomierz, ciśnieniomierz, Kazimierz, Wlodzimierz; Pisownia wyrazów z „Rz”

10. 3.Po spółgłoskach p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np. przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać, trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak, zakrzepnąć, grzmot; 4.W wielu wyrazach, w których dziś nie zachodzi już żywa wymiana rz - r ,ale w których rz pochodzi z historycznego r , np. rzeka ( od : rieka) , orzech ( od : orzech) , rząd ( od : riad)

11. Do wyjątków należą : a)Wyrazy: kształt, kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, Oksza, kszyk (ptak), pszczoła, pszenica, Pszczyna, Pszoniak, wszystko, wszędzie, zawsze; b)Formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników utworzone przyrostkiem -szy lub -ejszy,np. lepszy, najlepszy, grubszy, najgrubszy, krótszy, najkrótszy, większy, potężniejszy, najpotężniejszy; c)Partykuła - że, np. zróbże, skądże, podajże, kopże; d)Wyrazy, w których zaczynająca się od ż część rdzenna stoi po przedrostku zakończonym na spółgłoskę ,np. obżartuch, odżałować, odżyć, nadżółkły, podżebrowy; Wyjątki!!!

12. 1. Rzepa, krzew, porzeczka, korzyść,moździerz, Murzyn, podkomorzy,perz, korzenie, rzędy grządek,rzec, korytarz, kurz, porządek,2. talerz, orzech, rzodkiew, rzemień,grzmoty, burza, uderzenie,szczerzyć, tchórz, nietoperz, zwierzę,jarzębina, pojezierze,3. rzeka, wierzba, węgorz, wierzch,wietrzyk, rześki, zorza, zmierzch,kałamarz, rzemiosło, urząd.Naucz się, wszak słów niedużo.

13. Literę ż piszemy : 1.Wtedy , gdy wymienia się na : g, h, s, dz, z, ź, (zi) : książka ― księga, nadproże ― próg, uważny ― uwaga księża ― księdza, mosiężny ― mosiądzu drużynowy ― druh, Sapieżyna ― Sapieha mażę ― mazać, włażę ― włazu, zamrażarka ― mrozu duży ― duzi, wożą ― wozić, zagrożenie ― groźny boży ― boski, książę ― księstwo; 2.“Ż” występuje po literach r, l , ł : drżenie, rżeć, ulżyć, łże; WYJĄTKI:półrzadki, współrządzić ; 3.W partykułach - że ,- ż : jakże, niemalże, skończże, weźże, jakiż, takoż, tenże, bądźże, stańże, jakże, cóż, któż, czyż, gdyż; Pisownia wyrazów z „Ż”

14. 4.Po literze „n” w zapożyczeniach: aranżacja, branżowy, rewanżysta, aranżować, branża, oranżada, rewanż; 5.Pisownia historyczna: gżegżółka, mżawka, piegża,żal, żart, żniwo, życzenie, żywot, żółty, żegluga, żyrować, żakiet, żorżeta 6.W dwuznaku „dż” w wyrazach takich jak: dżem, dżuma, dżentelmen, dżdżysty, dżoker

15. 1. Żarłok,wyżeł, kożuch stróża, żak, żartowniś ,żółta róża. Żółw ,żubr, szarża, żmija żywa, żyto, żąć,spiżarnia, żniwa. 2. Bagażowy ,ciężkie łóże, żyłka, życzyć ,żyzny, zboże, sierżant ,wieża, garaż, dążę, żagiel, żegnać,żona, książę. 3. Łyżka ,smażyć, drożdże ,żuczek, żłób, rżeć ,chyżo, ciężka, żołądź, błędów nie znam, bo się uczę '' Ortografii na wesoło '' .

16. " Ą " piszemy :- zgodnie z wymową w wyrazach rodzimych i spolszczonych przed :f , w , s , z , ś , ź , sz , ż , ch , np. wąsy , wąski , brązowy , grząski , wąchać.- zgodnie z wymową na końcu wyrazu w takich formach jak : wiedzą , noszą , potęgą , za chmurą , piłką.- niezgodnie z wymową w wyrazach rodzimych i spolszczonych przed :p , b , t , d , c , dz , cz , , dź , k , g , np. bąk , strąk , kąpać , bądź , rąbać.- niezgodnie z wymową przed ł w formach czasu przeszłego , np. wziął , zdjął , krzyknął , wziąłem , stanąłem. Zasady pisowni z „Ą”

17. "Ę" piszemy :- zgodnie z wymową w wyrazach rodzimych i spolszczonych przed :f , w , s , z , ś , ź , sz , ż , ch, np. gęś , gęsty , męski , klęska , kęs.- niezgodnie z wymową na końcu wyrazu w takich formach jak : widzę , noszę , potęgę , dziurę , piłkę .- niezgodnie z wymową w wyrazach rodzimych i spolszczonych przed: p , b , t , d , c , dz , cz , ć , dź , k , g, np. stękać , pędzić , prędki , kępa , ręczny .- niezgodnie z wymową przed ł , l w formach czasu przeszłego , np. wzięliśmy , zdjęli , minęło , zasnęła , przyjęła. Zasady pisowni z „Ę”

18. Piszemy rozdzielnie: 1. Przyimki z rzeczownikami np. bez pieniędzy, do szkoły, między kolegami, pod drzewem, nad rzeką, po wakacjach, za budynkiem, przez miesiąc, w trawie. 2. Połączenia przyimkowo-rzeczownikowe również wtedy, gdy znaczeniowo są one zbliżone do przysłówka, np. na kształt, na koniec, na czas, do góry, mimo woli, na odwrót, na pamięć, na skos, na przykład, z pomocą, po kolei, z powrotem. Zasady pisowni: Wyrażenia Przyimkowe

19. 3. Przyimki z rzeczownikami lub innymi wyrazami występującymi jedynie w połączeniach przyimkowych, np. bez ustanku, do siego roku, na oślep, na domiar, na opak, na przełaj, na przemian na schwał, na wynos, po ciemku; WYJĄTKI:poniewczasie, nawzajem. 4.Przyimki z przymiotnikami np. za niski, za wysoki, za drogi, za krótki, za duży, za mały. 5. Przyimki z liczebnikami, np. po pierwsze, po drugie, po dwakroć, po wielokroć, pół na pół. 6.Wyrażenia typu: bez mała, z daleka, z cicha, z lekka, z bliska, z rzadka. oraz wyrażenia takie jak: po polsku, po francusku, po pańsku, po cichu, po męsku.

20. 7. Przyimki ze wszystkimi przysłówkami: na krotko, na biało , na dziś, , na jutro, do wewnątrz, na lewo, na czczo, na darmo, na pewno, o zaraz 8. Przyimki z zaimkami, np. beze mnie, bez nas, do ciebie, , mimo to, , na nic, nade wszystko, od tego, przede wszystkim

21. Piszemy łącznie: 1.Przyimki złożone z dwóch lub trzech przyimków, np. sprzed, znad, ponad, pomiędzy, poprzez, spoza, spomiędzy, zza 2.Bardzo dawne połączenia przyimka i członów : -bok, -czas, -dług, -koło, -miast, -śród, np. obok, podczas, według, dookoła, dokoła, około, wkoło, zamiast, wśród, zewnątrz, wewnątrz. 3.Nowsze wyrażenia przyimkowe występujące w funkcji przyimka piszemy rozdzielnie, np. z powodu, na zewnątrz, pod względem. 4.Jeżeli przyimek wraz z występującym po nim wyrazem tworzy przysłówek, np. donikąd, naówczas, natenczas, natychmiast, poniewczasie, poniekąd, pokrótce, pośrodku (ale: w środku), zawczasu, potem (ale: po tym)

22. 1. Wymienia się na „sz” np: mucha, bo: muszka. 2. Nie wymienia się np. chmura, choroba, kucharz. 3.Zawsze na końcu wyrazów np. duch, puch, mech. WYJĄTEK: druH 4. Po spółgłosce „s” np. schody. 5. W zakończeniu –ach form rzeczowników w l. mn. Np. domach księgach. Zasady pisowni z „Ch”

23. 6. Jeżeli w wyrazie występuje cząstka arch- zawsze piszemy ją przez ch np. archanioł . 7. Przed spółgłoskami piszemy „ch” np. chcę, chrust.Wyjątek: druhna, hrabia, wahnięcie. 8. W środku wyrazu zawsze piszemy „ch” np. muchomor. Wyjątki: alkohol, błahy, bohater, Bohdan, bohomaz, buhaj, czyhać, druhna, filharmonia, juhas, gehenna, kurhan, maharadża, mahoń, ohydny, Podhale, wahadło, wataha, wehikuł.

24. 9. „Ch” piszemy w rzeczownikach zakończonych na: -ach – gmach -acha – blacha -ech – śmiech -echa – pociecha -ich – kielich -icha – micha -och – szloch -ocha – macocha -uch – racuch -ucha – pielucha -ych – przepych -ycha – szprycha Wyjątek:druH. 10. Wiele wyrazów w języku polskim pochodzących z innych języków np. Chopin.

25. 1.Wymienia się na: g: wahać się - bo: waga ż: druh – bo: drużyna z: błahy – bo: błazen 2.Niewymienne np. hak, haft, herbata, hałas, hamulec. 3. W wyrazach obcego pochodzenia rozpoczynających się cząstkami: hipo- hipokryta hydro- hydrofor hiper- hiperbola 4. Po spółgłosce „z” np. zhańbić, zharmonizować. Zasady pisowni z „H”

26. 1. Cząstkę nie piszemy razem z: Rzeczownikami: np. porządek- nieporządek. Przymiotnikami: np. dobry- niedobry. Z takimi wyrazami jak: dobrze – niedobrze. 2.Cząstkę nie piszemy osobno z: Czasownikami np. nie krzycz. Wyjątki niedowidzieć, niedosłyszeć. Formami przymiotników zakończonych na -szy - lepszy – nie lepszy -sza – lepsza – nie lepsza -sze – lepsze – nie lepsze Z wyrazami z cząstką naj- : najlepiej – nie najlepiej. Liczebnikami: np.: nie pięć, nie piętnasty. Wyjątek:niejeden. Zasady pisowni cząstki „Nie”

27. 1.Przecinek stawiamy pomiędzy zdaniami złożonymi podrzędnie, czyli między zdaniem nadrzędnym i podrzędnym, w których jest spójnik.np. Jestem ciekawa, co dzisiaj się wydarzy. Na geografii dowiedziałam się, że stolicą Portugalii jest Lizbona. 2.Przecinek stawiamy przed zdaniem nadrzędnym, a po zdaniu podrzędnym, kiedy część podrzędna ze spójnikiem albo zaimkiem rozpoczyna zdanie złożone.np. Kto pierwszy znajdzie mój szalik, dostanie nagrodę. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. Zasady Interpunkcji

28. 3.Stawiamy przecinek pomiędzy połączonymi bezpośrednio równorzędnymi wyrazami zdania pojedynczego,np. W domu były trzy pokoje, kuchnia, jadalnia, dwie łazienki, garderoba. 4.Przecinek stawiamy pomiędzy zdaniami współrzędnymi połączonymi bezspójnikowo, np. Szybowiec ruszył, nabrał pędu, gładko oddzielił się od ziemi, stromo wspiął się wzwyż. (J. Meissner)

29. 5.Rozdzielamy przecinkami zdania współrzędne połączone następującymi spójnikami: a) przeciwstawnymi:  a, ale, i (gdy powtarza się w zdaniu), lecz, jednak, jednakże, zaś, wszakże, owszem, natomiast, tylko, tylko że, dlatego że, mimo że, chyba że, jedynie, przecież, raczej, tymczasem, za to, np. Była i ładna, i mądra. UWAGA: W połączeniach dwóch spójników, jak „dlatego że", "chyba że", "mimo że" nie stawiamy przecinka przed "że", lecz przed całym wyrażeniem, np. Zrobił to, mimo że był chory. b) wynikowymi:  więc, dlatego, toteż, to, zatem, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, np. Kochał ją, więc postanowił się z nią ożenić. c) synonimicznymi (wyjaśniającymi): czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy, np. Niedługo będzie rok przestępny, to znaczy, że będzie miał 366 dni.

30. 6.Stawiamy przecinek przed wyrazami i wyrażeniami powtarzanymi, np. Ania jest bardzo, bardzo mądra. 7.Przecinkiem oddzielamy w zdaniu wyrazy i wyrażenia występujące w wołaczu, np. Dorotko, sprzątnij książki ze stołu. 8.Oddzielamy przecinkiem wyrazy zakończone na -ąc, -wszy, -łszy (imiesłowy przysłówkowe) wraz z określeniami, np. Mama, przygotowując nam obiad, cicho tłumaczyła coś tacie.

31. Dwoma przecinkami oddzielamy wypowiedzenia wtrącone w zdaniach złożonych. Są nimi najczęściej: sądzę, myślę, przypuszczam, wiadomo, zdaje się, być może, jak widać. Za rok, być może, wyjadę do Australii. . Dwoma przecinkami oddzielamy zdanie podrzędne, które jest wplecione w część nadrzędną. Wszystko, co dotychczas zrobiłem, przyszło mi z dużą trudnością. Przecinek stawia się po wyrazach wyrażających okrzyk:  ach, hej, halo, o, ho, oj. Halo, kto mówi?

32. Przecinka nie stawiamy: Zasadniczo nie stawiamy przecinka przed następującymi spójnikami: "Czy, lub, bądź, ani, niż, tudzież, oraz, albo, i" Siedzę w domu i piszę wypracowanie. Uwaga 1! W sytuacji, gdy taki spójnik następuje po wypowiedzeniu wtrąconym (o czym mowa wyżej) albo po wplecionym zdaniu podrzędnym, (o czym mowa wyżej), to taka wstawka zgodnie z normalną zasadą jest oddzielona od reszty zdania dwoma przecinkami, a przecinek zamykający wstawkę stoi wtedy przed spójnikiem. Uwaga 2! Jeżeli jednak takie spójniki się powtarzają, stawiamy przecinek przed drugim i ewentualnie przed następnym członem zdania, który zaczyna się od tego spójnika, np. Albo zrobisz to dziś, albo nie rób tego wcale.

33. Nie stawiamy przecinka przed porównaniami, które są wprowadzane przez wyrazy:  jak, jakby, niż, niby i tym podobne. Jesteś piękna niczym poranek majowy. Uwaga!Stawiamy przecinek przed wyrazami:  jak, jakby, niż, niby i tym podobne w zdaniach złożonych porównawczych. Zróbcie to ćwiczenie tak, jak umiecie.

34. 1.Cząstki bym, byś, byśmy, byście Pisze Się Łącznie: Z osobowymi formami czasownika, np. życzyłbym, żądałbyś, poszedłby, zapamiętałybyśmy, zakłócilibyście, również użytymi bezosobowo; zdawałoby się, należałoby,chciałoby się. 2.Gdy wchodzą w skład spójników i partykuł lub się z nimi łączą, np. aby, żeby, niby, jakoby, gdyby, ponieważby, jeśliby, więcby, toteżby, czyżby, niechby, Rozdzielna lub łączna pisownia cząstek: bym, byś, by.

35. Cząstki: bym, byś, by, byśmy, byście pisze się rozdzielnie: 1.po nieosobowych formach czasownika, tzn. - po bezokolicznikach, np. Powtórzyć byś nie potrafił -po wyrazach w funkcji czasownikowej: można,niepodobna, trzeba, warto, wolno, np. Można by to kupić. -po formach bezosobowych zakończonych na -no, -to, np. Zamknięto by okna. -po wyrazach winien, powinien, np. Dawno już winien przeprosić siostrę. UWAGA:Gdy są samodzielnymi spójnikami, rozpoczynającymi następne zdanie, np. Kolega prosił, by go odwiedzić.

36. Po innych częściach mowy, z którymi nie wiążą się znaczeniowo, ponieważ są cząstkami form czasownika, tzn. Po rzeczownikach, przymiotnikach, przysłówkach, liczebnikach, zaimkach z wyjątkiem zaimków trzysłownych występujących w kontekściew funkcjispójnika np. jakby, gdyby lub partykułygdzieżby, wcale nie, czyżby.

37. Wierszyki z „Małą” i „Dużą” literą.

38. „Wielka litera” Wielką literą zawsze się pisze Nazwy urzędów, władz, stowarzyszeń Oraz imiona wszelakich istot: Sejm Polski, Jowisz, Azor, Mefisto. Nazwy mieszkańców ziem, części świata: Marsjanin, Polak, Ślązak, Azjata. Geograficzne nazwy, więc Ural, Bałtyk, Lubelskie, Barania Góra. Nazwy miast, ulic, dzielnic: Ochota, Plac Zbawiciela, ulica Złota. Nazwy odznaczeń oraz medali, świąt, wszelkich zlotów i festiwali. Wreszcie w tytułach ustaw, dzieł, wierszy Wielką literę wstaw w wyraz pierwszy. Pisz: Konstytucja 3 maja, Zew krwi, Hołd pruski, Ostatni zajazd.

39. „Mała litera” Śmiało pisz literki małe w słowach: ferie, średniowieczne, maj, karnawał, poniedziałek – określenie czasu, człecze! Mała lubi też litera nazwy członków zrzeszeń, wyznań, jak: dąbrowszczak, konfederat, jezuita. Łatwe, przyznasz? A że głodni podzamczanie raz litery wielkie zjedli, maleńkimi pisz, mój panie, nazwy mieszkańców osiedli. Także zdarzenia dziejowe, przykład: wojna polsko-szwedzka, powstanie listopadowe… Ale dość! Nie męczmy dziecka.

40. Dziękujemy Klasa VB Źródła: wierszyki: Polski w praktyce, nr5/2009, http://www.math.us.edu.pl/prace/2004/lubecka/wiersze.html zasady: http://so.pwn.pl/