B iologia

1. Biologia

2. Typ : Stawonogi

3. Podtyp: Szczękoczułkowce Gromada: Pajęczaki Rzędy: skorpiony, kosarze, pająki Podtyp: Skrzelodyszne Gromada: Pancerzowce Rzędy: równonogi, dziesięcionogi Podtyp: Tchawkodyszne Gromada: Wije Gromada: Owady

4. Charakterystyka stawonogów • heteronomiczna segmentacja ciała • tagmy tworzące: głowę tułów i odwłok • członowane parzyste odnóża – ruchy stawowe • chitynowy oskórek (kutikula) • zróżnicowanie w zespoły mięśnie (wyłącznie poprzecznie • prążkowane) • jama ciała miksocel- wypełniona hemolimfą • brak nabłonków orzęsionych

5. Układ krążenia stawonogów • układ krwionośny otwarty • brak naczyń włosowatych • rolę serca pełni naczynie grzbietowe z ostiami • krew wpływa do serca podczas jego rozkurczu • droga krwi: serce- aorta – tętnice – hemocel – naczynia żylne- • zatoka okołoskrzelowa • skład krwi: amebocyty, osocze z barwnikami oddechowymi • (hemocyjaniną i hemoglobiną)

6. Narządy oddechowe- wodne • skrzela – cienkościenne wyrostki, bogato unaczynione • występują głównie na odnóżach tułowiowych • mogą być nakryte przez boczne części karapaksu- • komory skrzelowe • skrzelotchawki – u larw owadów żyjących w wodzie • zmodyfikowane tchawki czyli przydatki • odwłokowe z tchawkami w środku • tlen drogą osmozy wnika do tchawek • i rozprowadzany jest po ciele

7. Narządy oddechowe- lądowe • płucotchawki – charakterystyczne dla pajęczaków • występują po brzusznej stronie odwłoka • są to wpluklenia w kształcie komór z przetchlinką • wewnątrz stos blaszek wypełnionych hemolimfą • tchawki – charakterystyczne dla tchawkodysznych • długie wpuklenia ścian ciała wysłane oskórkiem • rozpoczynają się przetchlinkami kończą tracheolami • które otaczają komórki oddechowe • tchawki doprowadzają tlen do wszystkich komórek • wentylacja tchawek – ruchy lokomocyjne, oddechowe

8. Narządy wydalnicze stawonogów • zmodyfikowane metanefrydia- kanalik wydalniczy zamknięty • od strony jamy ciała, przenikanie na drodze osmozy • skorupiaki – gruczoły czułkowe lub szczękowe • pajęczaki- gruczoły biodrowe • cewki Malpighiego cewkowate uwypuklenia • uchodzące do jelita: • tchawkodyszne- jelita tylnego (kwas moczowy) • pajęczaki- jelita środkowego (guanina)

9. Układ nerwowy stawonogów • kierunki ewolucji układu nerwowego: • rozwój mózgu- zwoje nadgardzielowe znacznych rozmiarów • (kilka tys. neuronów) • zaznacza się podział na 3 części: • przodomóżdże- narząd wzroku • śródmóżdże- czucie dotyku i węchu • tyłomóżdże- odpowiada za funkcje wegetatywne • koncentracja elementów brzusznego łańcuszka nerwowego • w poszczególnych tagmach • lub zlanie się zwojów tułowiowych z odwłokowymi

10. Narządy zmysłów stawonogów • oczy proste • oczy złożone z tzw. ommatidiów dają obraz mozaikowy • statocysty • narządy chordonalne – informują o napięciu mięśni i sklerytów • u owadów przekształcone w narządy słuchowe • narządy smakowe • narządy dotykowe (włoski) - całe ciało

11. Układ dokrewny • dobrze rozwinięty • powszechnie obecny • kieruje metabolizmem • odpowiada za procesy: linienia, wzrostu przeobrażenia • uczestniczy w procesach rozrodu

12. Układ rozrodczy stawonogów • rozdzielnopłciowość • dobrze zaznaczony dymorfizm płciowy • rozwój pozazarodkowy zachodzi zwykle z występowaniem • larw

13. Pokrycie ciała stawonogów • oskórek- trzy warstwy: epikutykula- wodoodporna (białka, • lipidy i woski) • endokutykula- zbudowana z chityny • twardnienie oskórka- wysycanie węglanem wapnia • nabłonek hypodermalny- komórki kostkowe lub cylindryczne • zawiera gruczoły: wonne (pluskwiaki), ochronne (gąsiennice) • woskowe (pszczoły), linkowe, jadowe (pająki i skorupiaki) • oraz przędne (pająki, zaleszczotki) • błona podstawna • szkielet tagm składa się ze sklerytów: grzbietowy- tergit, • brzuszny- sternit oraz boczne- pleuryty

14. Typy odnóży stawonogów • głowowe (czułki) • I pary- antenule- na 2 segmencie- jednogałęziste • II pary- anteny- na 3 segmencie- dwugałęziste • gębowe • żwaczki- mandibulae- na 4 segmencie • szczęki I pary- na 5 segmencie • szczęki II pary- na 6 segmencie • szczękoczułki i nogogłaszczki u pajęczaków

15. Typy odnóży stawonogów • tułowiowe • dwugałęziste- od protopoditu odchodzą • egzopidit- gałąź zewnętrzna • endopodit- gałąź brzuszna • jednogałęziste- redukcji ulega egzopodit- całe odnóże jest • tworzone przez endpodit

16. Przekształcenia odnóży tułowiowych

17. Typy odnóży stawonogów • odwłokowe • występują jedynie u skorupiaków wyższych • najczęściej dwugałęziste • funkcje: lokomocyjna, oddechowa, kopulacyjna • u raków ostatnia para przekształca się w odnóża ogonowe

18. Układ pokarmowy skorupiaków • jelito przednie i tylne schitynizowane- ulega linieniu • trawienie i wchłanianie w jelicie środkowym • część żująca i cedząca żołądka • do jelita środkowego uchodzą wyrostki wątrobowe (funkcje • wątroby i trzustki) • jelito tylne zakończone odbytem

19. Układ pokarmowy pajęczaków • odżywiają się pokarmem półpłynnym • pokarm zasysa umięśniona gardziel • do jelita przedniego uchodzą gruczoły ślinowe • jelita środkowe z wyrostkami tu uchodzi też gruczoł wątrobowy • jelito tylne zakończone odbytem

20. Układ pokarmowy owadów • szczególne usprawnienie aparatu gębowego • w jamie gębowej gruczoły ślinowe • przełyk rozszerzony w wole • żołądek ssący lub żujący • jelito środkowe z uchyłkami

21. Aparaty gębowe owadów

22. Rozwój osobniczy owadów- prosty • Ametabolia • larwa podobna do postaci dorosłej • różni się tylko rozmiarami i • niezróżnicowaniem gonad • po kilku wylinkach • przekształca się w imago • niektóre owady bezskrzydłe (wesz)

23. Rozwój osobniczy owadów- złożony (POŚREDNI) • Hemimetabolia • larwa- nimfa- przypomina imago • linki • imago • prostoskrzydłe, karaczany, jętki, ważki

24. Rozwój osobniczy owadów- przeobrażenie zupełne • Holometabolia • larwa nie przypomina imago • larwy: czerw- brak odnóży • pędrak- 3 pary odnóży • gąsiennica- wiele par • odnóży • linki • poczwarka- metamorfoza • imago • chrząszcze muchówki motyle, błonkówki, pchły

25. Rozwój osobniczy owadów- przeobrażenie wielokrotne • Hipermetabolia • szereg przeplatających się ze • sobą stadiów larwalnych • i poczwarek • larwa ruchliwa- mało ruchliwa larwa czerwiowata- pseudopoczwarka- larwa czerwiowata- poczwarka- imago

26. Formy młodociane owadów • Larwa • różni się budową od osobnika dorosłego • aktywnie pobiera pokarm z otoczenia • Poczwarka • postać rozwojowa w przeobrażeniu zupełnym • etap rozpuszczania tkanek ciała larwy • budowanie ciała osobnika dorosłego • poczwarka nie pobiera pokarmu • zazwyczaj nieruchoma ukryta np. u kokonie, glebie

27. Linienie owadów • Linienie i przepoczwarzanie owadów- kontrolują trzy hormony • hormon mózgowy • ekdyzon- hormon wylinkowy • hormon juwenilny – hormon młodzieńczy

28. Linienie skorupiaków • Cztery fazy linienia: • przedlinka- gromadzenie wapnia i materiałów zapasowych • linka- ukryty tryb życia, brak pobierania pokarmu, pęknięcie • oskórka, uwolnienie zwierzęcia • polinka- wydzielanie materiałów na nowy oskórek • międzylinka- różna długość u poszczególnych gatunków

29. Życie społeczne owadów Pszczoły – królowa, 40 tys. robotnic czyli samic niedojrzałych płciowo, 1 tys. trutni najmłodsze robotnice opiekują się larwami, następnie sprzątają ul, budują plastry około 20 dniowe pełnia służbę wartowniczą do 40 dnia życia zbierają nektar Gdy trutnie i młode królowe dojrzeją płciowo odbywają lot godowy. Królowa kopuluje z kilkoma samcami

30. Choroby przenoszone przez owady pchły i pluskwy- dżuma komary- malaria wszy- dur plamisty muchy tse-tse- śpiączka