4.3 Kartof bitkisinin dəmgil xəstəlikləri və onlarla mübarizənin əsas prinsipləri

1. 4.3 Kartof bitkisinin dəmgil xəstəlikləri və onlarla mübarizənin əsas prinsipləri • Kartofunsəpgilidəmgili – Spongosporasubterranea (Wallr.)Yagerh. Təsnifatdayeri: Protozoa aləmi, Plasmodiophoramycotaşöbəsi, Plasmodiophoramycetessinfi, Plasmodiophoralessırası, Plasmodiophoraceaefəsiləsi, Spongosporacinsi Müasiradı: Spongosporasubterraneaf.sp. subterraneaI.A.Tomi Biolojiqrupu: Biotrof

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Buxəstəlikəsasəntorflutorpaqlardagenişyayılmışdır. Xəstəliyintörədicisiolangöbələkhüceyrədaxiliparazitdir. Buonuntəhlükəlilikdərəcəsinidahadaartırır. Kartofunsəpgilidəmgilxəstəliyinintörədicisiölçüsü 70 mkm-əqədərolançoxnüvəliplazmodiyəmalikdir. Yoluxmuşhüceyrələrdəonlarkipsportopalarıformalaşdırır. Torpaqdaspordanzoosporlarçıxırvəkartofunköklərinivəyumrularınıyoluxurlar. Bəzənonlarkartofunstolonunudasirayətlənir. Parazitoliqofaqolmaqlapomidorvəquşüzümüfəsiləsinin (Solonaceae) digərbitki-lərinidəyoluxur. Xəstəlikyumrularınsəthindədərinləşmişulduza-bənzəraçıqyaralarformasındazühuredir. Beləyaralarıniçərisiqəhvəyisporyığımıilədoludur. Sirayətlənmişköklərdəşişlərəmələgəlir.

3. Yayılması. BuxəstəlikdünyanınsənayeəhəmiyyətlikartofbecərənölkələrindənolanABŞ, Çin, Hindistan, Türkiyə, İranvəs. ölkələrinplantasiyalarındaəhəmiyyətlidərəcədəyayılmışdır. Ədəbiyyatməlu-matlarınaəsasənkartofunsəpgilidəmgilxəstəliyiMDBməkanındayalnızBelorusdavəRusiyanınayrı-ayrıvilayətlərindəqeydəalın-mışdır. Ölkəmizdəbuxəstəliyinmövcudluğuhaqqındaməlumatlaryoxdur. Ekologiyası. Xəstəlikkifayətqədərrütubətlivətorpağınyüksəkolmayantemperaturundameydanaçıxır. Göstərilənşəraitvə 12-180Ctemperaturpatogeninoptimalinkişafınayolaçır. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Yumrulargüclüyoluxanzamanonlarıntamməhvibaşverir. Xəstəlikgüclüsurətdəkartofunqidalılıqvəəmtəəkeyfiyyətiniaşağısalır, onunçürümətörədənmikroorqanizmlərləsirayətlənməsinistimullaşdırır. Mübarizətədbirləri. Buxəstəliyəqarşıənsəmərəlimübarizənöv-bəliəkinəəməledilməsivəeynisahəyəkartofunbeşildənsonraqaytarılmasıdır. Əkinqabağıyumrularındərmanlanmasıdavacibtədbirlərdəndir.

9. Kartofunadidəmgili – Streptomyces scabies (Thaxter) • WaksmanetHenrici. Təsnifatdayeri: Aktinomisetlərvəyaşüalıgöbələklər, Streptomycescinsi Biolojiqrupu: Torpaqpatogeni

10. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Yoluxmanəticəsindəyumrununsəthindəqeyri-düzgünformalı, diametribir-neçəmillimetrdən 1 sm-əvədahaartıqolan, getdikcəölçüləriböyüyənvəmantarlaşanyaralarmeydanaçıxır. Adidəmgilin dördnövünüfərqləndirirlər: yastı (qabıqvəyayalnızperidermanınənüstqatıyoluxur), qabarıq (qabarıqziyilcikşəklindədir), dərin (lətlihissəninyaralarıətraflarıboyuncaqalxırvədibiqəhvəyidir) vətorlu (bütövxətlisəth, tozuxatırladır). Dəmgilinmüxtəlifnövlərinininkişafıpatogenindərinliyətəsirindən, öznövbəsindəkartofunsortxüsusiyyətlərindənvəmühitşəraitindənasılıdır. Adidəmgilxəstəliyinitörədənaktinomisetlərtorpaqdamüxtəlifüzviqalıqlardavətoxumluqyumrulardayaşayırlar. Yumrularıninfeksiyayauğra-masıyumruəmələgəlməfazasındanbaşlayır. Patogenyumruyaadətənmərcilərvasitəsiləkeçir, böyüyürvəmüxtəlifistiqamətlərdəqabığıcırırvəperider-manınböyükhissəsiaşağısağlamtoxumalardanmantarlaşmışölühüceyrələrəayrılırlar. S.scabiesgöbələyininmitselibuğumsuzağacaoxşarbudaqlanandır.

11. Yayılması. Xəstəlikkartofbecərilənbütünölkələrdəgenişyayılmışdır. Ekologiyası. Adidəmgilintörədicisi – aerobdur, onuninkişafıüçünoptimaltemperatur 25-270C-dir. Yumrularınəmələgəlmədövrütorpağınaşağıtemperaturustreptomisetlərininkişafınıləngidir. Xəstəliyininkişafıüçünneytralvəyazəifqələvireaksiyalıtorpaqlar (pH 6,0-7,5) optimaldır. Zəifqələvireaksiyalıyüngülvəqumsaltorpaqlardayumrulardahaçoxsirayətlənirlər. Quruvəistihavaxəstəliyininkişafınıstimullaşdırır. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Əsaszərəryumrularınkeyfiyyətininaşağıdüşməsiiləsəciyyələnir. Dəmgiləyoluxmuşyumrularıncəlbedicigörkəmiyoxdur, tərkibindənişastaazolduğundandadvəəmtəəlikkeyfiyyətləriaşağıdır. Adətəndəmgilyumrularaquruvəyaşçürümətörədicilərinindaxilolmasınaköməklikedir. Güclüyoluxmuşyumrularıncücərməqabiliyyətləriaşağıolduğundanəkinüçünyararsızlaşır. Mübarizətədbirləri. Sağlaməkinmaterialı, toxumluqyumrularındərmanlanması, davamlısortlarınbecərilməsi, növbəliəkinvəsideral (yaşıl) gübrələrintətbiqiönəmlidir.

15. 4.4 Fəsilə bitkilərinin bakterial xəstəlikləri və onlarla mübarizə • Pomidorunqarabakterialləkəliyi – Xanthomonascampestrispv. vesicatoria (Dowson) Dye. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Xanthomonascinsi. Biolojiqrupu: Hemibiotrof

21. Pomidorunbakterialxərçəngi- Corynebacteriummichiganenzepv. michiganenze • (Smith) Iensen. Təsnifatdayeri: Qrammüsbətsporverməyəndüzgünolmayanformalıqrup, Corynebacteriumcinsi. CinsinmüasiradıClavibacter Biolojiqrupu: Hemibiotrof

26. Bibər və badımcanın qara bakterial ləkəliyi – Pseudomonas syringae van Hallpv. • syringaevanHall. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Xanthomonascinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

29. Bibər və badımcanın gövdə və meyvəayaqcıqlarının • bakterial xərçəngi – Erwinia carotovora subsp. caratovora, E.carotovora subsp.atroseptica, E.chrysanthemi Təsnifatdayeri: Qrammənfifakültətivaerobçubuqlarqrupu, Enterobacteriaeaefəsiləsi, Erwiniacinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

36. Bibərinbakterialləkəlikxəstəliyi – Xanthomonascampestrispv. vesicatoria Təsərrüfatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Xanthomonascinsi Sinonimi: Xanthomonasaxonopodispv. vesicatoria Biolojiqrupu: Hemibiotrof

39. 4.5 Fəsilə bitkilərinin virus mənşəli xəstəlikləri və onlarla mübarizə Kartofun zolaqlı mozaikası – Solanum virus 2 Smith. Adi və ya xallı mozaika – Solanum virus 1 Smith.

40. Pomidorunbürünclülüyü – Tomatospotted wiltvirus Pomidorun mozaikası – Tomato mozaic virus

41. Strik – Tobacco mozaic virus

42. Bibərdə mozaik virus - Cucumbermozaic virus

43. Özünü yoxlama üçün mövzuya aid test sualları • 1. Badımcançiçəklilər fəsiləsinə mənsub bitkilərdə fitoftoroz xəstəliyini törədən göbələk hansı sinifə və fəsiləyə mənsubdur? • Oomycetessinfi, Peronosporaceaefəsiləsi • Oomycetessinfi, Pythiaceaefəsiləsi • Oomycetessinfi, Albugaceaefəsiləsi • Chytridiomycetessinfi • Plasmodiophoromycetessinfi, Plasmodiophoraceaefəsiləsi

44. 2. Fitoftoroz xəstəliyini ilk dəfə kim və neçənci ildə təsvir etmişdir? • a) Almanalimi Anton de Bari 1861-ci ildətəsviretmişdir • b) AlmanalimiFeliksYust 1952-ci ildətəsviretmişdir • c) XVII əsrin 40-cı illərindəAfanasiyKirxertəsviretmişdir • d) FransızalimiLuiPaster 1862-ci ildətəsviretmişdir • e) Almanhəkimi Robert Kox 1874-cü təsviretmişdir

45. 3. Fitoftorozla bitkinin hansı orqanları yoluxur? • a) yalnızkartofyumruları • b) gövdəvəyarpaqlar • c) yalnızyarpaqlar • d) yarpaq, gövdəvəyumrular • e) bitkininçiçəkqrupu

46. 4. Phytophthora infestans göbələyinin zoosporlarının cücərməsi üçün optimal temperatur həddi neçədir? • a) 10- 15ºC • b) 0ºC- dən yuxarı • c) 20ºC- dən yuxarı temperaturda • d) 30- 35ºC • e) 6- 7,8ºC

47. 5.Fitoftorozxəstəliyinintörədicisiharadavəhansıformadaqışlayır?5.Fitoftorozxəstəliyinintörədicisiharadavəhansıformadaqışlayır? • a) torpağın səthində bitki qalıqlarında zoosporlarla • b) torpağın 5-10 sm dərinliyində yoluxmuş yumruların səthində zoosporlarla • c) yumruların gözcüklərində mitsel formasında • d) yoluxmuş göbələklərin səthində mitsel ilə • e) yoluxmuş vegetativ orqanların səthində zoosporlarla

48. 6.Kartofvəpomidoralternariozlanəvaxtsirayətlənir? • a) yayın I yarısında • b) may ayının III ongünlüyündə • c) aprel ayının ortalarında isti hava şəraitində • d) yumruların toplanması dövrü • e) ilkin cücərtilərin çıxışı dövrü

49. 7.Qaradəmgilvəyarizoktoniozbitkininhansıorqanlarınıyoluxur?7.Qaradəmgilvəyarizoktoniozbitkininhansıorqanlarınıyoluxur? • a) yaşlı bitkilər, yumrular, gövdə, stolon və köklər • b) yalnız yumrular • c) yalnız stolon və köklər • d) yalnız yarpaq və gövdələr • e) yalnız cavan bitkilər və onların generativ orqanları

50. 8.Səpgilidəmgilxəstəliyinintörədicisininbiolojiqrupunusöyləyin?8.Səpgilidəmgilxəstəliyinintörədicisininbiolojiqrupunusöyləyin? • a) biotrof • b) saprotrof • c) nekrotrof • d) hemibiotrof • e) fakültətiv saprotrof