UNIVERZITET U SARAJEVU Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije

1. UNIVERZITET U SARAJEVUFakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Teorija sistema kao teorijsko-metodološki okvir za proučavanje političkih sistema i sistema sigurnosti

2. Osvrt na teorijske pristupe u izučavanjuteorije sistema • Znanstveno - tehnološki napredak uslovio je potrebu da se problemima društvenog napretka pristupi na jedan interdisciplinaran sistemski način, što je rezultiralo prodorom termina “sistem” u sva područja nauke; • Osnivačem opće teorije sistema smatra se Norbert Weiner. • Prvi je teoriju sistema izložio Ludwig Von Bertalanffy 1937. godine; • Bertalanffy je, naime nastojao da utvrdi univerzalne općevažeće zakone koji se mogu primijeniti u svim sistemima; • Osnivanjem “Društva za teoriju sistema” 1954. godine, koje će kasnije biti preimenovano u “Društvo za istraživanje općih sistema”, dolazi do značajne naučne ekspanzije teorije sistema.

3. Osvrt na teorijske pristupe u izučavanjuteorije sistema • Pojava teorije sistema pedesetih godina prošlog stoljeća predstavlja pokušaj da se otklone divergencije između više različitih disciplina, kako bi se problemima pristupilo sa aspekta zajedništva. • Teorija sistema predstavlja značajan napredak, jer omogućava integraciju različitih naučnih disciplina.

4. Pojam i definiranje sistema Osvrt na različita pojmovna određenja termina “ sistem”: Bertalanffy definira sistem kao kompleks elemenata koji se nalaze u interakciji i na koje se mogu primijeniti određeni sistemski zakoni; Cliffton definira sistem kao uzajamnu povezanost elemenata ili njihovu interakciju koja treba rezultirati nekim ciljem; Burton definira sistem kao odnose između jedinki. Odnosi podrazumijevaju komunikacije, transakcije, razmjene ili međuzavisnost. S.L. Optner definira sistem kao proces koji se odvija između skupa elemenata pri čemu je svaki od tih elemenata povezan funkcionalno i operativno u ostvarivanju cilja. Prema G. Meyeru sistem obuhvata ukupnost ili kompleksnost elemenata ili pojedinačnih dijelova. On posjeduje strukturu, realizaciju, funkciju i predaje informacije ili ih prerađuje .

5. Značaj razumijevanja političkih sistema za naučni i teorijski pristup promišljanja sistema sigurnosti Osnovne naznake o političkom sistemu • Proučavanje sistema sigurnosti zahtijeva prethodno razumijevanje političkih sistema, naročito ako imamo u vidu da se sve promjene u društvu neminovno reflektiraju na pojedine segmente funkcionisanja političke vlasti. • Etimološki posmatrano termin politički sistem je nastao znatno kasnije od termina država. • Koncept sistema je u političku nauku došao iz drugih disciplina, s ciljem povezivanja elemenata jedne cijeline i uspostavljanja potrebne interakcije s okruženjem.

6. Definicija političkog sistema Pod političkim sistemom se podrazumijeva skup svih institucija kojima se uobličava i artikulira politička vlast, određuju odnosi između te vlasti i društva, kao i način vršenja vlasti, te instrumenti uticaja građana na to vršenje. Da se zaključiti da politički sistem obuhvata: - državu; - uzajamne odnose političke vlasti i ostalih sfera globalnog društva, odnosno - interakcijske oblike međusobnog uticaja i odnosa javne vlasti i društva.

7. Neki predstavnici sistemske teorije u komparativnom istraživanju političkih sistema • Pedesetih godina prošlog stoljeća javlja se snažan znanstveni interes za proučavanjem političkih sistema. • Najveći doprinos u izučavanju političkih sistema dali su predstavnici sistemske teorije, koji su sistem tretirali kao makro jedinicu. • Najznačajni predstavnici sistemske teorije su: Gabrijel Almond, Dejvid Iston i Karl Dojč.

8. Predstavnici sistemske teorije(AlmondGabrijel) Almond je svoja stajališta u izučavanju političkih sistema temeljio na funkcionalnoj analizi; On polazi od toga da je politički sistem skup funkcija; Kao fundament za definiranje političkog sistema Almond je uzeo ulogu i strukturu; Kao bitnu karakteristiku političkog sistema istakao je postojanje monopola fizičke prirode; Razlikuje dvije vrste procesa koji se odvijaju unutar političkog sistema: input i autput funkcije; U input funkcije spadaju: politička socijalizacija i selekcija, interesna agregacija i artikulacija i politička komunikacija; U autput funkcije spadaju izrada, primjena i prosuđivanje po propisima.

9. Predstavnici sistemske teorije(AlmondGabrijel) Izučavao je zajedničke karakteristike političkih sistema (britanskog, sovjetskog, kineskog, meksičkog), čime je dao značajan doprinos u uvođenju komparativne metode u istraživanju političkih sistema; Istakao je 4 osnovna zadatka političkog sistema: sposobnost ekstrakcije, sposobnost raspodjele, regulacije i reagovanja na izazove.

10. Predstavnici sistemske teorije(DejvidIston) Dejvid Iston je politiku shvatao na distributivan način, određujujući je kao autoritativnu alokaciju društvenih vrijednosti; On političke sisteme analizira sa tri nivoa: 1. Politička zajednica, koja podrazumijeva grupu ljudi povezanih političkom podjelom rada; 2. Politički režim, koji obuhvata bazične procedure koje se tiču sredstava pomoću kojih se regulišu sukobi i uspostavljaju neki ciljevi; 3. Nosioci rukovodećih funkcija, koji imaju posebna ovlaštenje posebno data ili implicitno prihvaćena da upravljaju, upućuju ili komanduju i u nekim sistemima da vrše prinudu. On ukazuje na to da se niti jedan sistem ne može posmatrati izolovano, već samo u odnosu na okolinu.

11. Predstavnici sistemske teorije(KarlDojč) Karl Dojč izučavanje političkih sistema temelji na komunikacijskoj teoriji; Svaki sistem treba imati organizaciju, komunikaciju, efikasnu kontrolu. On klasificira političke sisteme na: - samouništavajuće sisteme, koji mogu da se raspadnu i u relativno povoljnim sredinama; - životno neotporne sisteme, koji nisu u stanju da opstanu pod uticajem niza negativnih pojava koje se javljaju u većim sredinama; - životno sposobne sisteme, koji mogu da opstanu u uslovima sredine; - samoosnažujuće sisteme, koji su u stanju da povećavaju vjerovatnoću svog opstanka u sve raznovrsnijim sredinama.

12. Najznačajni predstavnik teorije sistema usociologiji (TalkotParson) Talkot Parsons je izučavanje društvenih sistema zasnivao na akcionoj teoriji, koja se prema njemu odnosi na međusubjektivno djelovanje pojedinaca uokvireno normama, a motivirano ostvarivanjem ciljeva, reprodukcijom specifične kulture, adaptacijom materijalnim uvjetima okoline i integracijom zajednice; Prema njemu osnovne komponente teorije akcije su: socijalni sistem, ličnost i kultura; On razlikuje sljedeće ciljeve društvenog sistema: - održavanje i očuvanje značajnih upravljačkih obrazaca sistema; - orijentacija na ostvarivanje vlastitih interesa; - integracija svih elemenata unutar sistema i - prilagođavanje u odnosu na okolinu.

13. Pojmovno određenje teorije sistema Definicija teorije sistema glasi: “Teorija sistema kao interdisciplinarna nauka svojim sistemskim metodološkim pristupom proučava sisteme kao cjelinu, njihovu strategiju i ciljeve razvoja, njihov odnos sa drugim sistemima i okolinom, kao i ukupnost ostalih činilaca s obzirom da se u sistemima odvijaju diferencirane i koordinirane ljudske aktivnosti koje se odnose na različite oblasti saznanja iz raznih naučnih disciplina”.

14. Savremene teorije sigurnosti i daljnji pravci u izučavanju sigurnosne problematike • Nesumnjiva složenost sigurnosnih prilika zahtijeva razvoj teorije sigurnosti, koja će doprinijeti uspješnom preveniranju i represiji svih negativnih pojava i ponašanja; • Teorije sigurnosti omogućavaju da se naučnim sistemskim interdisciplinarnim putem dođe do cjelovite sistematizacije, analize i objašnjenja značajnih sigurnosnih pojava, te doprinose uspješnom i efikasnom rješavanju prisutnih problema; • Predmet interesa teorije sigurnosti jeste sistem sigurnosti sa nizom podsistema; • Nauka o sigurnosti ima dvije osnovne funkcije: teorijsku i praktičnu,

15. Savremene teorije sigurnosti i daljni pravci u izučavanju sigurnosne problematike • Između ove dvije funkcije mora postojati potrebna korelacija, kako bi sistem sigurnosti mogao manifestovati svoju funkcionalnost i strukturalnu prilagodljivost u realizaciji obaveza koje su utvrđene normativnim pravilima; • Svako odsustvo teorijskog promišljanja problematike sigurnosti ima za posljedicu negativne tendencije u suočavanju sa problemima sigurnosnog karaktera; • Nauka o sigurnosti mora biti aktivan pratilac svih promjena, jer je to jedan od osnovnih uvjeta da organi i službe sigurnosti ostvaruju svoju ustavnu i zakonsku obavezu; • Nova uloga teorije sigurnosti nameće egzaktno naučno prilaženje problemima, kao i prilagođavanje metoda i sredstava radi eliminisanja svih izvorišta i oblika ugrožavanja;

16. Savremene teorije sigurnosti i daljni pravci u izučavanju sigurnosne problematike Teorije sigurnosti u okviru jednog društva stvaraju pretpostavke da sistemi sigurnosti sa brojnim podsistemima postaju otvoreni, dinamični sistemi, na koje utiču promjene, razvoj i stavovi društva, prilagođavajući svoje djelovanje saglasno tim preobražajima. Definicija teorije sigurnosti: Teorija sigurnosti kao interdisciplinarna nauka sa multidisciplinarnim sistemskim metodološkim pristupom u uslovima dinamičkih, međuzavisnih, složenih i konfliktnih odnosa u društvu, kompleksno istražuje, proučava, sintetizuje i analizira sigurnosne pojave. To omogućava svim institucijama u okviru sistema sigurnosti da na osnovu sigurnosnih procjena i procjena ugroženosti, donesu sigurnosnu politiku čiji će ishod biti oblikovanje poželjnih sigurnosnih interesa i njihova realizacija.

17. Savremeni sistemi sigurnosti • Uspostavljanje sistema sigurnosti je oduvijek ovisilo o političkim strukturama i državi, obzirom da je kao aparat vlade uvije bio pod nadzorom politike; • Obzirom da je država politička tvorevina, sasvim je razumljivo da one političke snage koje uspostavljaju državu, teže imati određeni utjecaj na organe i službe sigurnosti kao pouzdanog sredstva za zaštitu svojih političkih pogleda; • Sistem sigurnosti sa svojim podsistemima (policijski, odbrambeni i obavještajni), kao izvršni organ političke vlasti, je fundamentalni konstituens u stvaranju i održavanju poželjne sigurnosne klime; • Sistem sigurnosti ima za cilj da postigne sigurnosne ciljeve, odnosno da zaštiti osnovne društvene vrijednosti od unutrašnjeg i vanjskog ugrožavanja, saglasno ustavima, zakonima svih pravno uređenih modernih demokratskih država; • Sistemi sigurnosti moraju iskazati i sposobnost da na adekvatan način odgovore na sve sigurnosne izazove, naročito u prevenciji i represiji kriminaliteta.

18. Savremeni sistemi sigurnosti • Sistem sigurnosti se uspostavlja radi ostvarivanja trajnih ciljeva; • Cilj je efikasno, brzo i odmjereno reagiranje u složenim sigurnosnim prilikama; • Sistem sigurnosti tendira postati otvoreniji i tolerantniji, sa preferiranjem i artikulacijom sadržaja koji će biti u funkciji optimalnog rješavanja sigurnosnih problema.

19. Određenje sistema sigurnosti na naučnoj ravni • Sistem sigurnosti definiramo kao dinamičan, složen i specifičan podsistem u razvoju svakog društva, čiji je osnovni zadatak da putem uspostavljenih institucija i operativno-profesionalnih i specijaliziranih organa i službi sa jasno utvrđenim pravima, obavezama i dužnostima i neophodnom kadrovskom i tehničkom opremljenošću, preduzima kompleks operativno-taktičkih i preventivno-represivnih mjera radi blagovremenog i uspješnog sprečavanja, otklanjanja i otkrivanja svih unutrašnjih i spoljnih izvora ugrožavanja, a sve u cilju očuvanja i zaštite osnovnih društvenih vrijednosti, pridržavajući se ustavno-pravnih, zakonskih i etičko-profesionalnih načela.

20. Osnovne karakteristike sistema sigurnosti u savremenim uslovima • Zasnovanost rada sistema sigurnosti na naučnim postulatima, obzirom da je društveno područje postalo arena antagonizama između različitih političkih i drugih organiziranih grupacija; • Autonomnost njegovog djelovanja, koja se treba odvijati u ustavno-pravnim okvirima sa civilnom kontrolom; • Politička neutralnost sistema sigurnosti, inaugurirana ustavom i zakonom implicira potrebu da se konkretan utjecaj politike na sistem sigurnosti treba ograničiti na razini donošenja pojedinih zakonskih propisa u parlamentarnim tijelima; Iz kazanog proizlazi: - da je sistem sigurnosti u obavezi da bude lojalan demokratski izabranoj vladi, bez obzira na njen politički sastav; - da su organi i službe sigurnosti u svom konkretnom djelovanju ne mogu pozivati na politička prava stranaka i institucija; - da se odluke za konkretno postupanje ne smiju zasnivati na osnovu političkih odluka; - da je sistem sigurnosti dužan da se postavi iznad konflikata sa političkom konotacijom unutar zajednice.

21. Osnovne karakteristike sistema sigurnosti u savremenim uslovima • Sistem sigurnosti je dio većeg društvenog sistema, te kao takav treba analizirati, pratiti i istraživati razne aspekte sigurnosti koji uslijed pluraliteta interesa mogu poprimiti negativan diskurs; • Sistem sigurnosti kao stabilan jedinstven sistem sa nizom hijerarhijski uspostavljenih podsistema i sa jasno preciziranim funkcijama svoje aktivnosti provodi u skladu sa demokratskim vrijednostima društva. • Njegov rad/postupanje treba se odvijati u skladu sa principima proporcionalnosti, tolerancije, sposobnosti, izdržljivosti; • Na svim hijerarhijskim nivoima sistem rukovođenja mora biti zasnovan na naučnim osnovama i na primjeni načela, metoda, taktika i tehnika rukovođenja; • Transparentnost sistema sigurnosti, koja podrazumijeva obavezu svih subjekata koji čine sistem sigurnosti da obavještavaju javnost o svom radu; • Odgovornost sistema sigurnosti, odnosno podsistema sistema sigurnosti za svoje postupke pred organima vlasti; • Etička dimenzija sistema sigurnosti;

22. Osnovni podsistemi sistema sigurnosti

23. Policijski sistem( Osvrt na historijski razvoj policije ) - Policija je jedna od najstarijih službi u ljudskom društvu, odnosno državi; - Kao elementarni oblik društvene kontrole policija je starija i od same države; - Aristotel je poseban značaj pridavao policijskim zadacima za koje su bili zaduženi čuvari, astinomi, stražari.

24. Policijski sistem Antičko doba • Antička država se obrazovala na visokom stepenu ekonomskog i kratkog razvoja robovlasničkog društva; • Osnovni pečat političkim odnosima i sistemu političkih institucija antičkih država davala je stroga podjela na robove i robovlasnike; • Antagonizmi, različiti unutrašnji politički sukobi i neprestani ratovi uvjetovali su potrebu institucionalizacije zaštitne funkcije države. • Sve grčke države imale su svoje zakone i svoj pravni sistem;

25. Policijski sistem • Policijske funkcije su bile u rukama vladara, vojske, vojnika i robovlasnika; • Prvi vladar Atine, Prisistratus je osnovao kontigent tjelohranitelja koji su imali ulogu policijskih snaga; • Odsustvo zvaničnih i u praktičnoj formi organizovanih policijskih snaga u starom vijeku, je ključni razlog propasti grčkih država-gradova. • Razvoj i pad Rimskog carstva je sličan razvoju i padu grčkih državica; • Osnovna snaga Rima je bila u veoma moćnoj legiji (vojsci);

26. Policijski sistem • Zbog unutrašnjih sukoba, legije su bile često pozivane da održe poredak; • Gaj Oktavio je prvi u Rimu uspostavio policijske snage, koje su bile organizovane kao prekomorske garde; • Garde su bile organizovane u kohorte, a svaka kohorta je brojala 1000 ljudi; • Kasnije će Petorijanska garda biti inkorporirana u legiju, što je rezultiralo obnovom svih vidova najokrutnijih oblika nasilja.

27. Policijski sistem Srednji vijek • Na ruševinama Rimskog carstva od 5. stoljeća nastaje novo doba, koje se oblikuje feudalnim društvenim uređenjem; • Feudalizam je na evropskom tlu ustanovljen sukobima i susretima indoevropskih plemena sa antičkom, rimskom civilizacijom; • U feudalizmu moć je bila determinirana privrednim položajem, odnosno zemljišnim posjedom. Tako da su u feude bile inkorporirane policijske snage.

28. Policijski sistem Kasni srednji vijek i renesansa - Raspadom feudalizma, nastupa epoha građanske političke misli - U monarhističkim režimima policija je imala ustrojstvo po uzoru na organizaciju vojnog establišmenta; • Policija postaje jedan od osnovnih zaštitinika i ekskluzivni pratilac političke vlasti, čija je legitimnost određena voljom vladara; • Policija je na osnovu svojih aktivnosti dobila naziv “Politička policija”, čija je osnovna uloga bila održavanje postojećeg poretka svim raspoloživim sredstvima prinude.

29. Policijski sistem - Početkom 16.stoljeća, naročito u Francuskoj, policija dobija svoje izvorno značenje i ulogu, čiji je osnovni zadatak bio unutrašnja zaštita i nadzorna komponenta. Značajan doprinos razvoju policije dali su : - razvoj krivično-pravne misli, - funkcionalna autonomija upravnih organa i područja, - pojava pravno-političkih dokumenata, koji se mogu smatrati temeljom budućih ustava; - diferenciranje normativnih institucija na sve veći broj grana ( javno pravo, građansko pravo, krivično, krivično procesno...) - razvoj kriminalističke misli.

30. Policijski sistem • Pojava i razvoj moderne nauke o upravi, otvorio je prostor i za nastanak nauke o policiji u drugoj polovini 18. stoljeća; • U Francuskoj je u 18. stoljeću organizirana policija u centraliziranoj formi i izgrađen je prvi policijski ustav tzv” Premiere livre de matiers”. • U tom periodu, a i kasnije javljaju se priručnici nauke o upravi i policiji, čiji su najznačajniji autori Nikola Delamar, Zan Bonen, Žan Domat. • Najveći uticaj na razvoj nauke o upravi, a time i nauke o policiji, imao je kameralizam.

31. Integralna definicija policije: Policija predstavlja složen, specifičan, dinamičan izvršni organ vlade koji je u skladu sa zakonskim ovlaštenjima zadužen za održavanje unutrašnje sigurnosti u društvu, koristeći se legitimnom upotrebom sredstava prinude , pridržavajući se strogo etičko-profesionalnih principa u vršenju svojih dužnosti

32. Odbrambeni sistem • Odbrambeni sistem je u okviru ustavnih i zakonskih rješenja, odgovoran za odbrambenu funkciju, odnosno za zaštitu vanjske sigurnosti države. • Odbrambeni sistem, kao relativno autonomna institucija i instrument političkih struktura vlasti, koji raspolaže sa posebnim vojno-tehnološkim i drugim potencijalima zadužen je da štiti temeljne vrijednosti države ( nezavisnost, samostalnost, teritorijalna cjelovitost, suverenitet) od vanjske agresije i drugih oblika prijetnji stranih oružanih i drugih snaga koje su usmjerene prema naznačenim vrijednostima. • Da bi odbrambeni sistem izvršavao svoju ustavno-zakonsku funkciju, on mora biti izložen stalnoj operativnoj i organizacionoj redefiniciji, sobzirom na sve promjene koje su se desile u posthladnoratvoskom periodu, uslijed naučno-tehnološkog napretka.

33. Odbrambeni sistem • Njegova moć (sila) se interpretira kao “odbrambeno sredstvo postavljeno da štiti teritorij i nacionalnu sigurnost, sredstvo zastrašivanja koje će odvratiti protivnika od napada; značajan element nacionalnog prestiža na međunarodnom planu. • Masovnost oružanih snaga nije nikakav garant nacionalne suverenosti i sigurnosti. • Daleko su značajniji racionalizacija, profesionalizacija, obučenost, operativna pokretljivost, vojno-tehnološka opremljenost.

34. Odbrambeni sistem • U organizacionom pogledu, radi se o klasičnom birokratskom modelu unutrašnje organizacije sa centraliziranim hijerarhijskim komandnim nivoima i potrebnom vojničkom poslušnosti; • Radi se o strogoj disciplini, poslušnosti, odgovornosti i kontroli. Riječ je o jednoj vrlo kompaktnoj društvenoj organizaciji sa izgrađenim unutar hijerarhijskim nivoima sa strogom disciplinom i neprikosnovenom poslušnost.

35. OBAVJEŠTAJNO-SIGURNOSNI SISTEM Obavještajno-sigurnosni sistem jedne države u skladu sa svojom nadležnošću, odgovornošću i djelokrugom rada, uvažavajući zakonska međusobna prava svih obavještajnih, kontraobavještajnih i sigurnosnih organizacija, vrši koordinaciju naznačenih institucija koje vrše prikupljanje, sistematizaciju, analizu, procjene i dostavljanje informacija i podataka (obavještajna komponenta), otkrivaju, provjeravaju i onemogućavaju namjere stranih obavještajnih službi prema sopstvenoj državi (kontraobavještajna komponenta), te uz korištenje posebnih metoda i sredstava rade na otkrivanju, sprječavanju i istraživanju svih pojava i ponašanja koja su prijetnja sigurnosti u jednom društvu (sigurnosna kompomenta), ili dovode u pitanje povoljno stanje u toj oblasti.

36. HVALA NA PAŽNJI