2. LİDERİN GÜÇ KAYNAKLARI

1. 2. LİDERİN GÜÇ KAYNAKLARI Yrd.Doç.Dr. Ahmet Cezmi SAVAŞ Zirve Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Yönetimi Tezsiz Yüksek Lisans 2012 - Gaziantep

2. Liderin etki ya da güç kaynakları nelerdir? Grup üzerinde nasıl etkili olmaktadır? Liderin iyi anlaşılabilmesi için önce liderin güç kaynakları analiz edilmelidir. Liderin beş farklı etki ya da güç kaynağı vardır (Lunenburg & Ornstein, 1991; Arnold & Feldman, 1986):

3. 1. Yasal Güç • Yasal güç, liderin hiyerarşik yapı içindeki konumuna ya da rolüne bağlı olarak sahip olduğu yetkiye dayalı güçtür. Yasal güç, liderin astları üzerindeki yetkisine dayanan ve astlar tarafından kabul edilen bir güçtür. Örneğin okul örgütlerinde yöneticinin büyük bir yasal gücü vardır. Okul yöneticisi okulun hiyerarşik yapısı içinde öğretmenlere karşı gücünü kullanabilmektedir.

4. 2. Ödül Gücü • Liderler genellikle örgütteki ödül gücünden yararlanarak astlarının yeteneklerini değerlendirirler. Liderler işgörenlerin istediği ödülü kontrol ederler. Kime ne kadar ödül verileceğine liderler karar verir. Örneğin, ödül gücü ücret, yükseltme, değerlendirme ve övgü gibi güçleri kapsayabilir.

5. Eğitim sistemimizde okul yöneticilerinin doğrudan öğretmenlerin ücretini belirleme gibi bir yetkileri yoktur Ancak, öğretmenlerin sicilini değerlendirme, yükseltme ve aylıkla ödüllendirme gibi konularda okul yöneticisi ödül gücünü kullanabilir.

6. 3. Zorlayıcı Güç • Bu güç, ödül gücünün karşıtı olan bir güçtür. Zorlayıcı güç, liderin direktiflerine karşı astlann itaatsizlik göstermesi durumunda kontrol etme ve cezalandırma gücünü yansıtmaktadır. Örneğin, zorlayıcı güçler, rütbe indirme, ücret artışını engelleme, davranışları cezalandırma, kötü sicil notu verme gibi güçleri içermektedir.

7. Okul yöneticisinin yasal gücüne bağlı olarak zorlayıcı gücü de bulunmaktadır. Okul yöneticisinin öğretmeni azarlaması, düşük sicil notu vermesi ya da yasalara aykırı davranması durumunda onu cezalandırması zorlayıcı gücünü oluşturmaktadır.

8. 4. Uzmanlık Gücü: • Bu güç, grubun ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak liderin sahip olduğu özel yetenek ve bilgilerdir. Lider analiz etme, uygulama ve kontrol etme yeteneğine sahiptir. Çağdaş okul örgütlerinde uzmanlık gücü, daha çok okul yöneticisinin eğitim ve deneyim durumuna bağlıdır.

9. 5. Karizmatik Güç • Karizmatik güç, liderin izleyenler üzerinde sahip olduğu güçlü etkiye dayanır. Bu karizmaya dayalı güç, liderin izleyenler üzerindeki çekiciliğini ve saygısını yansıtmaktadır. Tarihsel süreç içindeki karizmatik liderlerden Atatürk, Mahatma Gandhi ve Martin Luter King önemli örnekleri oluşturmaktadır.

10. Liderin İzleyenler Üzerindeki Güç Kaynakları İzleyenler için Çıktılar Davranış Performans iş Başarımı iş Doyumu işe Devamsızlık işgören Devri

11. Liderin güç kaynağına yönelik olarak yapılan araştırma sonuçları • 1. Yasal güç, işgörenler arasında sürekli olarak iş doyumsuzluğu direnme ve çatışma oluşturmaktadır. Yasal güç, verimliliği olumsuz yönde etkileyebilir ve en düşük düzeyde itaat oluşturabilir.

12. 2. Ödül gücü, kısa bir süre için işgören performansını doğrudan etkileyebilir. Ödül gücünü uzun süre kullanma, işgörenler arasındaki duygusal ilişkileri ve iş doyumunu olumsuz yönde etkileyebilir.

13. 3. Zorlayıcı güç, işgörenler arasında geçici bir itaat oluşturabilir. Zorlayıcı gücün yan etkileri, hayal kırıklığı, endişe, intikam alma ve yabancılaşma biçiminde ortaya çıkabilir. Zorlayıcı güç, iş doyumsuzluğu, düşük performans ve işgören devrine yol açabilir.

14. 4. Uzmanlık gücü, güvene dayalı iklimle yakından ilgilidir. Liderin etkisi izleyenler tarafından içselleştirilir. Uzmanlık gücünü kullanan lider, izleyenler arasında tutumsal bir bütünlük oluşturur ve güdülenmeyi içselleştirir.

15. 5. Karizmatik gücü kullanan lider, izleyenler üzerinde coşkusal ve tartışmasız bir güven, bağlılık ve özdeşim oluşturmaktadır. Bu güç uzmanlık gücüne benzemekle birlikte, uzmanlık gücünden daha az bir gözetim gerektirmektedir.

16. Okul yöneticisi formal bir eğitim lideridir. Okul yöneticisi liderlik güçlerinden yasal güç, ödül gücü ve zorlayıcı gücü bir arada bulundurmaktadır. Bu üç gücün kullanılması, okul yöneticisini formal bir lider konumuna getirir. Ancak liderlik açısından önemli olan bu örgütsel güçler yanında, kişisel güçlerin de kullanılmasıdır.

17. Her okul yöneticisinin karizmatik güçleri kullanması mümkün değildir. Başka bir değişle her okul yöneticisi karizmatik lider olamaz. Buna karşılık, okul yöneticisi liderlik güçlerinden uzmanlık gücünü kullanabilir.

18. Ülkemizdeki okul yöneticilerin eğitim yönetimi konusunda hizmet öncesi bir eğitimden geçmemiş olmaları, onların uzmanlık gücünü kullanmalarını büyük ölçüde sınırlamaktadır (Açıkalın, 1994). Okul yöneticiliğini iyi bir öğretmenlik ya da yasal konularda uzman olma olarak gören okul yöneticisi, okul yönetimine ilişkin profesyonel bir bakış açısı geliştiremez. Okul yöneticisinin uzmanlık gücünü kullanması, eğitim yönetimi alanındaki uzmanlığına bağlıdır.

19. Öğretmenlerin davranışlarının yönlendirilmesi açısından okul yöneticisinin liderlik davranışları büyük önem taşımaktadır. Okul yöneticisinin liderlik gücü ile öğretmenlerin iş doyumu ve performansı arasında yakın bir ilişki vardır, ilköğretim yöneticileri üzerinde yapılan bir araştırmada, yüksek uzmanlık gücüne sahip olan yöneticilerin öğretmenlerin morali ve iş doyumu üzerinde olumlu bir etki oluşturdukları görülmektedir.

20. Okul yöneticisinin uzmanlığa dayalı gücünün yüksek olmasının aynı zamanda öğretmenlerin okulu geliştirme etkinliklerine katılmasını, yeni teknolojileri uygulamasını ve öğrenciler üzerindeki başarısını da olumlu yönde etkilediği belirlenmiştir ( Balderson, 1975).

21. Soru: 1 • Aşağıdakilerden hangisi bir liderin kullanabileceği güç kaynaklarından değildir? • A) Yasal güç • B) Karizmatik güç • C) Ödül gücü • D) Ceza gücü • E) Fiziksel güç

22. Soru 2: • Okul müdürü performansını yüksek gördüğü bazı öğretmenleri Avrupa Birliği projeleri ile yurt dışına göndermesi, liderin hangi güç kaynağını kullanmasına girer? • A) Ceza gücü • B) Ödül gücü • C) Karizmatik güç • D) Yasal güç • E) Uzmanlık gücü

23. Soru 3: • Hindistan’da Gandhi’nin halkının etkilemesinde hangi güç kaynağını kullanmaktadır? • A) Ceza gücü • B) Ödül gücü • C) Karizmatik güç • D) Yasal güç • E) Uzmanlık gücü

24. Soru 4: • Okul yöneticisinin eğitim yönetimi alanında yüksek lisans yapması hangi gücünü artırır? • A) Ceza gücü • B) Ödül gücü • C) Karizmatik güç • D) Yasal güç • E) Uzmanlık gücü

25. Soru 5: • Aşağıdakilerden hangi gücü her okul yöneticisinin kullanması mümkün değildir? • A) Ceza gücü • B) Ödül gücü • C) Karizmatik güç • D) Yasal güç • E) Uzmanlık gücü

26. Cevap anahtarı • 1-E • 2-B • 3-C • 4-E • 5-C