Metodologia nauk część 1

1. Metodologia nauk część 1 Dr Sabina Cisek Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ 2012/2013

2. Treści merytoryczne przedmiotu [część 1] 1. Metodologia nauki i nauk (szczegółowa). Przedmiot, zakres, problematyka, kierunki badań. Wskazanie, jakie ujęcie metodologii nauk obowiązuje w ramach zajęć. 2. Pojęcia nauki i naukowości. Czym różni się nauka od nie-nauki? Typologia nauk, dziedziny i dyscypliny naukowe. (Przypomnienie, zebranie i rozszerzenie treści z przedmiotu Naukoznawstwo – 2. rok s1st, stacjonarne i niestacjonarne) 3. Sposoby (metody) i uwarunkowania poznawania rzeczywistości w nauce. Wzajemne relacje. Hierarchizacja – wedle poziomów ogólności (metoda nauki w ogóle, metoda nauk przyrodniczych i metoda nauk społecznych, strategie badawcze, metody badań, techniki i narzędzia badawcze). Typologia metod, w tym wedle etapów procesu badawczego. 4. Na czym polega metoda naukowa – ogólnie? Założenia, wytyczne, cele, postępowanie. Dwa źródła (metody?) prawomocnego poznania w nauce – obserwacja (empiria) i rozumowanie. Problemy z empirią. (Przypomnienie, zebranie i rozszerzenie treści z przedmiotu Naukoznawstwo – 2. rok s1st, stacjonarne i niestacjonarne). 4a. Najważniejsze typy rozumowań (wnioskowań) w nauce – dedukcja, indukcja i inne – szczegółowa charakterystyka. 4b. Logika klasyczna w nauce – jako podstawa wnioskowań. Wybrane elementy. 5. Strategie lub podejścia badawcze w naukach społecznych – ilościowa, jakościowa i „mieszana” (mixed methods).

3. Treści merytoryczne przedmiotu [część 2] 6. Typy badań (eksploracyjne, opisowe, wyjaśniające). Wybrane plany badawcze bądź metody w naukach społecznych. Relacja do wymienionych strategii badawczych. 7. Wybrane metody i techniki gromadzenia, porządkowania, analizowania, syntetyzowania, wyciągania wniosków i przedstawiania wyników badań cudzych i własnych. (Zebranie, uporządkowanie, poszerzenie umiejętności i wiedzy zdobytych w ramach wcześniejszych zajęć w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ, wyjście poza aspekty „instrumentalne”, wskazanie, jak stosowanie odpowiednich metod przyczynia się do tworzenia uprawnionych poglądów, tez i wiedzy uzasadnionej). 8. Jak opracować model albo teorię? Dwa podejścia – „teoria przed badaniami” i „badania przed teorią”. Przydatne procedury i metody. Testowanie własnych koncepcji i hipotez. Operacjonalizacja. 9. Podsumowanie 1: Proces badawczy. Projektowanie własnych badań. 10. Podsumowanie 2: Podstawy filozoficzne, „epistemologie” dyscyplin naukowych, paradygmaty i metateorie. Jak założenia natury ogólnej wpływają na badania (metodologie szczegółowe, ramy pojęciowe) poszczególnych dyscyplin? Na przykładzie informatologii (nauki o informacji).

4. 1. Metodologia nauki i nauk (szczegółowa). Przedmiot, zakres, problematyka, kierunki badań. Wskazanie, jakie ujęcie metodologii nauk obowiązuje w ramach zajęć

5. Co to jest metodologia? • Metodologia = teoria metody • Metodologię można sformułować dla każdej dziedziny • Są dwie grupy metodologii: te, które dotyczą działania fizycznego i te, które dotyczą działania duchowego (w tym – myślenia) • (Bocheński, 1992, s. 20, 21)

6. Metodologia nauki i metodologia nauk • Metodologia nauki – bada to, co wspólne dla wielu nauk (dyscyplin naukowych) • Metodologia nauk – bada osobliwości poszczególnych dyscyplin • (Bronk, 1992, s. 354)

7. Co to jest metodologia nauk? • Metodologia nauk, w aspekcie pragmatycznym – nauka o metodach działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych; w aspekcie teoretycznym – nauka o elementach i strukturze systemów naukowych (Encyklopedia PWN – metodologia nauk)

8. Co to jest metodologia – inne ujęcie • Termin niejednoznaczny • metodologia = teoria metody • albo metodologia = termin używany na określenie sposobu poznawania świata akceptowanego w danej dyscyplinie (dziedzinie) naukowej i obejmującego m.in.: • paradygmaty, podstawowe wytyczne, założenia, • metody badawcze, • techniki gromadzenia danych/materiału empirycznego, • techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych, • formy i standardy prezentacji wyników, • reguły uzasadniania oraz zapewniania rzetelności i intersubiektywnej sprawdzalności badań.

9. Dlaczego warto zastanowić się nad metodologią nauki i nauk? • Naukowcy badają świat, metodolog docieka (m.in.): • jak to robią, • czy ich sposoby postępowania poznawczego prowadzą do uzasadnionych wyników. • Wiedza na temat uwarunkowań metodologicznych prowadzi do podniesienia jakości, w tym wiarygodności oraz intersubiektywnej sprawdzalności (= wiedza naukowa poddaje się kontroli) badań.

10. Dlaczego warto …? [cd.] • Jeżeli badania nie są intersubiektywnie komunikowalne i sprawdzalne, to nie są w ogóle naukowe (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 30, 31). • Intersubiektywna sprawdzalność pojawia się w wyniku jasnego określenia: • w jaki sposób doszliśmy do takich a nie innych stwierdzeń, wniosków, przy użyciu jakich metod, na podstawie jakich danych empirycznych, jakiego rozumowania i jakich założeń, jak rozumiemy terminy, których używamy, słowem – zostawiamy „ścieżkę sprawdzenia”, • jak inni mogą sprawdzić nasze koncepcje, tezy, wnioski – określona, wykonalna, potencjalnie – przez każdego chętnego, procedura. • Nie da się spełnić tych wymogów, gdy brakuje samoświadomości metodologicznej.

11. Metodologia nauk bada: (1) wybrane aspekty nauki w sensie czynnościowym • Strategie, metody i techniki badawcze i naukowe • Metoda naukowa w ogóle, co ją charakteryzuje i odróżnia od innych sposobów postępowania, poznania (metodologia ogólna) • Metody naukowe stosowane we wszystkich dyscyplinach bądź w większości dyscyplin (metodologia ogólna) • Metody w poszczególnych naukach (metodologia specjalna) • Pytanie – czy tylko metody wyidealizowane, tj. rozumiane jako „przepisy”, schematy, wzorce postępowania czy również ich konkretne realizacje • Na przykład – czy tylko cechy, wartość poznawcza, właściwy sposób przeprowadzenia metody analizy i krytyki piśmiennictwa jako takiej, by była akceptowana jako źródło poznania w nauce o informacji, czy także jej konkretne realizacje (powiedzmy – czy wystarczy oprzeć się na piśmiennictwie polsko- i anglojęzycznym)

12. Metodologia nauk bada: (2) wybrane aspekty nauki w sensie wytworowym, tj. wiedzę naukową • Starsze podejście, m.in. Koło Wiedeńskie, 1. połowa XX wieku – Metodologia skupia się przede wszystkim na zdaniach – hipotezach, prawach, twierdzeniach, sądach; zdaniach obserwacyjnych i teoretycznych • Stąd – metodologia traktowana jak dział logiki • Nowsze podejście, m.in. Kuhn, Lakatos, Quine – metodologia skupia się na strukturach wiedzy – modelach, teoriach, paradygmatach, programach badawczych, całości wiedzy • (Bocheński 1992, s. 139-142) (Grobler 2008, s. 61-91, 267-312)

13. Metodologia nauk (filozoficzna, ogólna) – przykłady problemów • Co to jest hipoteza, jak się potwierdza i obala hipotezy? • Co to jest prawo nauki? Jakie ma funkcje? • Co to jest wyjaśnianie? • Czy istnieją „czyste” fakty? Jaki jest stosunek obserwacji do teorii? • Czym jest metoda naukowa w ogóle, jakie są typy metod ogólnonaukowych, jakie metody są specyficzne dla poszczególnych dyscyplin etc.? • Czym jest teoria? Dlaczego jedne teorie zastępują inne? • Jaki jest cel nauki? • Jakie są typy nauk? Czy nauki przyrodnicze i społeczne różnią się z metodologicznego punktu widzenia? Jeżeli tak – na czym polega ich odmienność? • Na czym polega definiowanie pojęć, terminów? Rodzaje definicji? Typy pojęć, terminów naukowych?

14. 2. Pojęcia nauki i naukowości. Czym różni się nauka od nie-nauki? Typologia nauk, dziedziny i dyscypliny naukowe(Przypomnienie, zebranie i rozszerzenie treści z przedmiotu Naukoznawstwo – 2. rok s1st, stacjonarne i niestacjonarne)

15. Co to jest nauka – trzy główne sposoby rozumienia nauki • 1) Nauka = dziedzina ludzkiej działalności, dziedzina kultury • 2) Nauka = pewien typ działalności, zbiór czynności uczonych, praca badawcza (ujęcie czynnościowe) • 3) Nauka = wytwór = osiągnięta wiedza naukowa (ujęcie wytworowe) • (Kamiński, 1992, s. 11-19), (Szaniawski, 1994a, s. 48)

16. Nauka = dziedzina ludzkiej działalności, dziedzina kultury • Obejmuje: • badania naukowe jako ciągi jednostkowych lub zbiorowych czynności (Nowak 1985, s. 21) • budynki, narzędzia, przedmioty, systemy, środki, technologie, • finansowanie, politykę, prawo, zarządzanie • hierarchie, struktury, • ludzi (naukowcy, obsługa nauki, studenci), • organizacje (biblioteki, uczelnie, stowarzyszenia), • zgromadzone zasoby informacji i wiedzy • ……

17. Nauka = dziedzina ludzkiej działalności, dziedzina kultury [cd.] • Nauka jako dziedzina kultury powstała i „narasta” wokół poznania • Chodzi tu nie o każde możliwe poznanie, ale o pewien jego rodzaj, zwany naukowym 

18. Co to jest poznanie? • Poznanie • czynność = poznawanie • wytwór = wiedza • Poznanie = wprowadzenie w pole świadomości informacji o czymś (Kamiński, 1992, s. 13) • „POZNANIE (…) – nazwa czynności, dzięki której podmiot dowiaduje się czegoś, uzyskuje informacje czy uchwyca w jakimś aspekcie poznawany przedmiot; na ogół są to te czynności, które prowadzą do uzasadnionego wydawania sądów.” http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=138229

19. Nauka = pewien typ działalności, zbiór czynności uczonych, praca badawcza (ujęcie czynnościowe) • Nauka = obłożony swoistymi zastrzeżeniami (różnie zresztą formułowanymi w zależności od poglądów epistemologicznych) sposób poznawania, zwany naukowym oraz jego praktyczne realizacje • Uwaga – nauka NIE równa się wyłącznie metodzie, potrzebna jest jeszcze twórczość (Szaniawski, 1994b)

20. Nauka = wytwór = osiągnięta wiedza naukowa (ujęcie wytworowe) • Wiedza naukowa • w sensie subiektywnym – stan umysłu badacza • w sensie obiektywnym (tj. – tutaj – niezależnie od wiedzy poszczególnych uczonych) – obejmuje • pojęcia, terminy • hipotezy, mniemania (uzasadnione), sądy, stwierdzenia, tezy, twierdzenia, uogólnienia, zdania • koncepcje, modele, teorie • milczącą wiedzę (Blackburn, 1997, s.237), wiedzę towarzyszącą i zastaną = background knowledge (Grobler, 2008, s. 73, 74), założenia, zasady (w tym – nieuświadomione, przyjmowane paradygmatycznie)

21. Co to jest wiedza? • Wiedza = „układ wiadomości, które jakoś uznajemy i potrafimy w pewien przynajmniej sposób uzasadnić” (Kamiński, 1992, s. 24) • Wiedzieć coś, wiedzieć że, wiedzieć jak • Typy wiedzy: • ze względu na dopuszczalne źródła poznania – racjonalna i pozaracjonalna • ze względu na sposób uzyskiwania – systematyczna i niesystematyczna, dedukcyjna i indukcyjna • ze względu na przedmiot poznania – specjalistyczna i ogólna, teoretyczna i praktyczna • Typy wiedzy: potoczna (zdroworozsądkowa), techniczna, przednaukowa (protonauka), naukowa, mądrościowa • (Kamiński, 1992, s. 24, 25), (Hajduk, 2001, s. 180, 181)

22. Co to znaczy „być naukowym”? (w odniesieniu do nauki jako procesu i wytworu poznania, nauki jako wiedzy) • Są co najmniej dwa warianty tego pytania • „Wielkie pytanie” = filozoficzne i naukoznawcze – na czym w ogóle polega naukowość poznania/wiedzy? • „Małe pytanie” = praktyczne – jak rozpoznać/stwierdzić, że publikacja (artykuł, referat, książka) jest naukowa?

23. Co na ten temat sądzą filozofowie nauki? • Przykłady: • naukowe jest to, co jest sprawdzalne empirycznie, tzn. falsyfikowalne; z góry jest określone, w jakiej sytuacji będzie trzeba odrzucić hipotezę, koncepcję czy teorię (Popper) • naukowe jest to, co wynika z doświadczenia (eksperyment, obserwacja, źródła), logicznego rozumowania i pewnych założeń natury ogólniejszej (folklor – „wszyscy”) • naukowe jest to, co za takowe bywa uważane przez społeczność uczonych w danym czasie (Kuhn)

24. Po co rozpoznawać naukowość badania, dyskusji, publikacji, referatu, wypowiedzi? • Dla celów • poznawczych • organizacyjnych, na przykład – oceny czasopism, instytucji, dorobku poszczególnych naukowców

25. Jak rozpoznać naukowość? (w odniesieniu do nauki jako procesu i wytworu poznania, nauki jako wiedzy) • Stosując kryteria • wewnętrzne, dotyczące metody i wiedzynaukowej, czyli – odpowiadając sobie na pytanie na czym polega metoda naukowa i czym cechuje się wiedza naukowa • zewnętrzne, organizacyjne, np. w odniesieniu do publikacji – recenzowanie, liczba cytowań, afiliacja autora, zamieszczenie w ważnych czasopismach uznanych za naukowe itp.

26. Jak rozpoznać naukowość – kryteria WEWNĘTRZNE – cechy WIEDZY naukowej • Wiedza naukowa jest • intersubiektywnie komunikowalna i sprawdzalna (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 30, 31) • „obiektywna” (Szaniawski, 1994c) • poszukująca (jakiegoś) porządku, uogólnień • samodoskonaląca się • systematyczna • twórcza (nowa wiedza) • uporządkowana • uzasadniona (empirycznie i racjonalnie) • wyspecjalizowana

27. Co to znaczy „intersubiektywnie sprawdzalna”? • „Jeżeli jeden naukowiec prowadzi badanie, to inny może je powtórzyć i porównać ze sobą dwa zbiory wyników” (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 31) • Rozróżniamy • intersubiektywne komunikowanie – „wiedza naukowa powinna być zrozumiana przez każdego badacza posiadającego odpowiednie kwalifikacje” • intersubiektywną sprawdzalność – „wiedza naukowa poddaje się kontroli” (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 31, przypis) • Powinno być jasno powiedziane • w jaki sposób doszliśmy do takich a nie innych stwierdzeń, wniosków, przy użyciu jakich metod, na podstawie jakich danych empirycznych, jakiego rozumowaniai jakich założeń, jak rozumiemy terminy, których używamy , słowem – zostawiamy „ścieżkę sprawdzenia”, • jak inni mogą sprawdzić nasze koncepcje, tezy, wnioski – określona, wykonalna, potencjalnie – przez każdego chętnego, procedura

28. Co to znaczy „obiektywna”? • Trzy znaczenia terminu „obiektywność nauki”: „bezstronność – jako przeciwstawienie tendencyjności; intersubiektywna sprawdzalność – jako niezbędny warunek społecznej kontroli; neutralność aksjologiczna – jako zabezpieczenie przed dowolnością ocen. W żadnym z tych znaczeń obiektywność nie jest cechą w pełni osiągalną (…)” (Szaniawski 1994c, s. 17) • O pojęciach neutralności i bezstronności – zob. również (Kołakowski 2000) • Obiektywny – może też znaczyć – niezależny od podmiotu poznającego

29. Jak rozpoznać naukowość – kryteria WEWNĘTRZNE – cechy METODY naukowej • Zobacz rozdział 4 w niniejszej prezentacji

30. Jak rozpoznać naukowość – kryteria ZEWNĘTRZNE, organizacyjne, społeczne • Najważniejszym zewnętrznym kryterium naukowości jest jakoś zorganizowana społeczna akceptacja, np. poprzez recenzowanie (peer review), cytowania, przyjęcie artykułu do druku w czasopiśmie naukowym albo referatu na konferencję • Zob. m.in. Journal Citation Reports, Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie wykazu czasopism naukowych • Czy to jest nadal sprawnie działający system? • Kontrprzykład – afera Sokala, the Sokal Hoax http://pl.wikipedia.org/wiki/Sprawa_Sokala, http://www.physics.nyu.edu/faculty/sokal/ • Najnowszy kontrprzykład – zob. http://nauka.newsweek.pl/diederik-stapel--kanciarze-z-tytulami-naukowymi,84437,1,1.html

31. Jak rozpoznać naukowość – kryteria ZEWNĘTRZNE, organizacyjne, społeczne [cd.] • Są tu co najmniej dwa ważne pytania: • Na ile w ogóle stosowanie kryteriów zewnętrznych jest usprawiedliwione? • Jeżeli tak – jaka społeczność ma akceptować i w jakiej formie?

32. Podział / typologia nauk • Może być oparty na kryteriach wewnętrznych bądź zewnętrznych wobec poznania naukowego (wiedzy naukowej) • A co to jest typologia? Zob. następny slajd.

33. Typologia • Typologia „polega na grupowaniu elementów zbioru w zespoły elementów pod pewnym względem do siebie podobnych. Dla każdego takiego zespołu zdefiniowany jest tzw. element wzorcowy (idealny, typowy). Elementy zbioru zakwalifikowane do poszczególnych zespołów nie są jednorodne, ale łączy je pewien (zwykle różny) stopień podobieństwa do wybranego elementu wzorcowego. Wyodrębnione w ten sposób zespoły nazywa się typami, a całą strukturę porządkującą zbiór – właśnie typologią. (…) Zespoły elementów wyodrębnione w typologii, czyli typy, niekiedy nie są rozłączne, albowiem może się zdarzyć, ze pewne elementy spełniają warunek podobieństwa wobec więcej niż jednego elementu wzorcowego.” (Sosińska-Kalata 2002, s. 19)

34. Podział nauk wg kryteriów „wewnętrznych” • Nauki aprioryczne (formalne, dedukcyjne) • Nauki empiryczne (realne) • Nauki humanistyczne • Nauki przyrodnicze • Nauki społeczne • Nauki techniczne

35. Podział nauk (albo badań w ramach nauk) wg kryteriów „wewnętrznych” [cd.] • Badania/nauki idiograficzne i nomotetyczne (nomologiczne) (Rickert) • nauki idiograficzne – poznanie i indywidualizujący opis jednostkowych przypadków, rzeczy, zdarzeń • nauki nomologiczne – formułowanie uogólnień, hipotez, praw dotyczących badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistości • Badania/nauki nomotetyczne i typologiczne (Oppenheim) • nauki nomotetyczne – formułowanie uogólnień, hipotez, praw dotyczących badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistości • nauki typologiczne – ustalają typy i konstruują typologie badanych rzeczy/zdarzeń jednostkowych (Sosińska-Kalata 2002, s. 121) • Badania/nauki podstawowe i stosowane

36. Podział / typologia nauk wg kryteriów „wewnętrznych” [cd.] • Badania / nauki interdyscyplinarne • Nauki • interdyscyplinarne • transdyscyplinarne • multidyscyplinarne • pluradyscyplinarne • syndyscyplinarne (Sosińska-Kalata 2002, s. 145)

37. Podział / typologia nauk wg kryteriów „zewnętrznych” • Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych. Dz.U. 2011 nr 179 poz. 1065. • Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 czerwca 2006 r. w sprawie nazw kierunków studiów. Dz.U. 2006 nr 121 poz. 838.

38. 3. Sposoby (metody) i uwarunkowania poznawania rzeczywistości w nauce. Wzajemne relacje. Hierarchizacja – wedle poziomów ogólności (metoda nauki w ogóle, metoda nauk przyrodniczych i metoda nauk społecznych, strategie badawcze, metody badań, techniki i narzędzia badawcze). Typologia metod, w tym wedle etapów procesu badawczego.

39. Co to jest metoda – ogólnie • Metoda = sposób postępowania – • określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne • powtarzalny, systematyczny, • stosowany celowo i świadomie, • zawierający element normatywny, wartościujący (jak należy postępować) (Hajduk, 2001, s. 104-107) • Metoda = „określony, powtarzalny i wyuczalny sposób – schemat lub wzór – postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu” (Nowak, 1985, s. 19)

40. Co to jest metoda naukowa? • Metoda naukowa = „sam tok operacji przy stawianiu zagadnień, ich rozwiązywaniu oraz uzasadnianiu i systematyzowaniu odpowiedzi, bądź także zespół założeń przyjętych jako ramy lub wytyczne badania (…), bądź wreszcie ogół czynności i środków zastosowanych do sprawnego osiągnięcia rezultatów badania” (Kamiński 1992, s. 202)

41. Co to jest metoda jakiejś nauki szczegółowej, dyscypliny naukowej? • Metody danej nauki = „ogólnie pojmowane schematy poszczególnych czynności badawczych – bądź faktycznie stosowane w jakiejś nauce, bądź w niej zalecane” (Nowak 1985, s. 21)

42. Co to jest technika naukowa, technika badawcza? • „Technika naukowa dotyczy wyboru i wykorzystania szeroko rozumianych środków” (Hajduk, 2001, s. 199)

43. Hierarchia metod w nauce – ujęcie 1 • Metoda nauki w ogóle • Metody charakterystyczne dla głównych typów nauk • Nauki dedukcyjne i empiryczne • Nauki przyrodnicze i społeczne • Nauki nomotetyczne i idiograficzne • Nauki dedukcyjne, przyrodnicze, o życiu, społeczne, o zachowaniu (podział wg kryterium dominującego typu wyjaśniania, Grobler 2008, s. 251) • Metody specyficzne dla poszczególnych dyscyplin • (Kamiński, 1992, s. 200-214) (Grobler, 2008, s. 209-256)

44. Hierarchia metod w nauce – ujęcie 2 • Ogólnonaukowe postulaty metodologiczne, w tym – postulaty falsyfikowalności, intersubiektywnej sprawdzalności, prostoty, rzetelnego uzasadniania … • Paradygmaty (wizje rzeczywistości, założenia ogólne) i metodologie (w liczbie mnogiej) lub strategie badawcze, w tym (a) strategie teorii przed badaniami i badań przed teorią (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 61-63), (b) ilościowa, jakościowa i mieszana • Metody badań, metody naukowe (albo plany badawcze, procedury badawcze, strategie badawcze – w węższym sensie) • Techniki badawcze lub metody w węższym sensie • techniki gromadzenia danych empirycznych • techniki analizy i opracowania danych empirycznych • Instrumenty, narzędzia naukowe • (Kamiński 1992, s. 202), (Krajewski 1998, s. 86-87) i wiele innych

45. Uporządkowanie metod w nauce – ujęcie 3 Etapy badania naukowego, fazy procesu badawczego • Zobacz slajdy w prezentacji „Metodologia nauk część 2”, rozdział 9

46. Etapy badania naukowego, procesu badawczego – metody naukowe i metody badawcze • „Czynności składające się na przebieg procesu badawczego można – z pewnym uproszczeniem – podzielić na czynności związane z zadawaniem pytań, tj. formułowaniem problemów naukowych, i czynności związane z udzielaniem odpowiedzi na te pytania. Tak też można by podzielić zalecane czy faktycznie stosowane schematy ich realizacji – metody. • Te ostatnie nazwiemy metodami badawczymi w sensie węższym. (…) Metody badawcze to zalecane lub faktycznie stosowane w danej nauce schematy czynności służących do udzielania odpowiedzi na formułowane w niej pytania. W naukach empirycznych metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie …) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.” (Nowak, 1985, s. 21-22)

47. 4. Na czym polega metoda naukowa – ogólnie? Założenia, wytyczne, cele, postępowanie. Dwa źródła (metody?) prawomocnego poznania w nauce – obserwacja (empiria) i rozumowanie. Problemy z empirią. (Przypomnienie, zebranie i rozszerzenie treści z przedmiotu Naukoznawstwo – 2. rok s1st, stacjonarne i niestacjonarne).

48. Metoda nauki – w ogóle • Zdaniem niektórych jest tylko jedna metoda naukowa, wspólna dla wszystkich dyscyplin, która obejmuje całość czynności badawczych (Hajduk 2001, s. 105-106, 198-201) • „Metoda naukowa jest to metoda stosowana w nauce; wraz ze zmianą koncepcji nauki zmienia się też i metoda” (Hajduk 2001, s. 106) • Metody naukowej nie da się zalgorytmizować, z różnych przyczyn, zwłaszcza dlatego, iż nieodzownym jej składnikiem jest twórczość (Szaniawski 1994b), a także z powodu problemu indukcji. • Metoda naukowa ≠ technika uprawiania nauki

49. Szeroko rozumiana metoda naukowa obejmuje m.in.: • Akceptowane źródła poznania – przede wszystkim w sensie metodologicznym, czyli – skąd pochodzi uzasadniona, akceptowana w nauce wiedza (Ajdukiewicz 1983, s. 44-75). Obecnie są to: • doświadczenie, empiria • rozumowanie logiczne, wnioskowania • „niestety” także – czasem uświadomione i przemyślane, czasem nie – przesądy i założenia różnego rodzaju

50. Szeroko rozumiana metoda naukowa obejmuje m.in.: [cd.] • Określone postawy i wartości – • akceptacja dwu filarów nauki współczesnej – powtarzalnych i wyuczalnych metod badawczych z jednej strony i twórczości – z drugiej, • dążenie do obiektywności (w tym – przywiązywanie wagi do intersubiektywnej sprawdzalności), • dążenie do ustawicznego poszerzania wiedzy, lepszego uzasadniania (prawdy?), • krytycyzm (myślenie krytyczne) • tolerancja (Kołakowski 2000, s. 144)