Bazat Filozofike

1. Bazat Filozofike Leksioni 4

2. Permbajtja • Positivizmi • Normativizmi • Pragmatizmi • Kombinime filozofish • Empiricizmi ne Kerkim • Metoda shkencore

3. Hyrje • Paraqitenfilozofite e ndryshmetekerkimit per teilustruar se siatokontribuojne ne nekerkiminshkencor. • “Besimetfolozofiketedikujtndikojnezgjedhjen e ‘ceshtjevelegjitike’ tetij … si dhe zgjdhjen e metodavetetijtekerkimit” (George Ladd) • Cdopozicionfilozofik ka avantazhet dhe disavantazhet e veta. Ne praktike, kekuesittentojneteperdorinnjekombinim, duke theksuarpozicionetendryshme per problemetendryshme. • Ketofilozofi e venetheksintekkonfirmimime shume se satekzbulimi

4. Pozitivizmi • Mbron pozicionin se vetem dija “faktike” nga vezhgimi (shqisat) eshte e besueshme. Theksi ne kete rast vihet tek matja • Positivizmi Logjik e zgjeron kuptimin, duke perfshire edhe aresyetimin dhe teorine si mjete te vlefshme per te arritur ne dijen e besueshme. • Megjithese nuk ka qene asnjerhere nje filozofi dominuese ne ekonomi, ajo u be influente ne shekullin e 20te, me Wassily Leontief, Milton Friedman, dhe Harry Johnson. John Neville Keynes, babai i John Maynard Keynes, ishte nje mbeshtetes i pozitivizmit ne vitet 1890s.

5. Pozitivizmi… • Pozitivistet logjike nuk besojne ne vlefshmerine shkencore te dijes pershkruese dhe preskriptive mbi vlerat . • Vetem gjerat qe mund te vezhgohen ose maten ne menyre direkte konsiderohen nga pozitivistet si te vlefshme per vemendjen shkencore. • Dija pozitiviste varet gjithashtu nga kultura, perderi sa kjo e fundit mund te ndikoje interpretimin e vezhgimeve

6. Pozitivizmi… • Pozitivizmilogjikargumenton se konceptetteorikejanetevlefshmevetemneseteoriamundtematetne menyresasiore. (pozicionteperekstrem per shumicen e ekonomisteve) • Si faktet, ashtuedheteoriteshihensiburimetehipotezave– ekonomistetkaneberetetyrekete dimension tepozitivizmit. • Pornje problem me pozitivizmineshte se shumegjeraqenukjanetedukshmeose “konkrete”, prapejanereale. • P.sh., faktoretqendikojnembikerkesen “nukduken” porjaneshumereale – karakteristikat e tyremundtevleresohen.

7. Pozitivizmi… • Pozitivizmilogjiknukpranohetngashumica e ekonomisteve, porkanjeefektterendesishemmbitemenduarit dhe kerkiminekonomik. • Ai ka sherbyer per tevendosur me shumetheks ne matjen dhe matjensasiore ne ekonomi. • P.sh., metodat e reja ne statistike dhe ekonometri • Ngaanatjeter, me shumevemendje i eshtekushtuarvlerave, duke i konsideruar atom sidijepozitive, kuratojanetematshmeosetedemonstrueshme. • P.sh., Cfarevleresojnenjerezit dhe saata i vleresojneato.

8. Pozitivizmi… • Positivizmi ka theksuagjithashturendesine e objektivitetit. • Ne vendosjen e theksittekevidenca, gjykimet dhe perceptimetpersonalenukpranohensiinformacion “shkencor”. • Si perfundim, positivizmi ka paturnjendikimterendeshemmbishkencen dhe kerkiminekonomik. Porai (pozitivizmi) eshteshumekufizues per teqenenjefilozofidominuese ne shkence.

9. Normativizmi • Normativizimi eshte nje numer filozofish – theksi se dija mbi te miren ose te keqen e kushteve, situatave, dhe veprimeve eshte i nevojshem per te prodhuar dije preskriptive (cfare “duhet “ to behet). • Dija normative ne shkencat ekonomike thekson vlerat e njerezve – eficencen, mireqenien, te ardhurat, menyren e jeteses, cilesine e jetes. • Vlerat themelore (e mira dhe e keqja) konsiderohen te tilla qe mund ti njihen.

10. Normativizmi… • Sidoqofte, normativizmi ne ekonomi nuk merret me ceshtjet morale te se mires dhe te keqes, por me shume me me te miren ose te keqen – keto jane te ndryshme nga e mira dhe e keqja. • Zgjedhjet ekonomike (“zgjedhja e drejte”) mund te kete te beje me zgjedhjen mes disa alternativash te “keqia”. • Vlerat personale ose private nuk duhen konsideruar. Ajo qe duhet konsideruar eshte Dija publike mbi vlerat. Theksi eshte mbi objektivitetin

11. Normativizmi… • NormativizmiObjektivi referohetpozicionit se deshirueshmeria e njerezultatimundtenjihetbazuar ne eksperienceoselogjike. • NormativizmiObjektivpranon se dijambivlerateshtedisa here esenciale per tepercaktuar se cfareduhetbere per tearriturnjeqellimoseobjektiv. • P.sh.,“Popujt e botesjane me tefituar me tregtine e lire se sa me proteksionizmin”. • Cdodisiplineqemerret me politikenpublikeduhetteperdoregjykime normative vlerash

12. Pragmatizmi • Fokusohetkryesisht ne dijenpresktiptive (cfareduhetbere) dhe e vetheksin ne zgjidhjen e problemit. • Beson se dijepozitiviste e cliruarngavlerat dhe dija normative e mbeshteturtekvleratjanetendervarura. • “Funksionimi” (pershtashmeria per problemin ne diskutim) eshtekriteribazepragmatik per gjykim. • Pragmatizmi u be nje force filozofikeinfluente ne kerkiminekonomik ne vitet 1920.

13. Pragmatizmi… • Ekonomiks-i institucional (d.m.th. Ekonomiksi i institucioneve te shoqerise) fokusohet pragmatikisht ne zgjidhjen e problemeve. • Testi i fuksionimit is eshte testi primar i besushmerise se dijes preskriptive, d.m.th. A po zgjidhet problemi? • Qartesia – zgjidhja nuk eshte e paqarte, e mjegullt • Koherenca – rekomandimi fuknsionon • Korrespondenca – konsisteca me dijen e meparshme

14. Pragmatizmi… • Pragmatizmi luan nje rol te madh ne kerkimin e orientuar nga zgjidhja e problemit, me pak ne kerkimin e orientuar nga subjekti dhe akoma me pak ne kerkimin disiplinar. • Sistemet arsimore dhe poltike te SHBA dominohen nga filozofia e pragmatizmit, e cila e ve theksin ne zgjidhjen e problemit dhe fuksionimin (arritjen e rezultateve).

15. Si kombinohen bazat filozofike • Shumica e disiplinave kane adoptuar kombinime te filozofise se normativizmit objektiv dhe pragmatizmit • Ekonomia – nga natyra e vet - eshte nje displine e orientuar nga zgjidhja dhe marrja e vendimit. • Ne kete kuader, adresohen shume probleme, duke filluar nga aktivitetet e thjeshta te jetes se perditshme ne problemet teorike komplekse me lidhje shkak-pasoje.

16. Si kombinohenbazatfilozofike… • Te triafilozofite – positivizmi, normativizmi, dhe pragmatizmi – mundtejetesecilashumeosepak e rendesishmenisurnga tipi i kerkimit. • Kerkimidisiplinar (dhe teoric base) fokusohetmbipozitivizmin dhe normativizminobjektiv. • Kerkimi i orientuarngasubjektiperfshintetriatipet e filozofive. Fokusieshtembikuptimin e rezultateveteveprimevetepropozuara, tecilatmundtecojne ne udhezime dhe vendime. • Kerkimi i orientuarngazgjidhja e problemevei ciliadresonceshtjetevecantatemenaxhimitosepolitikave per njevendim-marresmundtejetesipozitivist (p.sh., vleresimparametrash) ashtuedhenormativist ( p.sh., vleresimi i teprices se konsumatorit)

17. Si kombinohenbazatfilozofike… • Te gjitha tipet e kerkimit jane te nevojshme – te gjitha jane te dobishme (ne raste te ndryshme) • Por, sot po diskutohet se shume theks eshte vene mbi publikimin e kerkimit disiplinar. Kjo krijon nje situate ku ekonomistet komunikojnje me ekonomiste te tjera. Dhe vetem mbi ceshtje teorike. • Nga ana tjeter, shumica e perdoruesve jo-ekonomiste te kerkimit ekonomik duan qe rezultatet te jene intuitisht te qarta – pa kuptuar kompleksitetet. Kjo nuk eshte realiste!

18. Empiricizmi ne metodologjine e kerkimit • Ndikimi i pozitivizmit logjik ka nxitur interesin mbi matjen dhe matjen sasiore, te aplikuara ne ekonomi. • Empiricizmi shkon pertej kesaj duke ja nenshtruar matjen testimit. Mbledhja e te dhenave social-ekonomike ka cuar ne metodat statistikore te analizes, perfshire teknikat e analizes. • Integrimi i matematikes me teorine ekonomike shpuri ne zhvillimin e ekonometrise.

19. Empiricizmi ne metodologjine e kerkimit • Ekonometrialindi ne fillimteviteve 1900 dhe more zhvillimtemadh me lindjen dhe perhapjen e kompjuterave. • Sot, ekonometriakonsiderohetsinjetrajnimbazeanalitik per gjitheekonomistet. • Perderisaaitheksonmatjet dhe tedhenatemirike, aieshtenjekohesishtpozitivist dhe pragmatik. • Disaekonomisteteshquar (p.sh., Leontievi) argumenton per me shumeempiricizem ne ekonomi – me shumematje, me shumembeshtetje ne tedhenat (vezhgimobjektiv) dhe analizesasiore per permiresimin e respektueshmeriseshkencoreteshkences se ekonomise.

20. Metoda shkencore Metodologjiakryesoreshkencore (jonje “metodeshkencore” e vetme) kalon ne hapat e meposhtemtepergjitheshem: • Identifikimi i problemit/ceshtjes/pyetjes • Percaktimi i objektivavetekerkimit • Zhvillimi i qasjeve per arritjen e objektivave (perfshirehipotezat dhe rezultatet e pritshme) • Zhvbillimi i analizes (testimi i hipotezave) • Interpretimi i rezultateve dhe nxjerrja e konkluzioneve Ketohapajaneteperbashket per tegjithadisiplinat

21. Metoda shkencore… • Identifikimi i problemit ndikohet si nga perceptimet e individeve, ashtu edhe nga ato te grupit – kjo do te thote se cfare ne perceptojme si nje problem. • Objektivat, seti i qellimeve specifike te identifikuara, jane – nga vete natyra e - normative, d.m.th, te lidhura me perceptimet dhe vlerat tona • Si identifikimi i problemit dhe specifikimi i objektivave mund te kene nje orientim pragmatik.

22. Metoda shkencore • Shkencatlaboratorike dhe tefushestentojneteshohinprocesin e tyretekerkimitsi prodhim tedhenashtebesueshme, duke i kushtuarvemendjeskemeseksperimetale per gjenerimin e numravetevlefshemstatistikisht. • Shkencatsocialee shohinprocesinetyretekerkimit me shume ne formen e perdorimittetedhenave per tekuptuarlidhjet dhe adresuarproblemetqekerkojnevendim-marrje. • Dispiplinat ne shkencatfizike e atosocialetentojnetejenetendryshme ne hapin e funditteinterpretimittetedhenave. Ekonomistetshpeshjanetebindjes se interpretiminormativi tedhenaveeshteshpesh i nevojshem ne kerkiminkompleks ne shkencatsociale.

23. Deduksioni dhe induksioni ne qasjenshkencore • Zakonisht, qasja ne ekonimi perbehet nga nje “kombinim i vazhdueshem” deduksioni dhe induksioni. • Induksioni perdoret per zhvillimin e teorise, induksioni per zhvillimin e hipotezave. • Ketu ne do te merremi me ate se si perdoret deduksioni dhe induksioni dhe jo me meritat e krahasuara te tyre si forma te logjikes.

24. Deduksioni dhe induksioni ne qasjenshkencore • Aresyetimi deduktiv fillin me premisat – supozimet . Shembulli i Sokrtait • Nese premistat individuale jane te verteta dhe te plota dhe aresyetimi eshte korrekt, konkluzioni eshte i besueshem.

25. Deduksioni dhe induksioni ne qasjenshkencore • Zbatimi me direkt i aresyetimit deduktiv ne metoden shkencore eshte ne Hapin 3, Zhvillimi i hipotezave. 1 2 5 4 3

26. Deduksioni dhe induksioni ne qasjenshkencore • Kerkimi disiplinar shopesh ka te beje me zhvillimin ose modifikimin e teorive; kjo shopie ne rezultate hipotetike. • Aresyetimi teorik mund te perfshije: • Teori te zhvilluara rishtas • Elemente te rinj konceptuale qe u shtohen teorive • Modifikimi i teorive ekzistues • Ne kerkimin e zbatuar, aresyetimi ke te beje me perdorimin e teorive ekzistuese dhe vleresimin e rezultateve te pritura.

27. Deduksioni dhe induksioni ne qasjenshkencore • Induksioni eshte nje proces empirik i kalimit nga e vecanta tek e pergjitheshmja dhe nuk varet nga dija e meparshme (pra, nga teorite). • Testimi i hipotezave eshte - ne nje mase te madhe - induktiv. • Induksion statistikor eshte procesi i testimit te vleresimit per parametrat ose mases se variaionit qe shpjegon lidhjen, te shpjeguar ne variabla.

28. Deduksioni dhe induksioni ne qasjenshkencore • Induksioni nuk mund te provoje (me siguri) nje propozim sepse ne nuk mund te shqyrtojme gjithe evidencen e mundshme. Ajo qe ne mund te bejme eshte te pershkruajme probabilitetin e rezultatit. • Ne nuk mund te themi se nje rezultat ose lidhje eshte gjithnje e vertete – shkak ne origjine te rezultatit ose lidhjes mund te ndryshoje me kohe. • Por rezultatet e mbeshtetur ne evidence mund te kene nje probabilitet te caktuar

29. Deduksioni dhe induksioni ne qasjenshkencore • Interpretimi i rezultateve ( hapi 5) eshte kryesisht induktiv. Per shqyrtimin e pasojave, ne shpesh ekstrapolojme nga analiza specifike ne aplikime me te pergjitheshme. P.sh. Nje firme perfaqesuese mund te perdoret per gjykuar mbi sjelljen e pritur te industrise. Rezultati per industrine mund te vleresohet si rezultati i firmes shumezuar me numrin e firmave

30. Deduksioni dhe induksioni ne qasjenshkencore • Deduksioni jep pasojat e e premisave, te cilat mund te jene te pergjitheshme (ligje, aksioma, parime) ose specifike (faktike); induksioni shqyrton vlefshmerine ose zbatueshmerine e premisave • Aresyetimi deduktiv mund te organizoje dijen dhe te deduktoje lidhje te reja por eshte i pamjaftueshem si burim per dije te re. • Aresyetimi induktiv nuk perdor dije te meparshme, dhe per kete aresye eshte jo-eficient. • Si deduksioni dhe induksioni jane te nevojshem.