System regulacji rynku zbóż w Unii Europejskiej

1. System regulacji rynku zbóż w Unii Europejskiej Metody pozyskiwania środków z funduszy UE Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

2. Rynek zbóż Ewolucja celów polityki zbożowej Plan Mc Sharry’ego Lata 1992-1999 Szczegółowe cele reformy Mc Sharry’ego: • poprawa równowagi na rynkach rolnych w drodze skuteczniejszej regulacji podaży i aktywniejszego wpływu na popyt; • wzmocnienie wewnętrznej i zewnętrznej konkurencyjności europejskiego rolnictwa przez istotne obniżki cen, w celu zwiększenia konsumpcji wewnętrznej oraz ułatwienia zbytu na rynku światowym; • wprowadzenie bardziej ekstensywnych sposobów gospodarowania w celu ochrony środowiska i redukcji nadmiarów produktów rolnych; • przesunięcie wsparcia finansowego z korzyścią dla słabszych gospodarstw; • wsparcie struktury agrarnej w drodze zachowania wystarczającej liczby gospodarstw rolniczych, przy utrzymaniu określonej mobilności czynników produkcji, głównie zaś mobilności ziemi. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

3. Rynek zbóż Ewolucja celów polityki zbożowej Plan Mc Sharry’ego Lata 1992-1999 Nowe regulacje objęły następujące elementy rynku zbóż: • obniżka cen gwarantowanych wewnątrz Wspólnoty o 35% rozłożonej na trzy lata (cena interwencyjna na zboża została obniżona ze 152 ECU/t w 199192 do 119,19 ECU/t w 1999); • system rekompensat (dopłat bezpośrednich) za obniżkę cen skupu (w 1999 r wynosiła 54,34 ECU/t); • czasowe wyłączenie z uprawy (odłogowanie) powierzchni pod zbożami, oleistymi i strączkowymi dla tych, którzy chcą otrzymać rekompensatę Producenci rolni zostali podzieleni na dwie kategorie: producentów komercyjnych tj. tych rolników którzy produkują ponad 92 tony zbóż oraz producentów drobnych, nie osiągających tego limitu. Producenci komercyjni aby otrzymać dotacje wyrównawcze lub kompensacyjne z tytułu obniżki cen interwencyjnych, muszą odłogować co roku ustalony przez radę odsetek gruntów. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

4. Regulacja rynku zbóż Zgodnie z Rozporządzeniem 1766/92, organizacja wspólnego rynku zbóż na terenie UE obejmuje: • Pszenicę (w tym pszenicę wysokoglutenową tzw.twardą), • Żyto, • Jęczmień, • Owies, • Kukurydzę, • Sorgo, proso, grykę • Mąkę pszenną i żytnią / Kasze zbożowe / Mączki zbożowe / inne W roku gospodarczym 2004/05 skup interwencyjny prowadzony może być na rynkach: pszenicy zwyczajnej, pszenicy durum, jęczmienia, kukurydzy, sorga. Natomiast zboża pozostałe mogą być zbywane wyłącznie w obrocie wolnorynkowym. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

5. Regulacja rynku zbóż • Agenda 2000 zakłada poszerzenie i pogłębienie reform zapoczątkowanych przez reformę Mc Sharre’go. W 1999 roku podczas szczuty Unii w Berlinie przyjęto zasady finansowania WPR mające na celu stabilizację wydatków na rolnictwo, wzrost efektywności wydatków i przestrzeganie dyscypliny budżetowej. • Główne elementy nowych rozwiązań na rynku zbóż: • cena interwencyjna dla zbóż ulegnie obniżeniu o 15% w dwóch etapach, każdorazowo po 7,5%, w kolejnych latach gospodarczych 2000/2001 i2001/2002 i docelowo wyniesie 101,31 ECU/t; • dla częściowego (50%) zrekompensowania producentom zbóż negatywnych dochodowych skutków obniżki ceny interwencyjnej, zostaną zwiększone dopłaty wyrównawcze;w latach gospodarczych 2000/2001 i 2001/2002 dopłaty te wzrosną w dwóch etapachz poziomu 54,34 EUR/t w 1999 r. do 63 EUR/t średniego plonu w regionie uprawy, i obliczane będą wg. wzoru: • Średni plon w regionie * stawka dopłaty na hektar * ilość hektarów • podstawowa stopa przymusowego odłogowania będzie zmniejszona do poziomu 10% w okresie 2000-2006 przy czym będzie zróżnicowana regionalnie. Rekompensata za odłogowanie wynosi 63 ECU. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

6. Regulacja rynku zbóż Skup Interwencyjny • Skup interwencyjny zbóż rozpoczyna się 15 listopada i trwa do 31 maja. • Cena interwencyjna zwiększana była w okresie listopad-maj co miesiąc o dopłaty (1 ECU/t) aby zrekompensować koszt magazynowania zboża. Obecnie cena ta podlega podwyższeniu o miesięczny dodatek 0,46 euro/t od listopada do maja (maksymalnie 3,22 euro/t). • Warunki skupu interwencyjnego: • interwencja jest uruchamiana gdy średnia cena rynkowa jest mniejsza 94% ceny interwencyjnej; • minimalna dostawa do punktu skupu – nie mniej niż 80 ton zboża (10 t dla pszenicy durum); • spełnienie wymogów jakościowych; • dostawca ziarna zobowiązany jest pokryć koszty transportu do skupu, natomiast jest zwolniony z opłat za rozładunek; • płatność za ziarno jest dokonywana w okresie 30-35 dni od dostawy; Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

7. Regulacja rynku zbóż Skup Interwencyjny Agencja zobowiązana jest do zakupu całego oferowanego zboża, jeśli spełnia ono minimalne wymagania ilościowe i jakościowe. Zakup interwencyjny może być realizowany przy zastosowaniu dwóch sposobów: 1. pierwszy zakłada, że oferowane zboże – przed jego przejęciem na zapasy interwencyjne UE – jest dostarczane przez oferenta do magazynu interwencyjnego, 2. drugi zakłada, że oferowane zboże jest przejmowane w miejscu jego przechowywania, pod warunkiem, że oferent dysponuje magazynem autoryzowanym; po przejęciu oferowanych zbóż na zapasy interwencyjne, w wyniku zawarcia umowy na świadczenie usług przechowalniczych, magazyn autoryzowany oferenta staje się magazynem interwencyjnym. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

8. Regulacja rynku zbóż Skup Interwencyjny Przepisy UE określają minimalną ilość zbóż, jaka może być przedmiotem zakupu interwencyjnego, tj.: 80 ton w przypadku ofert na przejęcie zbóż w magazynie interwencyjnym, 1000 ton w przypadku ofert na przejęcie zbóż w miejscu przechowywania dla jednej lokalizacji Taką ilość przewidziano w polskiej procedurze realizacji mechanizmu Wspólnej Polityki Rolnej) Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

9. Regulacja rynku zbóż Wymogi Jakościowe Każda partia kierowana na zapasy interwencyjne jest dokładnie sprawdzana pod kątem wymagań jakościowych. Każda, dostarczona na zapasy interwencyjne, partia zboża będzie ważona i badana laboratoryjnie z częstotliwością nie mniejszą niż jedna próba na 60 ton. Na analizę prób magazyn ma 20 dni, a koszty badań poniesie sprzedający*. Jeżeli oferowane ziarno nie spełni standardów, zostanie odrzucone, a dostawca poniesie dodatkowo koszty transportu, koszty wycofania zboża z magazynu na koszt własny oraz koszty opłat związanych z odrzuceniem zboża Informację taką agencja musi przekazać sprzedającemu w ciągu pięciu dniu roboczych. * Przed złożeniem oferty na przejęcie zbóż w ramach zakupu interwencyjnego, sprzedający będzie zobowiązany do wniesienia na konto Agencji Rynku Rolnego opłaty na poczet wykonania w specjalistycznym laboratorium oceny jakościowych parametrów ziarna. Podczas dostawy zboża wymagana będzie obecność pracownika agencji, który będzie między innymi nadzorował pobieranie próbek z każdej pojedynczej dostawy oraz kontrolował ważenie. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

10. Regulacja rynku zbóż Przechowywanie zbóż Na realizację zakupu interwencyjnego konieczny będzie wynajem przez Agencję powierzchni przechowalniczej dla magazynowania ziarna. Podmiot zainteresowany świadczeniem usług przechowalniczych na rzecz Agencji musi uzyskać autoryzację magazynu (magazynów). We wszystkich przedsiębiorstwach przechowalniczych, których oferty zostały przyjęte, przeprowadzona zostanie kontrola autoryzacyjna (powinna się ona zakończyć się przed 20 września nowego roku gospodarczego). Przyznana autoryzacja obowiązuje jedynie dla danego roku gospodarczego. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

11. Regulacja rynku zbóż Przechowywanie zbóż W zależności od zapotrzebowania na powierzchnię przechowalniczą oraz od oferowanych przez magazyny autoryzowane stawek za przechowywanie i powierzchnię przechowalniczą, OT ARR wybiorą niezbędną powierzchnię magazynową i podpiszą z wybranymi przedsiębiorcami umowy na świadczenie usług przechowalniczych. Na podstawie tych umów magazyny stają się magazynami interwencyjnymi. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

12. Regulacja rynku zbóż Stawka za przechowywanie • Stawka za przechowywanie składa się z następujących składników kosztowych: • przyjmowanie zboża, • ocena parametrów jakościowych zboża, • magazynowanie, • wydawanie zbóż, • przemieszczanie zboża między poszczególnymi pomieszczeniami. • Ponadto przedsiębiorstwu przechowalniczemu będą płacone uzgodnione dodatkowe stawki za świadczenie innych czynności związanych z właściwym przechowywaniem zbóż, • w tym: z dezynfekcją, dezynsekcją, deratyzacją i fumigacją. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

13. Regulacja rynku zbóż Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych Wnioskuje zainteresowany kraj członkowski Decyzję podejmuje Komisja Europejska KE informuje o otwarciu przetargu w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w formie rozporządzenia otwierającego przetarg na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych KE określa ilości zbóż oraz ostateczny termin składania ofert przetargowych (w przypadku przetargu jednorazowego) lub datę pierwszego i terminy częściowe składania ofert (w przypadku przetargu stałego). Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

14. Regulacja rynku zbóż Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych może być prowadzona na: 1. na rynek wewnętrzny Unii Europejskiej Minimalna ilość zbóż, na jaką może być złożona oferta wynosi 20 ton (dla każdego magazynu interwencyjnego), chyba że KE określainne minimalne ilości. Przetarg wygrywa ten przedsiębiorca, który zaproponował najwyższą cenę ofertową za zboże przeznaczone na sprzedaż z określonego magazynu interwencyjnego. Dolny przedział oferty cenowej wyznacza cena interwencyjna i sprzedaż dochodzi do skutku, kiedy przystępujący do przetargu oferują ceny powyżej jej poziomu. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

15. Regulacja rynku zbóż Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych 2. na eksport Wymagane jest posiadanie przez przedsiębiorcę licencji eksportowej. Minimalna ilość zbóż, na jaką może być złożona oferta wynosi 500 ton, chyba że KE (w rozporządzeniu otwierającym przetarg) lub Agencja (w odrębnych przepisach) określą inne minimalne ilości. zabezpieczenie wynosi 5 euro/t Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

16. Regulacja rynku zbóż Ceny Od 1995 roku na terenie UE obowiązuje jedna cena urzędowa – cena interwencyjna. Jest to cena po której jest dokonywany skup interwencyjny, kiedy cena rynkowa spadnie poniżej 94% ceny interwencyjnej. Od sezonu 2001/2002 wynosi ona 101,31 ECU i jest jednakowa dla wszystkich rodzajów zbóż na całym terytorium UE. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

17. Rynek zbóż Odłogowanie • Pierwszym sezonem kiedy wprowadzono regularne odłogowanie był sezon 1992/93. Od tego czasu corocznie określany jest odsetek powierzchni bazowych przeznaczonych do odłogowania. Za powierzchnię bazowo uznano średnią powierzchnię uprawy poszczególnych gatunków zbóż w latach 1989-1991 w gospodarstwie, gminie, rejonie lub kraju. • Rodzaje odłogowania: • obligatoryjne – któremu podlega wyliczona powierzchnia gruntów u tych rolników, którzy przekroczyli limit produkcyjny 92 ton (10% gruntów); • dobrowolne – powierzchnia przeznaczona do odłogowania, zaakceptowana przez odpowiedni urząd; • rotacyjne – przez pięć kolejnych lat, corocznie odłogowany jest inny kawałek gruntów; • nie rotacyjne – kiedy ten sam kawałek gruntu jest odlogowany przez pięć kolejnych lat; Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

18. Rynek zbóż Odłogowanie • W latach 2000-2006 stopa obowiązkowego odłogowania ustalona została na poziomie 10% areału zgłoszonego w systemie AAPS. Kraje mają możność określić dobrowolnie wyższy odsetek odłogowanej ziemi. • Do programu odłogowania rolnik może zgłosić tylko wówczas grunty orne, jeśli spełnione zostały poniższe warunki: • grunty kwalifikują się do systemu AAPS • grunty były objęte towarową produkcją rolną (rolnik utracił dochód ze sprzedaży) • grunty były odłogowane uprzednio w ramach wsparcia bezpośredniego. • Powierzchnia działki zgłoszonej do odłogowania nie może być mniejsza niż 0,3 ha i musi mieć szerokość co najmniej 20 m. W niektórych przypadkach kraje członkowskie mogą od tych reguł odstąpić, mianowicie gdy: • działka jest ograniczona trwałymi naturalnymi granicami, jak: wały, żywopłoty, strumienie • w regionie, charakteryzującym się tradycyjnie tego typu strukturą pól występują działki jednolite, mające mniej niż 20 m szerokości • działki mają co najmniej 10 m szerokości, przylegają do strumieni rzecznych lub jezior i objęte są kontrolą zgodności z wymogami środowiska Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

19. Rynek zbóż Odłogowanie • Działania dozwolone na gruntach odłogowanych: • grunty odłogowane mogą być wykorzystywane do produkcji roślin lub ich części stanowiących surowce do wytwarzania produktów nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi lub zwierzęta np.. rzepak na biopaliwo; • producent roślin uprawnych może dokonywać wysiewu roślin na gruntach odłogowanych od dnia 15 lipca jeżeli zbiory tych roślin nastąpią w roku następnym; • grunty odłogowane mogą być obsiane roślinami tworzącymi zieloną okrywę, z tym że rośliny te nie mogą być: • uprawiane z przeznaczeniem na produkcję nasion; • przeznaczone na cele związane z produkcją rolną przed 31 sierpnia; • zebrane przed dniem 15 stycznia w roku następnym w celu ich sprzedaży Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

20. Regulacje handlu zagranicznego na rynku zbóż w UE Zboża znalazły się wśród pierwszych produktów objętych CAP, a prawne podstawy systemu organizacji obowiązują od 1962 r. Konieczność reform mechanizmów regulacji rynku oraz handlu wynikała z nacisków zewnętrznych i wewnętrznych Zasadniczym elementem zmian było obniżenie cen interwencyjnej, wprowadzenie dopłat bezpośrednich, zmiany w handlu zbożami i ich przetworami. W wyniku realizacji obniżono wydatki budżetu ponoszone na refundacje eksportowe z 3,5 mld ecu (1992) do 0,5 mld ecu (po reformie) Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

21. Licencje • Rynek Zbóż jest jednym z niewielu rynków UE na których niezbędne jest uzyskanie licencji przy imporcie i eksporcie nawet niewielkich partii zbóż. • W Polsce niezbędne będzie uzyskanie zezwolenia w postaci licencji importowej wydanej przez Agencję Rynku Rolnego. • Dotyczą one: • importu powyżej 5 ton ziarna zbóż lub 1 t produktów • importu każdej ilości w ramach kontyngentów • eksportu powyżej 5 ton ziarna zbóż lub 0,5 tony produktów Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

22. Regulacje importowe • Instrumenty regulacji importowych: • opłaty celne • licencje importowe • środki specjalne, jak klauzula bezpieczeństwa Zgodnie z postanowieniami GATT, Unia Europejska zobowiązana została do zredukowania opłat celnych o 36%w okresie od połowy 1995 do połowy 2001 roku. Godnie z porozumieniem między UE i USA (Blair House, 1994) ceny niektórych zbóż (pszenica zwykła i durum, żyto, owies, kukurydza i sorgo) nie mogą być wyższe niż 155% ceny interwencyjnej. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

23. Regulacje importowe Opłaty celne • Wyliczane są jako różnice między ceną światową a maksymalną ceną importowaną, czyli cena interwencyjna powiększona o 55%. • Wysokość cła ustalana jest codziennie, ale obowiązuje przez 2 tygodnie (jako średnia notowań codziennych) • Stawka celna nie jest ostatecznym cłem płaconym przez importera; uwzględnia się redukcje: • Wynikające z miejsce docelowego importu (np. 2€ dla Irlandii, 10€ dla WB, Danii • Wynikająca z wysokiej jakości zboża (np.. 14€ na pszenicę zwyczajną wysokiej jakości) Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

24. Import w ramach kontyngentów UE stosuje obniżone stawki dla niektórych państw, zwłaszcza ACP lub stowarzyszeniowych(stawki obniżone są nawet o 80%) W ranach GATT obowiązuje kontyngenty minimalnego dostępu do rynku. W 2001 roku wynosił 5% spożycia wewnętrznego (około 5 mln ton). Zobowiązano też państwa Wspólnot do wprowadzenia kontyngentu 281 tys. ton ziarna pszenicy o stawce wynoszącej maksymalnie 32% Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

25. System eksportowy Eksport zbóż z dopłatą • Formy eksportu zbóż z UE: • z rynku przy zastosowaniu refundacji eksportowych uzyskiwanych w drodze przetargu • z zapasów interwencyjnych (tzw. interwencyjna sprzedaż eksportowa) • z rynku przy zastosowaniu stałych, niezmiennych refundacji ustalanych przez komisję • w formie pomocy żywnościowej W ramach dwóch pierwszych form realizowane jest 90% całości eksportu zbóż z Unii. Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

26. Eksport w systemie przetargowym • Dotyczą: pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa i kukurydzy. • Oferta przetargowa winna zawierać: • gatunek, ilość i jakość zboża, • wysokość dopłaty o którą się ubiega, • zapewnienie o pochodzeniu zboża z UE • zapewnienie, że po wygraniu przetargu przedsiębiorca wystąpi o licencję i złoży przewidywane zabezpieczenie Ponadto zobowiązany jest do złożenia wadium w wysokości 5€/t Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

27. Rozstrzygnięcie przetargu • Komisja ustala cenę wskaźnikową(dla każdego rodzaju zboża) na rynku światowym i w UE. Odejmując licytowane dopłaty (przeliczone na USD) od cen w Unii otrzymuje się cenę netto. Za maksymalną uznaje się dopłatę, która w największym stopniu zbliża cenę netto do cen światowych. • Komisja bierze także pod uwagę: • stan rynku zbóż w UE, stan zapasów interwencyjnych • Rozmiar nadwyżki zbóż w danym sezonie • Sytuację na światowym rynku zbóż (ilości, ceny, popyt) Opracowanie: Wawrzyniec Czubak