SÜT SIĞIRCILIĞINDA YEMLEME YÖNETİMİ

1. SÜT SIĞIRCILIĞINDA YEMLEME YÖNETİMİ Prof. Dr. Armağan HAYIRLI Atatürk Üniversitesi-Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı Erzurum ahayirli_2000@yahoo.com

2. Ana Başlıklar • Genel Planlama • Yemler • Fizyolojik ve Kritik Evreler • Sonuç

3. SÜT SIĞIRI BESLEME

4. SÜT SIĞIRCILIĞINDA MALİYET (100 Baş-Sağmal) UNSUR TL/YIL • Yem (17.4 TL/Baş/Gün, x1.5) 949,000 • Koruyucu Sağlık (600 TL/Baş/Yıl, x1.5) 90,000 • İşçilik (2000 TL/Kişi/Ay, x5) 120,000 • Veteriner Sağlık Gideri (500 TL/Baş/Yıl, x1,5) 75,000 • Enerji-Tamir vs. (6000 TL/Ay) 72,000 Toplam: 1,306,000 Yem Paritesi: %73 - Kaba Yem: 11,6 TL/Gün (%45) - Kesif Yem: 14.4 TL/Gün (%55)

5. SÜT SIĞIRCILIĞINDA PLAN (100 Baş-Sağmal) CA: 600 KMT: %3.80 CA 17.4 TL/Sağmal/Gün TMR KM: %55 TMR HP: %16 TMR ME kcal/kg: 2500 Kaba/Kesif: 60/40 YEM GİDERİ: 949,000 TL/Yıl KENDİ ÜRETİMİNİ YAPARSA: 618,000 TL/Yıl

6. SÜRÜ YÖNETİMİ HAYVANSAL ÜRETİM 24/7/365 • DİSİPLİN • İŞ TANIMI-İŞÇİLİK KALİTESİ • Veteriner Hekim/Zooteknist • Planlama • İşçi yönetimi (takım oyunu/farkındalık) • Yem projeksiyonu • Sağlık Protokolü • Fertilite Protokolü • Hijyen (yem, süt, işletme) • Ölçme ve Değerlendirme • Sağımcı • Yemci • Meydancı • Buzağı/Dana/Düve Bakıcısı

7. YEM MADDEDLERİ • KABA YEMLER • Yeşil yemler (Çayır-Mera-Hasıl) • Kök ve Yumru yemler (Patates-Havuç-Pancar) • Dolgu maddeleri (Saman-Kavus-Koçan) • Konserve yemler (Kuru Ot-Silaj-Haylaj) • KESİF YEMLER • Tane Yemler (Buğdaygil-Baklagil-Yağlı Tohum) • Endüstri kalıntıları (Değirmencilik-Şeker/Yağ/Nişasta/Fermentasyon Sanayi-Biyodizel Yan Ürünleri) • Yemlik yağlar (İç Yağ-Kullanılmış Yağ-Bitkisel Yağ-ByPass Yağ) • Hayvansal kökenli yemler (Et/Et Kemik Unu-Tüy Unu-Balık Unu) • Mineral yemler (Yalama Yaşları-Mermer Tozu-DCP) • Yem katkı maddeleri Koruyucu, Bağlayıcı, Topaklaştırıcı, Renklendirici, Lezzetlendirici, Vitamin Premiksi, Amino Asitler, Organik Asitler, Aromatik Yağlar, Enzimler, Prebiyotikler, Probiyotikler, YYO Artırıcılar, Antikoksidiyaller

8. YEŞİL YEMLER • LEGÜM (BAKLAGİL) YEŞİL YEMLER Protein: %17-23 ME kcal/kg: 2000-2500 Ca: %1.0-2.2 P:%0.3-0.4 Yonca Korung Fiğ Burçak Bezelye Mürmüdük • GRAMİNÖZ (BUĞDAYGİL) YEŞİL YEMLER Protein: %12-15 ME kcal/kg: 1900-2400 Ca: %0.3-0.5 P:%0.2-0.3 Tahıl hasılı Mısır hasılı Darı Sudan otu Ayrık otu Brom otu • DİĞER YEŞİL YEMLER Protein: %8-11 ME kcal/kg: 1300-1600 Ca: %2 P:%-0.3 Pancar Havuç-Lahana Yaprakları

9. KAYIPLAR Solunum Fermentasyon Yıkanma Mekanik Mikrobiyel KALİTE Yaprak oranı Renk Aroma Yumuşaklık/Esneklik Yabancı madde KONSERVE KABA YEMLER KURU OTLAR SİLAJ KURU OTLAR

10. KABA YEMLER: Hasat ZamanıSelüloz-Protein-Enerji 2400 2200 2000 1700 kcal/kg

11. SİLAJ • Hasat • Hamur evresi • Soldurma (KM: %30-40) • Dikkat • KM kaybı • Aneorob ortam/Sıkıştırma • Sıcaklık (25-30C) • pH (3.8-4.2) • CHO (%3 melas?) • Tuz? • Değerlendirme • Koku • Bütünlük/Yapı/KM • Renk

12. KÖK-YUMRU ve DOLGU YEMLER

13. TANE YEMLER

14. DEĞİRMEN-ŞEKER SANAYİ

15. YAĞ SANAYİ ÜRÜNLERİ VE ÜRE Üre: 100-150 gr/baş/gün + 2 kg buğday/arpa/tritikale 3-5 kg/ton silaj

16. YEMLERDE DİKKAT • HİJYEN • Küflenme • Acılaşma • FİZİKSEL FORM • TMR Yemlemesi • Partikül Büyüklüğü • Kaba:Kesif Oranı • NDF ve ADF Düzeyi • ROTEİN DÜZEYİ • Yıkımlanan • By-pass • N ve CHO Senkronizasyonu • ENERJİ DÜZEYİ • Yağ • Nişasta • VİTAMİN-MİNERAL ve KATKILAR • İmmunite • Enerji Metabolizması

17. Partikül Büyüklüğü

18. PARTİKÜL BÜYÜKLÜĞÜ (%)

19. KRİTİK EVRELER • Ağız-Süt Besleme/Sütten Kesim • Düve Besleme • Peripartum Dönem Besleme • Kuru dönem • Meme Gelişimi/Dinlendirilmesi • Fötal Büyüme • Metabolik/Hormonal/Ruminal Adaptasyon • Erken Laktasyon • Enerji Balansı • Metabolik/Enfeksiyöz Hastalıklar • Pik Laktasyon • Persistens • Döl Verimi • Yem Değişimi • Sıcaklık Stresi

20. SÜT BESLEME VE SÜTTEN KESİM

21. BUZAĞININ ÖNEMİ • Yemden sonra süt sığırcılığındaki 2. en yüksek maliyet kalemi düvedir!!! • Buzağı maliyetini karşılamak için 1.3 laktasyon (~ 400 gün sağım günü) • Düvelerin %20’si ilk laktasyona başlayamamaktadır • Yaşam boyu buzağı verimi 2.6’dır

22. 2 3 4 5 Geçiş Sütü 17.9 14.1 13.9 13.6 5.4 3.9 3.7 3.5 8.4 5.1 4.2 4.1 4.2 2.4 0.2 0.1 3.9 4.4 4.6 4.7 0.95 0.87 0.82 0.81 --- 113 --- 74 Kolostrum ve Süt Sağım Sayısı Unsur 1 11 Kolostrum Tam Süt Toplam solit, % 23.9 12.5 Yağ, % 6.7 3.3 Protein, % 14.0 3.2 Laktoz, % 2.7 4.9 Mineral, % 1.11 0.74 Vitamin A, ug/dl 295 34 Vitamin E, ug/dl 300-600 40-60

23. Doğumdan sonra ilk yemleme Doğumdan 12 saat sonra yapılan ilk yemleme Serum IgG (mg/ml) 15 Verilen Kolostrum Kg/yemleme 10 3 kg 5 1 kg 0.5 kg 0 Saat 0 12 24 36 0 12 24 36 Yemleme Yemleme Kolostrum Verme 100 gr Ig alımı

24. Ağız Sütü

25. CA’ın %10’u kadar her gün süt verilmeldir. Bu iki öğünde yapılmalıdır. CA (kg) Süt (kg/Yemleme) Yemleme:Gün 25 1.0 - 1.25 2 30 1.2 - 1.50 2 40 1.6 - 2.00 2 45 1.8 - 2.25 2 İlk Gün 2-5 Gün 6. Gün(+başlangıç yemi) Gün 56 = Sütten Kesim Kolostrum Geçiş Sütü Tam süt Fermente süt Süt ikame Yağsız süt (2x) Süt Yemleme Programı

26. Rumen (İşkembe) Gelişimi 8 Haftalık Buzağı Sadece Süt Süt + Tane Yem Süt + Kuru Ot Papillalar en çok süt ve tahıl ile beslenen buzağılarda gelişir. Böylece yemden yararlanma, büyüme ve gelişme hızlanır ve buzağı beslenme bozuklukları riski düşer

27. Buzağı Başlangıç Yemi Başlangıç yemi tüketimi (gr/gün Süt tüketimi: 3.6 kg/d 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 0 2 2 4 6 8 10 12 Yaş (hafta) Sütten kesim döneminde, bir buzağı CA’nın %1’i kadar başlangıç yemi tüketmelidir (90 kg olan buzağı 900 gr yem tüketmelidir

28. Çevre ve Besin İhtiyacı oC -1 -12 -23 km/sa 1.6 16 1.6 16 1.6 16 ÇARPIM FAKTÖRÜ Kuru/Temiz Islak/Çamurlu 1.17 1.33 1.37 1.80 1.74 2.26 1.41 1.70 1.90 2.27 2.39 2.84

29. Boynuz Kesme Elektrikli veya gaz koteriyle 1 aylık yaştan önce boynuz kesilir Vitamin-Mineral Takviyesi Yapılmalı ve Ağrı Kesici Kullanılmalıdır

30. Sütten Kesim • Günlük ağırlık kazancı 360 gr • 6 haftalık süreçte 59-63 kg • 6-8 haftalık yaşta sütten kesilir • Yeterince başlangıç yemi almayan hayvanlarda sütten kesimden sonra kilo kaybı söz konusu olabilir

31. Yüzey:Ağırlık Oranı 3.5:1 1:1

32. DÜVE BESLEME

33. Başarılı Düve Yetiştirme Ağırlık ve Yükseklik Büyüme Denetimi

34. OCAA kg/g .75-.80 Düve Yetiştirme Tohumlama Doğum Doğum Ağırlığı, kg Erişkin CA, kg CA kg Yaş ay CA kg Yaş ay Irk Holştayn 40-45 340-386 14-16 544-590 23-25 650-725 Montafon Jersey 25-30 250-272 13-15 425-500 363-386 .50-.55 22-24

35. CA, kg Erişkin ağırlığın %’si Ergenlik Tohum. 1. Doğum Erişikin HolstaynMontafon %40 %60 %80 100 700 600 500 Jersey 400 300 200 100 0 0 9 - 11 14 - 16 22 - 24 5 - 6 ay ay ay yıl Düve Yetiştirme

36. Düve Yetiştirme

37. Düve Yetiştirme

38. PERİPARTUM DÖNEM

39. Peripartum/Geçiş Dönemi Peripartum dönem (-3/4 hafta) Verimsiz bir dönem değildir. Yatırım dönemidir. Fizyolojik değişikler fötusun hızlı büyümesi, gebeliğinin sonlanması ve laktogenezin başlaması Beslenme statüsü Metabolik statü Sağlık durumu Bir sütçü ineğin yaşamındaki en kritik ve masraflı evredir.

40. Prepartum Beslenme Durumu Kuru Madde (KM) Tüketimi (CA’nın %’si) Doğum yaklaştıkça KM tüketimindeki düşme ineklerde daha fazla ve hızlıdır. Obez ineklerde prepartum dönemde KM tüketimindeki düşüş sürekli ve hızlıdır. Doğuma göre zaman (gün) Doğuma göre zaman (gün)

41. ENERJİ BALANSI

43. Vücut Kondüsyonu

44. Başlıca Geçiş Dönemi Sorunları Süt humması Mastitis- Eşini atamama-Uterus hastalıkları Ketozis Karaciğer yağlanması Rumen alkalozu Abomazum deplasmanı Rumen asidozu-Rumen paraketozu-Karaciğer apsesi- Meme ödemi-Düşük süt yağı sendromu Laminitis

45. Peripartum Sağlık Durumu

46. Süt Humması-Korunma • Gebeliğin son döneminde rasyona baklagil yerinebuğdaygil katılmalıdır. • Rasyon katyon-anyon balansı asidik yönde ayarlanmalıdır. Diyet Katyon-Anyon Farkı • (Na + K) – (S+ Cl) • Fark + olursa, idrar pH’sı 7-8. • Fark – olursa, idrar pH’sı 5.5-6.5 • İDRAR pH’SINA BAKINIZ! • ANYONİK TUZ kullanınız (150 gr): amonyum klorit, amonyum sülfat, kalsiyum klorit, magnezyum sülfat • Bu tuzlar hayvan tarafından istekle tüketilemez. Çare: TMR

47. Süt Hummasının Sonuçları

48. Meme ve Üreme Sistemi Sorunları Korunma Hijyen Uygun vücut kondisyonunda kuruya çekme (3.50) ve 3.25-3.00 vücut kondisyonu ile laktasyona başlama. Bağışıklık sistemini güçlendirme Enerji ve protein ihtiyacının karşılanması Ketozis ve süt humması sorunlarını cözme Hayvanının doğumuna 15 ve 5 gün kala yüksek dozda vitamin E (4,000 IU) ve Se (0.1 mg/ kg CA) enjeksiyonları uygulama

49. Ketozis-Korunma • Kuru dönemde obesiteye yol açmamalı • Doğum öncesi ve doğum sonrası yem değişikliği yapılmamalı (GEÇİŞ YEMİ!!!) • Yem seçiliğinin önlenmesi (TMR!!!) ve yem tüketiminin artırılması • Rasyonun enerji düzeyi artırılır. Ancak, bu artırma sırasında asidoz ve abomazum deplasmanına neden olmamak için rasyonun kaba yem miktarı (CA’nın %1.5’i) ve kaba yem partikül büyüklüğü (4-7 cm) dengede tutulmalıdır. • Niasin (6 gr/gün) • Glukoz ön maddeleri: • Propilen glikol, sodyum propionat • Dekstroz uygulma • SÜT KETON DÜZEYİNE BAKINIZ!

50. Ketozisin Sonuçları