Lífið utan EMU: Er krónan viðskiptahindrun?

1. Lífið utan EMU: Er krónan viðskiptahindrun? 50 ára afmælisráðstefna Fjármálatíðinda 18.-19. nóvember 2004 Þórarinn G. Pétursson Seðlabanki Íslands Francis Breedon Imperial College London

2. Inngangur • Ísland er minnsta landið í heiminum með sjálfstætt fljótandi gjaldmiðil • Spurningin um kosti og galla þess að hafa sjálfstæða mynt eða að taka upp mynt stærra efnahagssvæðis skiptir því miklu máli • Umræðan hér á landi fram til þessa • Áhrif EU-EMU aðildar á íslenskan sjávarútveg • Styrkveitingar til og frá EU • Missir sjálfstæðrar peningastefnu • Nánast algerlega vantað að fjalla um möguleg áhrif sameiginlegar myntar á utanríkisviðskipti Íslands og þannig á tekjur og velferð • Þetta er ólíkt umræðunni í Bretlandi og Svíþjóð

3. Sameiginleg mynt og alþjóðaviðskipti • Sameiginleg mynt ætti að auka viðskipti milli landa • Sameiginleg mynt eyðir nafngengissveiflum innan myntsvæðisins • Dregur úr viðskiptakostnaði í alþjóðaviðskiptum • Eykur gagnsæi í viðskiptum milli landa og þannig upplýsingagildi verðs sem aftur eykur samkeppni • Gerir alþjóðleg viðskipti við aðila utan sambandsins auðveldari með því að opna aðgang að dýpri og þróaðri innlendum fjármálamarkaði • Áhrif sameiginlegrar myntar eru því líklega mun víðtækari en áhrif fasts gengis

4. Sameiginleg mynt og alþjóðaviðskipti • Í frægri grein reyndi Andrew Rose (2000) fyrstur að meta áhrif sameiginlegrar myntar á umfang alþjóðaviðskipta • Eftir að hafa tekið tillit til þátta eins og stærðar, fjarlægðar, menningarlegra tengsla o.fl. komst hann að því að aðild að myntbandalagi jók viðskipti milli tveggja landa um allt að 200% • Byggði á landasafni sem innihélt 186 “lönd” • Landasafnið var þó að stærstum hluta byggt á mjög litlum og fátækum löndum, t.d. í Karabíska hafinu • Innihélt “lönd” eins og Gaza-svæðið og Vatikanið • Aðeins 1% safnsins hafði sameiginlegan gjaldmiðil

5. Umdeildar niðurstöður • Niðurstöður Rose urðu fljótlega mjög umdeildar • Fjöldi rannsókna sem reyndi að umbylta niðurstöðum hans með tiltölulega litlum árangri • Niðurstaða hans um að sameiginleg mynt auki alþjóðaviðskipti virðist því standa óhögguð • Áhrifin eru hins vegar líklega mun minni en upphafleg niðurstaða Rose gaf til kynna • Áhrifin eru þó tölfræðilega marktæk og efnahagslega mikilvæg • Meta-greining á útgefnum greinum gefur til kynna að sameiginleg mynt auki viðskipti um 30-90%

6. Áhrif EMU á alþjóðaviðskipti: Aðferðafræði • Landasafnið • 17 Evrópulönd: 11 í EMU og 6 utan EMU • Gefur 136 tvíhliða viðskiptaraðir frá 1978:1-2002:4 • Gefur panel upp á 13.192 mælingar • Af 136 pörum eru 55 (40%) með evru • Mismunandi matsaðferðir • Hefðbundið “gravity” líkan (aðferð Rose) og “fixed effect” líkan • OLS og IV notað • Sambærilega niðurstöður við aðrar rannsóknir og virðast ekki viðkvæmar fyrir margvíslegum breytingum á líkani og matstímabili

7. Áhrif EMU á alþjóðaviðskipti: Niðurstöður

8. Áhrif EMU aðildar fyrir Ísland • Engin vísbending um að aðild að EMU dragi úr viðskiptum til annarra landa • Aukning alþjóðaviðskipta við EMU lönd samsvarar því hreinni aukningu viðskipta • Utanríkisviðskipti Íslands aukast því um 60% til langs tíma við inngöngu í EU og EMU • Staðan 2002 • Vöruviðskipti: 51% af VLF • 39% af þessum viðskiptum eru við EMU-12 • Áhrif EU og EMU aðildar • Hlutfall vöruviðskipta af VLF eykst því um 12 prósentur (59%×51%×39% = 12%) • Samsvarar tæplega 1 ma.US$ (75 ma.kr.)

9. Áhrif EMU aðildar fyrir Ísland • Hagfræðin segir okkur að aukin alþjóðaviðskipti auki velferð • Gerir löndum kleift að sérhæfa sig í framleiðslu sem þeir hafa hlutfallslega yfirburði í • Eykur flæði nýrrar þekkingar og hugmynda • Gefur innlendum fyrirtækjum betri aðgang að dýpri fjármálamarkaði • Ítarlegt yfirlit breska fjármálaráðuneytisins (2003) á rannsóknum á sambandi alþjóðaviðskipta á tekjur • Hver prósenta í opnanleika eykur VLF á mann um 1/3 af prósentu til langs tíma (áhrif koma fram á 2-3 áratugum) • 12 prósenta aukning opnanleika á Íslandi ætti því að auka VLF á mann um 4% til langs tíma • Samsvarar rúmlega 1 þúsund US$ (yfir 86 þús.kr.) árlegum tekjuauka á mann

10. Lokaorð • Áhrifin gætu orðið meiri ef Danmörk, Bretland, Svíþjóð og Noregur gengu í EMU • Niðurstöður háðar mikilli óvissu • Skammur tími liðinn – eru langtímaáhrifin vanmetin? • Eru EU áhrif ofmetin... eða jafnvel vanmetin? • Eru tekjuáhrifin ofmetin... eða jafnvel vanmetin? • Eingöngu horft til áhrifa EMU á utanríkisviðskipti • Getur einnig aukið samkeppni, dýpt fjármálamarkaða o.fl. • Ekki horft til kostnaðar vegna missis sjálfstæðrar peningastefnu • Þessar niðurstöður eru því eingöngu hluti af heildarmati af kostum og göllum inngöngu Íslands í EU og EMU