Signaleren………………. en wat eraan vooraf gaat.

1. Signaleren……………….en wat eraan vooraf gaat. Leernetwerkbijeenkomst Project LVB en verslaving 29 mei 2012 Marijke Bouts en Rianca den Ouden

2. Programma • Opening • Verwachtingen t.a.v. deze bijeenkomst • Structurele aandacht voor middelengebruik, wat is daarvoor nodig? • Pauze • Workshops • Evaluatie en afsluiting

3. Wat zijn drugs? Drugs zijn stoffen die een invloed hebben op het menselijk bewustzijn en om die reden gebruikt worden 3

4. Wat is problematisch gebruik? Het gebruik van een middel op zo’n manier dat hierdoor: lichamelijke en/of psychische en/of sociale problemen ontstaan, en/of maatschappelijke overlast ontstaat. Problematisch gebruik is niet altijd verslaving. 4

5. Verslaving

6. Definitie middelenafhankelijkheidDSM IV • 3 of meer van de volgende symptomen • Tolerantie • Onthoudingssyndroom • Meer gebruik dan gepland • Wens te stoppen/minderen • Veel tijd gaat op aan gebruik • Vermindering sociale activiteiten • Doorgaan ondanks schade

7. Risicofactoren voor problematisch gebruik • Genetische aanleg • Persoonlijkheidsstructuur • Copingsmechanismen • Werking • Beschikbaarheid • Frequentie • Dosis • Sociale factoren • Peer-group • Omgevingsfactoren • Thuissituatie • Ervaringen/ • omstandigheden in het leven 7

8. Risico’s op gebruik - bij de LVBer • Biologisch • Kwetsbaar of beschadigd brein • Ontwikkelingsstoornissen • Psychologisch • Neiging tot externaliseren, beperkt zelfinzicht • Verhoogde impulsiviteit • Beperkt inzicht in consequenties • Beperkt nivo van kennis • Laag zelfbeeld • Tekortschietende zelfregulatie • Beperkte (sociale) vaardigheden

9. Risicofactoren in de omgeving Sociaal • Minder sociaal weerbaar • Extramuralisatie • Beïnvloedbaarheid, • Overvraging • Lage sociaal-economische status • Tekort aan beschermende factoren in de directe sociale omgeving

10. Definitie vroegsignalering: Het tijdig signaleren van (het ontstaan van) middelenmisbruik. Met “vroeg” bedoelen we: • vroeg in de levensloop van de mens, maar • vooral ook vroeg in het ontwikkelingsproces van het probleem zelf. (Hermanns e.a., 2005)

11. Signaleringsproces 1. Ontstaan van vermoedens Waarnemen Herkennen Interpreteren (voorlopig) 2. Onderbouwen van vermoedens - Toetsen - Combineren van signalen 3. Bevestigen van vermoedens - Gesprekvoeren - Analyseren 11 11

12. Nodig om goed te kunnen signaleren In de organisatie: • Visie m.b.t. middelengebruik • Beleid m.b.t. middelengebruik, signaleren en begeleiden • Regelgeving • Deskundigheid en deskundigheidsbevorderingsplan • Faciliteiten, bijvoorbeeld collegiaal overleg

13. Enkele aspecten van visie-ontwikkeling en beleid • Bescherming (andere) cliënten (dealen, misbruiksituaties) • Individueel zorgbeleid: - Hoe verhoudt middelengebruik zich met overige problematiek? - Overvraging, dubbeldiagnose, triple problematiek? • Ethische vragen: mag een volwassen VG-er dagelijks alcohol drinken? Is het te verantwoorden dat we al onze cliënten bevragen op het thema middelengebruik?

14. Nodig om goed te kunnen signaleren Bij de medewerkers: • Open houding • willen & durven zien • Kennis • over alcohol en andere drugs, middelengebruik en –misbruik • Vaardigheden • Informatie verzamelen • Gespreksvoering • Vertrouwen en veiligheid

15. Voorwaarden voor gedragsverandering cliënt Algemeen • Voldoende eigenwaarde • Geloof in competentie • Onderkennen risicogedrag • Zorgen over risicogedrag Bij de LVB-er: • Steun, begrip en acceptatie van omgeving • Passend zorgbeleid • Alternatieven voor het huidige gedrag

16. Communicatie Twee soorten gesprekken • Bespreekbaar maken • Kunnen praten over middelen en gebruik • Taxatiegesprek • Systematisch in kaart brengen • ‘Bewezen’ gebruik, functie • Comorbiditeit, sterke kanten

17. Doelen: • Middelengebruik uit taboesfeer halen • Ruimte geven voor gesprek en (hulp) vragen • Beeld krijgen over middelengebruik van cliënt • Eventueel informeren van cliënt • Setting: “tijdens de afwas” • Vaak dicht bij de cliënt • Karakter van ‘babbeltje’ • Hulpmiddelen • Folders/voorlichtingsmateriaal • alles wat cliënt zelf aandraagt Bespreekbaar maken van gebruik

18. Bespreekbaar maken Valkuilen begeleiders • Het mag gewoon niet • Betutteling: het is niet goed voor je • Door de vingers zien • Alleen nadelen bespreken • Schrikken van verhaal cliënt • Klaarstaan met je mening • Te snel reageren op het verhaal van cliënt

19. Begeleiders Kunnen beschermende factor zijn als zij • In staat zijn tot open communicatie en dialoog • Weten wat zich afspeelt in het leven van hun pupillen/cliënten • Duidelijke en heldere grenzen weten te stellen en te handhaven • Zicht hebben op hoe leren en veranderen bij mensen met LVB verloopt! 19

20. Inzetten Open en Alert: beleid, scholing en samenwerking • Opzetten van instellingsbeleid gericht op ontmoediging van middelengebruik • Vergroten van kennis en vaardigheden bij werkers over omgaan met middelen en de verslavingszorg • Opzetten en consolideren van structurele samenwerking tussen LVB-instelling en verslavingszorg

21. Inhoudelijke doelen Beginleeftijd van gebruik uitstellen Niet-gebruik stimuleren Problematisch gebruik signaleren Bij schadelijk gebruik begeleiden en motiveren voor behandeling Samenwerken met de verslavingszorg 21

22. Vorm • Samenstellen van een werkgroep voor intern draagvlak • Verantwoordelijkheden en benodigde competenties op de verschillende niveaus formuleren en vertalen in opleidingsplan • Afsluiten samenwerkingsovereenkomst met verslavingszorg (instemming RvB’s)

23. Algemene signalen problematisch gebruik Veranderingen in: Gedrag: prikkelbaar, agressief, veel praten over middelengebruik Vriendenkring: verlies vrienden, sociaal isolement, relatieproblemen, geen interesse in omgeving Stemming: down, somberheid, passief Gezondheid: vaker ziek, afname gewicht, minder energie, concentratieproblemen School/werk: wisselende of verslechterde prestaties, verzuim, nalatigheid afspraken Financiële problemen: geldtekort, andere besteding In aanraking komen met politie: stelen, overlast 23 23

24. Signaleren of meten? Signaleren is goed, structureel uitvragen is beter. Denk aan signalering LVB! • Leren omgaan met middelengebruik is een ontwikkelingstaak in de adolescentie: Waarom geen structureel onderwerp van gesprek? • Bij volwassen VG-ers kan het ook structureel, maar roept soms ethische vragen op m.b.t. rechten van bewoners

25. Structurele aanpak volgens stoplichtmodel Groen: niet-gebruiker, wel risicogroep Oranje: experimenteel tot risicovol gebruik Rood: problematisch middelengebruik tot middelenafhankelijkheid

26. Nodig • Goed screeningsinstrument (SumID-Q) • Materialen voor de juiste interventie op het juiste niveau: • LVB folders over genotmiddelen • Spelmateriaal (Trip) • Voorlichting op maat (Bekijk ‘t nuchter)) • Motivatietraining (Bekijk ‘t nuchter) • Samenwerking met Verslavingszorg

27. Op basis van: Open en Alert, handboek implementatie

28. Instellingen voor verslavingszorg www.boumanggz.nl www.brijder.nl www.centrummaliebaan.nl www.indigo.nl www.iriszorg.nl www.jellinek.nl www.mondriaan.eu www.novadic-kentron.nl www.parnassia.nl www.tactus.nl www.vnn.nl www.vvgi.nl 28

29. Informatieve websites www.drugsinfo.nl www.alcoholinfo.nl 29

30. Conclusie Een integrale aanpak vergt een structurele visie en investering op preventie, behandeling en beleid, die wordt uitgewerkt en doorgevoerd met en door alle lagen van de organisatie. Expertise-uitwisseling en samenwerking tussen LVB en verslavingszorg zijn hierin onmisbaar.

31. Marijke Bouts Projectleider LVB Mondriaan Verslavingspreventie T 046 4571060 E m.bouts@mondriaan.eu Rianca den Ouden, Projectleider LVB Tactus, afdeling Zorgontwikkeling T 06-10766203 E r.denouden@tactus.nl Bedankt voor jullie aandacht