1 / 21

Kulturowe podstawy osobowości. Kultura jako instytucja

Kulturowe podstawy osobowości. Kultura jako instytucja. Leszek Baran. Osobowość a kultura: motto. „Nie ma osoby, która by nie tworzyła kultury, ale też nie ma osoby, która by mogła się rozwijać bez kultury” /Adam Rodziński, Osoba, moralność, kultura , Lublin 1989/

zelig
Download Presentation

Kulturowe podstawy osobowości. Kultura jako instytucja

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Kulturowe podstawy osobowości.Kultura jako instytucja Leszek Baran

  2. Osobowość a kultura: motto • „Nie ma osoby, która by nie tworzyła kultury, ale też nie ma osoby, która by mogła się rozwijać bez kultury” • /Adam Rodziński, Osoba, moralność, kultura, Lublin 1989/ • Precyzyjniej rzecz ujmując: drugi człon tej sentencji o dwustronnej zależności oznacza, że każda osoba, a jeszcze dokładniej – każda osobowość odzwierciedla w mniejszym lub większym stopniu elementy systemu kulturowego, w jakim jest kształtowana

  3. Systemy kulturowy i społeczny • System kulturowy – „zespół kierujących zachowaniem wartości normatywnych, wspólnych członkom określonego społeczeństwa czy grupy” • System społeczny – „zorganizowany zespół społecznych zależności, w które uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub grupy” /Robert K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 1982/ • Czy socjalizacja = akulturacja/enkulturacja/inkulturacja/kulturalizacja?

  4. Czy socjalizacja = akulturacja? • Z grubsza tak, choć można powiedzieć, że zależy to od przyjętego rozumienia kultury. • Jeśli przyjąć antropologiczne rozumienie kultury, to socjalizacja będzie tożsama, a może nawet podrzędna inkulturacji. • Jeśli przyjąć wąskie rozumienie kultury i sprowadzić ją do wymiaru symbolicznego czy też duchowego – wówczas socjalizację będziemy kojarzyć z wchodzeniem w system społeczny, akulturację zaś – w system kulturowy Założenie: przyjmujemy - przynajmniej na początek - antropologiczne rozumienie kultury

  5. Kultura w sensie globalnym, antropologicznym, to dziedzina obejmująca „działania przebiegające według społecznie przyjętych wzorów, realizowane we wszystkich dziedzinach życia ludzkiego, oraz wytwory i przedmioty takich działań”. Chodzi zatem o „różnorodne postacie zjawisk: przedmioty stanowiące wytwory i obiekty ludzkiej działalności, same działania, a wreszcie stany psychiczne człowieka: postawy, dyspozycje, nawyki, stanowiące rezultat wcześniejszych oddziaływań oraz przygotowanie i warunek przyszłych działań. • Kultura bytu: pojęcie szerokie. „Rozciąga się na formy wszystkich ludzkich czynności podtrzymujących byt: reprodukcję gatunku, czynności techniczno-ekonomiczne obejmujące prócz produkcji dystrybucję, usługi i konsumpcję, czynności ochronne i obronne w stosunku do sił przyrody, klimatu, zwierząt i ludzi”. Elementem kultury bytu byłaby np. produkcja płótna, wyposażenie łódki w płócienny żagiel... /A. Kłoskowska, Socjologia kultury/

  6. Kultura społeczna (socjetalna) to kategoria „swoiście społeczna”, bo „wszelkie zjawiska kulturalne mają charakter społeczny”. „Charakteryzuje się ona tym, że podmiotem i przedmiotem kulturalnie określonych działań są tutaj sami ludzie, że regulujący wpływ kultury odnosi się w tym wypadku nie do żadnych innych substancji lub wartości, lecz do stosunków, ról i układów ludzi w ich wzajemnych powiązaniach”. Za element tej kultury można by uznać relacje (stosunki, system ról) pomiędzy osobami zaangażowanymi w wyrób płótna. • Kulturę symboliczną z kolei stanowią „znaki i wartości. Znaki i wartości są przedmiotami lub aktami ludzkiego zachowania, stanowiącymi korelaty postaw i znaczeń (Płócienna flaga jest przedmiotem materialnym, ale jest też znakiem wartości, jaką jest ojczyzna. Jej podstawowe znaczenie ma charakter symboliczny, choć inne też są do pomyślenia). Znaczenia są funkcją znaków i nie reprezentują żadnej ontologicznie odrębnej postaci bytu . Autorka Socjologii kultury zauważa, że „ta właśnie kategoria [kultury] w praktycznej działalności rozwiniętych społeczeństw i w potocznym języku ich członków uważana bywa za kulturę po prostu” /A. Kłoskowska, Socjologia kultury/

  7. Socjalizacja jako proces wchodzenia w kulturę • Socjalizacja = proces uznawania/przyswajania wartości, norm (system kulturowy), wzorów zachowań, uczenia się ról społecznych (system społeczny), dokonujący się za sprawą naśladownictwa, identyfikacji, internalizacji w wyniku interakcji społecznych • Można wskazać dwa aspekty (czasem są to źródła, czasem efekty) socjalizacji jako procesu: • wewnętrzny (endogenny) • zewnętrzny (egzogenny)

  8. Endogenny aspekt socjalizacji • Ad 1. mowa o wchodzeniu jednostki w kulturę, o roli jednostki w kształtowaniu jej osobowości • Osobowość to: • DEF. I (Arnold Rose, Sociology. The Study of Human Relations) • Osobowość to struktura czynników biogennych, psychogennych i socjogennych, wpływających na zachowania jednostki. • DEF. II (S. Ossowski, Z zagadnień psychologii społecznej) • Osobowość to wielość dyspozycji psychicznych o różnym pochodzeniu, wyrażających się w postawach, a wpływających na zachowania jednostki.

  9. Osobowość • Struktura (trzy rodzaje elementów składających się na osobowość człowieka): • bioanatomiczne (biofizyczne) właściwości organizmu (odruchy, popędy, właściwości fizyczne i fizjologiczne, potrzeby biologiczne, ale też uzdolnienia, inteligencja) • psychiczne właściwości organizmu (uczucia, wzruszenia, afekty, potrzeby) • społeczne(społeczeństwo i jego kultura, czyli zinternalizowane przez jednostki: wartości, normy, wzory zachowań, role społeczne)

  10. Egzogenny aspekt socjalizacji • Ad 2. w tym wymiarze socjalizacji mowa jest o oddziaływaniu otoczenia człowieka na niego (chodzi tu o wpływ społeczno-kulturowy, o zewnętrzne źródło zmian dokonujących się w osobowości) • Pytania: • Jak ten wpływ się dokonuje? • Czy podział na podmiot/przedmiot oddziaływań jest wyraźny i jednoznaczny? • Z czego składa się ów zbiór czynników oddziaływania? • Jak przebiega ten proces? Czy ma jakieś etapy?

  11. Egzogenny aspekt socjalizacji: podejście deterministyczne: • Skrajny determinizm zakłada, że wszystko w psychice człowieka jest pochodzenia zewnętrznego - bez wpływu jednostki • Umiarkowany determinizm dopuszcza przynajmniej modyfikowanie/selekcjonowanie wpływów zewnętrznych, choć też raczej za sprawą elementów osobowości ukształtowanych przez otoczenie (dopuszcza zatem swego rodzaju „mediację”, raczej w późniejszych etapach kształtowania osobowości) • Uwaga – asertywność!!!

  12. UWAGA: determinizm pojęty szerzej – nie tylko jako oddziaływanie/zależność od społeczeństwa, lecz i od potencjału bioanatomicznego i psychicznego człowieka – przyznaje jednostce większą rolę (choć nieuświadamianą) w kształtowaniu jej osobowości (biologizm) • Marian Golka: „przy powstawaniu osobowości uruchamiają się też cechy przyrodzone, należące raczej do natury niż kultury”

  13. Egzogenny aspekt socjalizacji: podejście funkcjonalistyczne: • Otoczenie, owszem, ma wpływ na osobowość, ale jako paleta możliwości, gama rozwiązań możliwych do realizacji w zależności od potrzeb, ambicji, słowem: uwarunkowań leżących po stronie jednostki • W stosunku do umiarkowanego determinizmu funkcjonalizm poszerza zakres aktywności jednostki: wg determinizmu ludzie mogą co najwyżej tonować wpływ otoczenia, wg funkcjonalizmu – mogą go kształtować w zależności od potrzeb, ich poziomu • Zobacz tekst Kingsleya Davisa i Wilberta Moora O niektórych zasadach uwarstwienia • Czy socjalizacja ma jakąś etapowość???

  14. Etapy socjalizacji • Nawet w funkcjonalizmie widać jednak etapowość socjalizacji – choćby z uwagi na rzeczywiste możliwości wpływania człowieka na jego osobowość • Socjalizacja pierwotna - zależność od najbliższego otoczenia największa; kształtowanie podstaw osobowości • Socjalizacja wtórna – uwzględnia wpływy coraz to innych kręgów społecznych, dopuszcza większą autonomię; możliwa korekta skutków wpływów z okresu socjalizacji pierwotnej

  15. Społeczno-kulturowe determinanty osobowości • Dla socjologii społeczno-kulturowe uwarunkowania osobowości, tym samym ich zróżnicowanie (bo różne są te uwarunkowania) są czymś oczywistym • Uwarunkowania te obejmują: • systemy społeczne (w ich ramach uwarunkowania generacyjne, klasowe, warstwowe, zawodowe, inne) • systemy kulturowe (z kategoriami - jak kultura bytu, socjetalna, symboliczna, z dziedzinami kultury – jak zabawa, nauka, religia, sztuka; z typami kultury symbol. – jak ludowa, popularna, elitarna, narodowa)

  16. Społeczno-kulturowe determinanty osobowości – wzory osobowe • Osobowość to narzędzie adaptacji człowieka do środowiska naturalnego i społeczno-kulturowego. Z tego względu istotna w jej kształtowaniu jest rola osób z szeroko pojętego środowiska jednostki • Do czynników kształtujących czyjąś osobowość, determinujących efekt procesu socjalizacji czy enkulturacji, można więc zaliczyć „wzory osobowe” • To zespoły cech oraz zachowań społecznie oczekiwanych, pożądanych, przedstawianych członkom zbiorowości do akceptacji i realizacji.

  17. Typy wzorów osobowych • Wyróżnia się wzory osobowe: • zastane i kreowane (tego drugiego nie mylić z ideałem wychowawczym, tj. zespołem cech) • akceptowane i zinternalizowane • propagowane (nakazane lub zalecane)i urzeczywistniane • Wzory osobowe można też rozróżniać ze wzgl. na: • warstwy, klasy, do których są adresowane • skalę obowiązywania (społeczną, jednostkową) • moment historyczny (czyt. prace Marii Ossowskiej)

  18. Typologie osobowości i związane z nimi problemy • Wielość determinantów utrudnia typologizowanie • Przyjmuje się, że każda osobowość posiada: • warstwę indywidualną(niepowtarzalną, jak niepowtarzalne mogą być wypadkowe uwarunkowań biologicznych, indywidualnych doświadczeń, środowisk bytowania itd.) • warstwę uniwersalną(powszechną - ze względu na przynależność do tego samego gatunku, spotykaną we wszystkich znanych społeczeństwach, także historycznych) • warstwę wspólnączłonkom konkretnej zbiorowości czy też konkretnych zbiorowości

  19. Osobowość podstawowa, modalna, statusowa • Osobowość podstawowa (wg Abrama Kardinera) to „część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowanych z jej instytucjami” /Barbara Szacka za Abramem Kardinerem/ To – inaczej – swoista wspólnota wartości, postaw wynikająca z poddawania ludzi podobnym wpływom socjalizacyjnym ze strony określonych instytucji • Osobowość modalna (wg Ralpha Lintona) – to „typ osobowości występujący w danej społeczności najczęściej” • Osobowość statusowa (także wg Lintona) – to osobowość jako wynik socjalizacji prowadzonej w określonej kategorii społecznej czy też społeczno-zawodowej

  20. Kulturowy ideał osobowości. Kultura jako instytucja • Kulturowy ideał osobowości to, jak sądzi Jan Szczepański, model, „wg którego człowiek powinien kształtować swoje zachowania; jest ucieleśnieniem pożądanych cech, wysoko cenionych w grupie” • Koresponduje z tym ideałem kategoria „trzonu kultury”, tj. wartości, idei, obiektów dla konkretnej kultury centralnych, decydujących o jej odrębności

  21. Kultura jako instytucja • Instytucja to – w rozumieniu socjologicznym – „zbiór reguł związany z określonym kontekstem społecznym, realizujący podobne, istotne społecznie funkcje” /Piotr Sztompka/ • Instytucja – szerzej – to termin wprowadzony przez Herberta Spencera, odnoszący się do bardzo trwałych elementów ładu społecznego (takich jak rodzina, własność, prawo), uregulowanych i usankcjonowanych form działalności (np. nauka, szkolnictwo, sądownictwo), uznanych sposobów rozwiązywania problemów współpracy i współżycia (np. małżeństwo, rozwód, kredyt) oraz niektórych organizacji formalnych pełniących określone funkcje społ. (np. szpital, więzienie, fabryka, urząd). • Kultura – w Stefana Czarnowskiego - to „całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie”

More Related