Mövzu : “TRİXOFİTİYA, MİKROSPORİYA VƏ FAVUS” Mühazirəçi : dos. Ələsgərov Z.Ə. Gəncə- 2011

1. Mövzu: “TRİXOFİTİYA, MİKROSPORİYA VƏ FAVUS” Mühazirəçi: dos. Ələsgərov Z.Ə.  Gəncə- 2011 AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZIRLIYIAZƏRBAYCAN DÖVLƏT AGRAR UNIVERSITETI Fakültə: Baytarlıq təbabəti və əczaçılıqKafedra: Epizootologiya, mikrobiologiya və parazitologiyaFənn: EPİZOOTOLOGİYA VƏ İNFEKSİON XƏSTƏLİKLƏR“BAYTARLIQ ” ixtisası

2. PLAN • Xəstəliyin tərifi • Tarixi məlumat • İqtisadi zərər • Törədicisi • Davamlılığı • Epizootoloji xüsusiyyətləti • Patogenez • Gedişi və kliniki əlamətləri • Patoloji –anatomik dəyişikliklər • Diaqnoz • Təfriqi diaqnoz • Müalicə • İmmunitet • Profilaktika və mübarizə tədbirləri

3. ƏDƏBIYYAT SIYAHISI • R.A. Qədimov, İ.B. Məmmədov, S.Ə. Culfayev “Xüsusi epizootologiya”, “Azərnəşr”, Bakı, 1990. • Z.Ə.Ələsgərov, E.M.Ağayeva, Q.Ə.Dünyamalıqev “Baytarlıq virusologiyası”. Azərnəşr-2009 • Z.Ə. Ələsgərov “İnsanlar üçün təhlükəli heyvan xəstəlikləri”, “Azərnəşr”, Bakı, 2006. • A. A. Konopatkin və başqaları “Epizootologiya və k/t heyvanlarının infeksion xəstəlikləri”, Moskva, “Kolos”,1984. • R .A. Qədimov, M.Ə. Tağızadə “Baytarlıq mikrobiologiyası”, “Maarif”, Bakı, 1986. • R. A.Kadımov ,A.A. Kunakov, V.A. Sedov «İnfeküionnıe bolezni oveü», «Kolos», Moskva,1987. • R.A. Qədimov, İ.B. Məmmədov, Z.Ə. Ələsgərov “Epizootologiya”, “Elm”, Bakı, 1998.

4. TRIXOFITİYA (TRICHOPHJTIA) • Trixofitiya infeksion xəstəlik olub, dəri uzərində qopub tökulən qartmaqların, tuklərin əsasından qırılması və ya serozlu-irinli eksudatın ayrılması nəticəsində qalın qartmaq­ların əmələ gəlməsi ilə özünü göstərən dərinin iltihabı ilə səciyyələnir. • Tarixi məlumat. Bu xəstəlik dermatomikozlara aid olmaqla çoxdan məlumdur. Dermatomikozlar dəri və onun törəmələrinin iltihabı ilə özünü göstərir. Troxofitiyanın törədicisini ilk dəfə 1845-ci ildə Malmsten aşkar etmişdir. • Xəstəliyin öyrənilməsində sovet alimlərindən P.I.Matçerskiy, V.V.Petroviç və s. böyuk xidmətləri vardır. • Iqtisadi zərər. Trixofitiya zamanı heyvanların məhsuldarlığı aşağı düşür, gön-dəri məmulatının keyfiyyəti pisləşir. Həmçinin xəstəlik zamanı müalicə və digər sağlamlaşdırıcı tədbirlərdən istifadə olunur ki, bu da müəyyən qədər vəsaitin xərclənməsi ilə əlaqədardır. • Törədicisi. Xəstəliyin törədicisi Trichophtyton cinsinə mənsub olan Tr.verrucosum, Tr.gypseum və Tr.eguinum göbələkləridir. Cütdırnaqlı heyvanlarda Tq. verrucosum, atlarda Tr.eguinum donuz, pişik, xəzdərili heyvanlar, gəmiricilər və az dərəcədə atlarda Tr.gypseum xəstəliyi törədir. Bu göbələklər əksər xüsusiyyətlərinə görə bir-birinə oxşayır. Misellər arakəsməli hiflərə malik olmaqla tukün uzunu boyunca yerləşir. Sporları oval və ya dəyirmi olmaqla böyüklüyü 3-8 mkm-dir. • Amili yetişdirmək üçün suslo-aqar, Saburo mühiti və s. qida mühitlərindən istifadə olunur. Boy 25-28°C temperaturda 6-40 günə əmələ gəlir. Göbələklərin əmələ gətirdiyi kaloniyalar iri olmaqla relyefi girintili-çıxıntılıdır və müxtəlif cür piqment əmələ gətirir. • Davamlılığı. Trichophtyton göbələkləri xarici mühitin təsirlərinə davamlıdır. Onlar tükdə 10 ilə qədər, peyində 5-8 ay sağ qalır. Ultrabənövşəyi şüaların təsirindən tez məhv olur, 2-5%-li karbol turşusu, 1-3%-li qələvi məhlulu, 1-3%-li formaldehid məhlulu trixofitonları yarım saata məhv edir.

5. Epizootoloji xüsusiyyətləri. Xəstəliyə bütün növ kənd təsərrüfatı heyvanları, gəmiricilər, quşlar, xəzdərili heyvanlar həssasdır. Cavan heyvanlar yaşlılara nisbətən tez yoluxur və ağır formada xəstələnirlər. Xəstəlik ən çox payız və qış aylarında müşahidə edilir. Xüsusilə antisanitariya zamanı, heyvanların yemləmə rejimi pozulduqda xəstəlik geniş şəkildə yayılır. Yaz və yay aylarında heyvanların açıq havada olması və günəş şüalarının təsiri ilə əlaqədar olaraq xəstələrin sayı kəskin şəkildə azalır. • Xəstəlik törədicisinin mənbəyi xəstə heyvanlar olub, bilavasitə sağlam heyvanla təmasda olduqda xəstəliyə yoluxurlar. Xəstəlik törədicisinin yayılmasında heyvana xidmət əşyaları, yem, peyin və s. xüsusilə gəmiricilər əsas rol oynayır. Trixofitiyanın əmələ gəlməsində dəri travmaları və dərinin epidermis təbəqəsinin nəmliklə əlaqədar olan deskvamasiyası mühüm əhəmiyyətə malikdir. • Patogenez. Trixofitonlarkerotintoxumalardayaxşıinkişafedirlər. Amiltoksinvəkerotolitikfermentlərhasiledirki, bunlarıntəsirinəticəsindədərininiltihabıbaşverir. Trixofitonlarıninkişafıüçünorqanizmdəəlverişlişəraitolduqda, amiltükfollikullarınadaxilolur, kutikulanıdağıdırvəonlarınqidalanmasınıpozurki, nəticədətüklərtökülür. Zədəsahəsindəhiperkeratozmüşahidəedilir. Amilbəzəndərinin derma hissəsinəkeçirvədərinindərinqatlarınıniltihabına, həmçininmikroabseslərinyaranmasınasəbəbolur. • Dərininiltihablaşmışnahiyələriqaşınır, amilbəzənlimfavəqandamarlarıilədigərnahiyələrəyayılır, yeniiltihabsahələriyaranır. Bu zamanheyvanlardamaddələrmübadiləsipozulurvəintensivarıqlamabaşverir. Əvvəlcəheyvanlardaallergikvəziyyət, sonraisəqandaspesifikəkscisimləraşkaredilir. • Gedişivəklinikiəlamətləri. Xəstəliyininkubasiyadövrü 3-6 gündür. • Iribuynuzluheyvanlardaəsasənbaşvəboyunundərisi, gövdəninyantərəfləri, beli, çanaqnahiyəsivəquyruqiltihabprosesinəuğrayır. Buzovlarda ilk dəfəalın, gözətrafı, qulaqəsasındatrixofitiyaocaqlarımüşahidəedilir, sonragövdəninbaşqanahiyələrindəgörünür. Atlardaəsasənbaş, quyruqəsasıvəətraflar, xəzdəriliheyvanlardabaş, boyunvəətraflardazədələnmələrnəzərəçarpır. Qoyunvəpişikdətrixofitiya nadir haldagörünməklə, qoyundaəsasənbel, boyunnahiyəsində, pişikdəisəbaş, belvəköksnahiyəsindənəzərəçarpır. • Xəstəliyinsəthi, dərinvəyafollikulyarvəatipikformasımövcuddur. Cavanheyvanlardafollikulyar, yaşlılardaisəsəthivəatipikformasıüstünlüktəşkiledir. • Səthi formazamanıdəriüzərindəmüxtəlifböyüklükdətüksüzsahələrgörünür. Əlləpalpasiyaetdikdəxırdaqabarcıqlar hiss olunur, bunlarınsəthləriasbestəbənzərqartmaqlaörtülür. Həminnahiyələrdəqaşınmabaşverir. Xəstəliyin 5-8-ci həftəsindəqartmaqlarqopurvəbunlarınmərkəzihissəsindəntədricəntüklərininkişafımüşahidəedilir. • Dərinvəyafollikulyar formazamanıiltihabdərinindahadərinqatlarınıişğaledir. Bu zamantrixofitiyasahələrindəqalınqartmaqəmələgəlirvəburatəzyiqetdikdəqartmaqaltındafluktasiya hiss olunurki, budahəminnahiyədəirinintoplanmasıiləəlaqədardır. Əlləqartmaqsahəsinətəsiretdikdəbəzənqartmaqlarçatlayırvəhəminyerdənirinxaricəaxır. Bəzəniltihabocaqlarıböyüyür, bir-biriləbirləşirvəböyüksahəlitrixofitiyaocaqlarıyaranır. Sağalmazamanıhəminiltihabsahələrininyerindəçapıqtoxumamüşahidəedilir. Xəstəliyinbuformasıənçoxzəifheyvanlardapayızvəqışfəsillərindənəzərəçarpır. • Atipik formayayfəslindəmüşahidəolunmaqlabuzamangövdəninbəziyerlərindətüküntökülməsimüşahidəedilir. Ancaqiltihabproesiaxıradəkgetmirvə 1-2 həftəyətükörtüyübərpaolunur. • Heyvanlaruyğunzoogigiyenikişəraitdəsaxlanmadıqda, yempayında mineral birləşmələrvəkarotinazolduqda, çoxvaxtsəthi forma follikulyar forma iləəvəzolunurvəbeləxəstələrbirneçə ay müddətindəsağalır, bəzəndəheyvandaxəstəliyinhəmsəthi, həmdəfollikulyarformasınəzərəçarpır.

6. Diaqnoz. Xəstəliyədiaqnozqoymaqüçünonunepizootolojixüsusiyyətlərivəklinikiəlamətlərinəzərəalınır. Dəqiqdiaqnozməqsədləlaboratoriyamüayinələriaparılır. Bu məqsədləqartmaqtükləqoparılırvə Petri fincanınaqoyulur, üzərinə 20%-linatriumqələvisiəlavəedilir. 20-30 dəqiqətermostatda 37°C temperaturdasaxlandıqdansonrahəmin material götürülübəşyaşüşəsiüzərinəqoyulurvəüzərinəbirdamla 50%-liqliserinəlavəedilir, örtücüşüşəiləörtülürvəmikroskopiyaedilir. Bu zamantükünüzərindəvədaxilindənizamladüzülmüşnisbətəiirisporlargörünür. • AmilintəmizkulturasınıalmaqüçünpatolojimaterialdanSaburomühitinə, qlükozalıət-peptonluaqara, trixofitonaqaravə s. mühitlərəəkilir. • Təfriqidiaqnoz. Xəstəliyimikrosporiyadan, qoturluqdan, ekzemadan, favusvədermatitlərdzntəfriqetməklazımdır. • Mikrosporiyadamikolojimüayinəzamanıgöbələyinsporlarıxırdaolubtükünüzərindəvədaxilindəqarışıqşəkildədüzülürvəlüminsssentmikroskopiyadaaçıq-yaşıl (zümrüdü) rəngdəşüalanmaverir. • Qoturluqdailtihablıdərisahəsinimikroskoilamüayinəetdikdəgənələraşkaredilir. • Favusdaxəstəlikəsasənskutulyarvəvisseralformadagedir. Tüklərinmüayinəsizamanıamilinsporlarındanəlavətükləriniçərisindəhavaqabarcıqlarıvəyağdamlalarımüşahidəedilir. • Ekzemavədermatitlərdəyoluxduruculuqqabiliyyotiyoxdur, məhdudləkələrolmur, aparılansimptomatikmüalicəsəmərəverir. • Müalicə.Trixofitiyailəxəstəheyvanlarınmüalicəsiüçünmüxtəliffunqisidpereparatlarıvəspesifikmüalicəvasitələriişlədilir. Xəstəheyvanlarayrılır, təcridedilmişyerdəsaxlanılır. Müalicəməqsədiləəvvəlcəqartmaqlarqoparılmalıdır. Sonraisəhəminnahiyələrəaşağıdakıpreparatlarınbirilətəsiredilməlidir. Yuqlon 1-2%-limazşəklində, fenotiazinbalıqyağında 5%-liməhlulşəklində, SK-9 preparatı (200-500 q SK-9 l suda), trixotesin liniment halında, birxlorluyodəvvəlcə 3-5%-liməhlulhalında, sonraisə 10%-liməhlulşəklindətətbiqedilir. • Ümumitəsirəmalikolanpreparatlardanqrizeofulvinvəyodpreparatlarıişlədilir. Qrizeofulvinyeməqatılırvəyaymüddətindəheyvanlaraverilir. 20 günərzindəhərkqcanlıkütləyə 20 mqhesabıiləpreparatverildikdənsonra 1 həftəfasiləedilir, sonra 10 günhərkqcanlıkütləyə 10 mqpreparatverilir. • Xəstəliyinyayılmışformasındayemvəsuvasitəsiləkalium-yodvənatrium-yodhər 100 kqcanlıkütləyə 2 q hesabıiləverilir. Müalicəkursu 10-15 gündür. A vitaminiəzələarasınahərbaşheyvana 150000-300000 TV vurulur. • Spesifikmüalicəvasitəsikimiiribuynuzluheyvanda LTF-130, atda SP-1, xəzdəriliheyvanlardaisə «Mentovak» vaksinimüalicədozasındaistifadəolunur. Vaksin 2 dəfəvurulur. Əgəriltihabsahəsiçoxdursavaksin 3 dəfəvurulmalı, eynizamandaqartmağıyumşaltmaqüçümbalıqyağı, vazelinvə s. istifadəedilməlidir.

7. Immunitet. Təbiişəraitdəxəstələnibsağalmışheyvanlardayüksəkgərginlikliimmunitetyaranır. Xəstəvəxəstəlikdənsağalmışheyvanlarınqanındapersipitinlər, aqlütininlərvəkomplementbirləşdiriciəkscisimləraşkaredilir. • Keçmiş SSRI-dəiribuynuzluheyvanlarıntrixofitiyasınaqarşıvaksinlərinhazırlanmasındaS.V.Petroviç, M.N.Nikifirovvə s. alimlərinböyükxidmətiolmuşdur. Onlar TF-130 və LTF-130 vaksinlərini, atlarüçün SP-1, xəzdəriliheyvanlarüçün «Mentovak» vaksinihazırlamışlar. Bu vaksinlərmüalicəvəprofilaktikaməqsədiləişlədilir. Vaksinlər 10-14 günlükfasiləilə 2 dəfəeyniyerdənvurulur. Ikinciinyeksiyadan 21-30 günkeçmişbuzovdaimmunitetyaranırvə 10 il, atda 6 ilvəxəzdəriliheyvanlardaisə 3 iləqədərdavamedir. Peyvənddənsonrainyeksiyayerindəqartmaqəmələgəlirvə 1 ay müddətindəqopur. • Profilaktikavəmübarizətədbirləri. Təsərrüfatlardatrixofitiyanınyayılmamasıüçünbaytarlıq-sanitariyaqaydalarınaciddiriayətedilməli, heyvanları optimal yemləmə-bəsləməşəraitindəsaxlamalı, sistematikolaraqdezinfeksiyavəderatizasiyaaparılmalıdır. Təsərrüfatayenigətirilmişheyvanlar 1 ay karantindəsaxlanılır. Profilaktikməqsədləheyvanlarayemləqrizeofulvinverilir. • Xəstəliyəgörəqeyri-sağlamtəsərrüfatlardaheyvanlarmütləqvaksinasiyaedilməlidir. Buzovlarda 1 aylıqdan, dayçalardaisə 3 aylıqdanetibarənpeyvəndedilir. • Təsərrüfatdaxəstəlikmüşahidəedildikdəbütünheyvanlarklinikimüayinədənkeçirilir, xəstələrayrılaraqmüalicəedilir. Digərheyvanlarisəgündəlikmüayinədənkeçirilməlivəxəstələraşkarolunmalıdır. Müalicəzamanıtükvəqartmaqlaryığılaraqyandırılır. • Caridezinfeksiyahəryenixəstəheyvanaşkarediləngünüaparılmaqlaəsasənbuməqsədləqələvili 5%-li formalin məhlulu, 10%-likükürd-karbolturşusuqarışığı, formalin-kerosinemulsiyasıqarışığı (formalin-10 hissə, kerosin-10 hissə, kreolin-5 hissəvəsu 75 hissə) istifadəedilir. • Peyinbiotermikiüsullazərərsizləşdirilir. Metal vasitələrisudaqaynadılmalı, ağacməmulatlarıqələviməhlullarıilə, müxtəlifqoşquvəminikvasitələriisəkreolin, lizolvə formalin-kerosinemulsiyasıiləzərərsizləşdiririlir. Bu məqsədlə metal avadanlıqlar 30 dəqiqəsudaqaynadılırvəyaalovüzərindəyandırılır, taxtamateriallaristikülsuyuvəsabunməhlulundayuyulur, qoşquvasitələrinindərihissəsiqətranlasilinirvəyasabunlusuiləyuyulur. Geyimvasitələri 40-45 dəqiqəmüddətindəformaldehidbuxarıiləvəya 30 dəqiqə formalin-kerosinemulsiyasıilətəsiredilir. • Təsərrüfatxəstəliyəgörə o vaxtsağlamhesabedilirki, axırıncıxəstəheyvanınsağalmasıidan 15 günkeçmişolsunvə tam dezinfeksiyaaparılsın.

8. MIKROSPORIYA (MICROSPOROSIS) • Mikrosporiyagöbələketiologiyalıxəstəlikolubdərivəonuntörəmələrininzədələnmələriiləsəciyyələnir. • Tariximəlumat. Xəstəliyintörədicisini ilk dəfə 1842-1843-cü illərdəD.Qrubiaşkaretmişvəonufransızzooloq-alimiOdueninşərəfinəMicroporumAudauiniadlandırmışdır. • Iqtisadizərər. Xəstəliknəticəsindətəsərrüfatlaramüəyyəndərəcədəzərərdəyirki, budaheyvanlarınməhsuldarlığınınvəgönünkeyfiyyətininaşağıdüşməsiiləəlaqədardır. Xüsusiləxəzdəriliheyvandarlıqtəsərrüfatlarınadahaçoxzərərdəyir. • Törədicisi. Xəstəliyintörədicisimikrosporiumcinsinə aid olanM.canis, M.gypscumvəM.eguinumgöbələkləridir. M.canisitdə, pişikdə, donuzda, xəzdəriliheyvanlardavəqoyunlarda, M.gypseumitdə, pişikdə, atda, buzovda, gəmiricilərdə, M.eguinumtörədicisiisəatlardaxəstəliktörədir. • Mikrosporiyalarınsporlarıxırda, dəyirmiolmaqla, patolojimaterialınmüayinəsizamanımozaikhaldahəmtükünsəthindəvəhəmdəonundaxilindəyerləşir. AmiliyetişdirməküçünSaburomühiti, suslo-aqarvə s. mühitlərindənistifadəolunur. Göbələklərinboyu 23-27°C temperaturda 3-8 günəalınır. • Davamlılığı. Göbələklərtükdə 2-5 il, torpaqda 2 ay sağqalır. Amilinvegetativformaları 1-3%-liformaldehidməhlulutəsirindən, 5-8%-liqələviməhlullarınıntəsirindənisəyarımsaataməhvolur. • Ultrabənövşəyişüalargöbələklərəöldürücütəsirgöstərir. • Epizootolojixüsusiyyətləri. Xəstəliyə it, pişik, at, donuz, gəmiricilərvəxəzdəriliheyvanlarhəssasdır. Ölkəmizdəirivəxırdabuynuzluheyvanlarınmikrosporiyasımüşahidəolunmamışdır. Xəstəliyəyaşlıheyvanlaranisbətənkörpələrdahaçoxhəssaslıqgöstərir. Atlarəsasən 2-7 yaşında, donuzlar 4 aylıqdavəxəzdəriliheyvanlarisəbütünyaşdaxəstəliyətutulur. • Xəstəlikxəzdəriliheyvanlardaənçoxyazvəyayda, donuzlardayazda, digərheyvanlardaisəpayızvəqışaylarındamüşahidəedilir. • Infeksiyatörədicisininmənbəyixəstəheyvanlardır. Bunlaramiliyoluxmuştükvəqartmaqlaxaricimühitəifrazedir. Xəstəliyinyayılmasındasahibsiz it vəpişiklərmühümroloynayır. Yoluxmaəsasənkontaktyoluiləbaşverir. Infeksiyanıntəsərrüfatdaxilindəyayılmasındaheyvanaqulluqəşyaları, yem, döşənəkvə s. mühümdür. Gəmiricilərxəstəliktörədicisininehtiyatmənbəyikimiözünügöstərir. • Patogenez. Xəstəliyininkişafıtrixofitiyadaolduğukimidir.

9. Gedişivəklinikiəlamətləri. Xəstəliyininkubasiyadövrü 22-47 gündür. Trixofitiyadaolduğukimimikroskoliyadasəthi, dərinvəatipikformadagedir. Bundanəlavəxəstəliyinsubklinikiformasıdamövcuddur. • Səthi formazamanıgövdəninmüxtəlifnahiyələrindətüksüzsahələrəmələgəlir, sonraburadaqabarcıqlaryaranır. Qabarcıqlarpartlayırvəqartmaqlısahəəmələgətirir. Iltihabprosesiməhdudvəyayılmışformadamüşahidəedilir. Xəstəliyinsəthiformasıənçoxpişiklərdə, it, at vəxəzdəriliheyvanlardanəzərəçarpır. • Dərinvəfollikulyarformadailtihabprosesidərinqatlarayayılır. Dərisəthindəqalınqartmaqlarəmələgəlirvəsimtomlartrixofitiyanıxatırladır. Dərin forma əsasənatda, xəzdərilivəhşiheyvanlardavədonuzdamüşahidəedilir. • Atipik formazamanıgövdəninmüxtəlifnahiyələrindətükləringöbələkləzədələnməsibaşverir. Bu dövrdəgövdəüzərindəheçbiriltihabgörünmür, zədələnmiştükləriyalnızlüminessentmikroskoplatəyinetməkolar. Bu forma pişik, it vəxəzdəriliheyvanlardamüşahidəedilir. • Subkliniki forma (gizli) zamanıheyvanlarınbaşvəgövdəhissəsindətüklərintökülməsimüşahidəedilir. Tüklərintökülməsi, qartmaqlarınəmələgəlməsibu forma zamanıgörünmür. Zədələnmiştükləriyalnızlüminessentmikroskopiyavasitəsilətəyinetməkmümkündür. Subkliniki forma it, pişikvəxəzdəriliheyvanlardamüşahidəedilir. • Diaqnoz. Mikrosporiyayadiaqnozqoymaqüçünonunepizootolojixüsusiyyətlərivəklinikiəlamətlərinəzərəalınır. Dəqiqdiaqnozməqsədiləmikolojimüayinəvəluminessentmikroskopiyadanistifadəedilir. Mikolojimüayinəməqsədiləiltihabnahiyəsindəntükləqarışıqnümunəgötürülür, 10-20%-linatrium-qələvisiilə 30 dəqiqətəsiredildikdənsonraümumiqaydaüzrəmikroskopiyaedilir. • Patolojimaterialılüminessentmikroskoplamüayinəedilənzamanparlaqyaşılrəngdəşüalanmaverir. • Təfriqidiaqnoz. Mikrosporiyanıtrixofitiyadan, qoturluqdan, hipovitaminoz A-dantəfriqetməklazımdır. • Trixofitiyadalüminessentmikroskopiyazamanışüalanmabaşvermir. Sporlariridirvətüküzərindənizamladüzülür. Qoturluqdagənələraşkarolunur. Hipoavitaminoz-A-damikolojimüayinəninnəticəsimənfiolur. • Müalicə. Xəstəliyəqarşıspesifikmüalicəyoxdur. Xəstəheyvanlarınmüalicəsiüçün 5-10%-lisalisilmazı, 10%-lisalisilspirti, 10%-liyodtinkturası, kükürdanhidridi, fukuzan, birxlorluyod, trixotesin, sanrosan, yemmazıvə s. istifadəedilir. Ümumitəsirlimaddələrvəqrizeofulvinantibiotikiişlədilir. Qrizeofulvinhərkqcanlıkütləyə 20 mqhesabıilə 8-15 günmüddətindətətbiqedilir. • Müalicədənsonraheyvanlarizolyatordantövləyəkeçirilməzdənəvvəlonlarındərisəthi 2%-likreolinvəya 1%-linatriumqələvisiiləişlənməlidir. • Immunitet. Tam öyrənilməiib. Müəyyənolunmuşdurki, xəstəliyikeçirmişatlardatəkrarxəstələnməolmur. • Profilaktikavəmübarizətədbirləri. Spesifikprofilaktikavasitəsiyoxdur. Ümumimübarizətrixofitiyadaolduğukimidir. Xəzdərilivəhşiheyvanlartəsərrüfatdaxəstələritezaşkaretməküçünsəyyarlüminessentlampalardanistifadəedilir. Xəstə it vəpişikləröldürülür. • Xəstəliyəinsanlarvəxüsusiləuşaqlarçoxhəssasolduğuüçünehtiyatlıolmaqlazımdır. Xəstəheyvanlarınmüayinəsivəmüalicəsizamanışəxsigigiyenagözlənilməlidir.

10. FAVUS (PARŞA)- (Favis) • Favusgöbələketiologiyalıxəstəlikolubdəri, dırnaq, lələkvəbəzəndəparenximatozorqanlarıniltihabıiləsəciyyələnir. • Törədicisi. Favusumüxtəlifnövheyvanlardamüxtəlifgöbələklərtörədir. Bu göbələklərAchorioncinsinə aid olmaqlaquşlardaxəstəliyiA.gallinae, siçovul, siçan, it, pişik, at vəqoyunlardaA.guinckeanuminsanlardaA.schonleinitörədir. • Patolojimaterialdanhazırlanmışyaxmadaamilinsporlarızəncirvətopaşəklindəmüxtəlifqalınlıqdamiselhalındagörünür. Yoluxmuştükdəgöbələklərinelementləritükünuzunuboyuncayerləşməkləburadahəmçininqazqabarcıqlarıvəyağdamlalarımüşahidəedilir. Qazqabarcıqlarıvəyağınolmasınaəsasənaxariongöbələyidigərdermatofillərdəntəfriqedilir. Yoluxmuştükgöbələyinelementləriilə tam dolmadığıüçünqırılmır, ancaqrəngidəyişir. • AmiliyetişdirməküçünSaburomühitisuslo-aqarvə s. mühitlərindənistifadəedilməklə 28-30°C-də yetişdirilir. • Epizootolojixüsusiyyətləri. Xəstəliyəənçoxcavanquşlarhəssasdırlar. Quşlaranisbətənməməlilərdəxəstəlikazmüşahidəedilir. Xəstəliyəinsanlardahəssasdır. Favussporadikformadasiçanda, siçovuldaisəepizootiyahalındagedir. • Infeksiyatörədicisininmənbəyixəstəheyvanlardır. Yoluxmaəsasənkontaktlabaşverir. Amilinkeçiricifaktorlarıkimiqulluqəşyalarıvəyemmühümdür. Xəstəliyinyayılmasındagəmiricilərəsasroloynayır. • Digərdermatomikozlardaolduğukimifavusunəmələgəlməsindəyemlənməvəsaxlanmaşəraitininpozulmasıəsashesabedilir. • Patogenez. Xəstəliyintörədicisidəriüzərinədüşdükdətükvələləkətrafındainkişafedirvəiltihabtörədir. Göbələyinmiselləriburadakələfəmələgətirir, nəticədətoxumanınqidalanmasıpozulur. Amilinlələkkisəsivəonunqişalarındainkişafınəticəsindəburadadegenerativdəyişikləryaranırki, beləvəziyyətləəlaqədarolaraqlələklərintökülməsibaşverir. Prosesinyayılmışformasındaamilqanakeçirvəparenximatozorqanlarayayılırki, nəticədəbuorqanlardadüyünvəyaralarəmələgəlir.

11. Gedişi və kliniki əlamətləri. Inkubasiya dövrü bir neçə gündən bir neçə aya qədərdir. Quşlarda əvvəlcə gövdənin bəzi sahələrində ağrəngli ləkələr əmələ gəlir və bunlar sonradan düyünlərə çevrilir. • Düyünlər üzərində eksudat ayrılması və quruyaraq qartmaq əmələ gətirməsi nəzərə çarpır. Tək-tək ləkə və qartmaqlar sonradan böyüyərək bir-birilə birləşir, nəticədə boz rəngdə dimdiyin, pipiyin və saqqalın dərisi üzərində çətin ayrılan çöküntü əmələ gətirir. Belə yoluxma forması skutulyar forma adlanır. Prosesin ayrılması ilə əlaqədar olaraq lələk folikulları da iltihablaşır. Bu zaman lələk ətrafında qalın qartmaqlar yaranır və lələklərin qidalanmasının pozulması nəticəsində onların tökülməsi baş verir. Tüklərin töküldüyü yerdə dəri qartmaqla örtülümş halda görünür. Belə quşlar siçan iyinə malik olur. • Quşlarda bəzən yuxarı tənəffüs yollarında, ağızın selikli qişasında, bağırsaqda iltihab müşahidə edilir. Bu zaman quşlarda ishal, yemdən imtina, intensiv arıqlama nəzərə çarpır ki, xəstəliyin bu forması visseral forma adlanır. • Məməlilərdə xəstəlik əsasən skutulyar formada gedir. Bu heyvanlarda iltihab əsasən baş, qulaq seyvanı, dırnaq nahiyəsində müşahidə edilir. Məməlilərdə favus zamanı kənarları qabarıq və ortası çökək qartmaqlar yaranır ki, bu da boşqabı xatırladır. Belə vəziyyət onunla izah olunur ki, iltihab sahəsinin kənarlarında epidermisin şişkinləşməsi baş verir, çünki iltihab sahəsində dərinin qan damarları hiperemiyalaşır. Mərkəz hissə isə ona görə basıq olur ki, burada dərinin atrofiyası yaranır. • Sağalmadan sonra həmin yerdə çapıq toxuma qalır, tük isə ez təbii rəngini itirir. Xəstəlik zamanı piy və tər vəziləri də pozulur və bunların fəaliyyəti dayanır. • Xəstəlik zamanı quşlarda olduğu kimi məməlilərdə də siçan iyi olur. • Patoloji-anatomik dəyişikliklər. Dəridən kəskin siçan iyi ayrılır, heyvan cəsədləri arıq olur. Gövdə üzərində qartmaqlı və tüksüz sahələr görünür. Üzərindəki qartmaqlardan əlavə quşların daxili orqanlarında yara və düyünlər aşkar edilir. • Diaqnoz. Xəstəliyə diaqnoz qoymaq üçün xarakterik dəyişikliklər nəzərə alınmalıdır, belə ki, quşlarda pipikdə və saqqalda, məməlilərdə baş, dırnaq və qulaq seyvanında qartmaqlara fikir verilməlidir. Xəstəliyin laboratoriya müayinəsi digər dermatomikozlarda olduğu kimidir. • Təfriqi diaqnoz. Xəstəlik trixofitiya və mikrosporiyadan təfriq edilməlidir. Mikrosporiya və trixofitiyadan fərqli olaraq favus zamanı tüklər qırılmır və tökülür. Siçanlarda görmə qabiliyyəti pozulur. Mikoloji müayinənin nəticəsi əsas hesab edilir. • Müalicə. Spesifik müalicə vasitəsi yoxdur. Digər dermatomikozlarda işlədilən müalicə vasitələri favus zamanı istifadə olunur. • Ppofilaktika və mübarizə tədbirləri. Spesifik profilaktika vasitəsi yoxdur. Ümumi profilaktika tədbirləri digər dermatomikozlarda olduğu kimidir. Quşçuluq təsərrüfatlarında favus baş verməsin deyə dezinfeksiya aparılır.