J. M. Gonzalez Aramendi MD. PhD Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak

1. Gipuzkoako Futbol Federazioa – Federación Guipuzcoana de Fútbol J. M. Gonzalez Aramendi MD. PhD Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA • Eskuliburu honetan oinarrizko pausuak aurkezten ditugu hurrengo egoeretako: • BIHOTZ-BIRIKETAKO GELDITZEA • GARUNEKO KONMOZIOA • EZTARRIKO TRABAMENDUA (OBJEKTU ASFIXIA) • TRAUMATISMO AKUTUA • HEMORRAGIA Eskuliburu honen bertsio digitala Gipuzkoako Futbol Federazioaren web horrian ezarrita dago: www.fgf-gff.org. Kasu bakoitzerako bideo batzuk hautatu dira, eskuliburuaren formato digitalean ikus daitezke. Hay una versión en castellano

2. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak BIHOTZ-BIRIKETAKO BIZKORTZEA(B.B.B) (2tik 1) JOKALARIA ZORABIATZEN DA HELDU AZKAR (LAGUNTZAILE BATZUK) DEITU- MUGITU PIXKA BAT ERANTZUNIK GABE ERANTZUNA GALDETU: Zer gertatu zaizun? Non zauden? Mina al duzu? 1.- (batak) 112ra DEITU Non gauden eta zer gertatu den azalduz 2.- (besteak) AIREZTAPENA EGIAZTATU GELDITU KIROLA OSPITALERA ERAMAN Jokalariaren ahoa-sudurra geure belarria hurbildu (entzuteko) eta ea toraxa mugitzen den edo ez ikusteko AIREZTAPENIK EZ KOPETA-KOKOTS MANIOBRA Gorputz arrotza ahoan dagoela egiaztatu GORPUTZ ARROTZA ATERA (kontuz gehiago sartu gabe) AIREZTAPENA DESFIBRILADOREA ESKATU AIREZTAPENA - 2 INTSUFLAZIO (*) PULTSUA BADAUKA PULTSUA EGIAZTATU EZ DAUKA PULTSURIK LASAITU SEGURTASUNEKO ALDEKO POSIZIOA TAPATU JOKALARIA ETA ZAINDU ANBULANTZIARI ITXARON BESTE 2 INTSUFLAZIO – BIHOTZ-MASAJEA (**) AIREZTAPENA ETA BIHOTZ MASAJEA KONBINATU (***) DESFIBRILAZIOA (****)

3. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak BIHOTZ-BIRIKETAKO BIZKORTZEA(B.B.B) (2tik 2) (*) LAGUNDURIKO AIREZTAPENA NOLA EGIN 1.- Jokalaria alde batera jarri (alboraka) 2.- Gorputz arrotzik ahoan ez daukala egiaztatu (hatz erakuslearekin) 3.- Jokalaria etzanda ahoz gora jarri 4.- Bere burua atzeraka bota 5.- Kopeta heltzen den eskuarekin sudurra pintzatu (itxi) 6.- Geure ahoa bere ahoaren gainean jarri, zuloa ondo ixten 7.- Puztu 2 aldiz, mantendutako moduan GOMENDATUTAKO BIDEOA: (**) BIHOTZ-MASAJEA NOLA EGIN 1.- Bi eskuak elkartu, bata bestearen gainean 2.- Bularezur gainean presionatu (torax erdi aldean) 3.- Gogoarekin presionatu, ukondoak tolestu gabe (torax hondoratu 10 cm) 4.- ERRITMOA: 100 konpresio minutuan (***) AIREZTAPENA ETA BIHOTZ-MASAJEA NOLA KONBINATU 1.- Aireztapenarekin hasten gara (puztu 2 aldiz) 2.- Bihotz-masajearekin jarraitzen dugu : 30 konpresio (erritmoa: 100/min) 3.- Aireztapena errepikatzen dugu: 2 aldiz. 4.- Bihotz-masajea errepikatzen dugu: 30 konpresio (erritmoa: 100/min) 5.- Aireztapena (2) – masajea (30) – aireztapena (2) – masajea (30)…. GUEDEL-KANULA NOLA JARRI: https://www.youtube.com/watch?v=J_6iJKFIeQY https://www.youtube.com/watch?v=7qG3ZSVidIM https://www.youtube.com/watch?v=HRUhgPft_fI GOMENDATUTAKO BIDEOAK :

4. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak DESFIBRILADOREA NOLA ERABILI (****) • Deiturak (gazteleraz): • DEA = Desfibrilador Externo Automático • DESA = Desfibrilador Externo Semi-Automático Aparatu hauek BIHOTZAK ARRITMIA LARRIA SUFRITZEN DUEN ALA EZ DETEKTATZEN DUTE (fibrilazio bentrikularra edo takikardia bentrikularra). Arritmia hauek bihotzak odola ondo puztea galaratzen dute. Guk ez dugu jakin behar jokalaria fibrilazioan dagoen edo ez. APARATUAK EGINGO DU DIAGNOSTIKOA FIBRILAZIOA BADAUKA  DESKARGA BOTAKO DU EZ BADU FIBRILAZIORIK  EZ DU BOTAKO DESKARGARIK • DESKARGA NOLA EMAN:APARATUA PIZTU ETA ARGIBIDEAK JARRAITU • Argibide orokorrak: • Arropa kendu (bularra biluzia) • Elektrodoak atera (ontzitik atera eta plastikoa kendu) • Elektrodo bat eskubiko klabikularen azpian jarri • Beste elektrodoa ezkerreko titiaren azpian jarri • Lurra lehorra egon behar da • Inork ez du pazientea ikutu behar • Aparatuak bihotz erritmoa analizatuko du • Aparatuak eskatzen denean deskarga botoia sakatu • Berrabiarazi BBB (2 aireztapen - 30 konpresio) (elektrodoak kendu gabe) • Beste deskarga - Jarraitu BBBarekin anbulantzia iritsi arte GOMENDATUTAKO BIDEOAK: https://www.youtube.com/watch?v=_Bv70F5-pN8 https://www.youtube.com/watch?v=fVSe3xZHJh8

5. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak GARUNEKO KONMOZIOA GAREZUR TRAUMATISMOA  GARUNEKO KONMOZIOA (Garuneko lesio estrukturala edo funtzionala) ZEINU eta SINTOMAK: Hasieran: Konorte-galtzea, buruko mina, amnesia, kontzentrazio zailtasuna, lokuma, memori eta kognitibo-alterazioak, ikusmen lausoa, fotofobia, bertigoa. Berantiarrak: Orekaren alterazioak, burrunbak, goragale eta goitigaleak, loaren alterazioak, nekea, pertsonatitate-aldaketak, depresioa, logura. KONTUZ! Aldi berean LESIO ZERBIKALA IZAN DAITEKE  LEPOKOA KONTZIENTE DAGO INKONSTZIENTE DAGO Galdetu: ¿Nola zaude? ¿Zer gertatu da? ¿Non zaude? ¿Non duzu mina? Egiaztatu: Beso eta hankeko mobilitate eta sentsibilitatea (poliki, arretaz) PULTSOA ETA BENTILAZIOA EGIAZTATU Normalak dira: ANBULANTZIARI ITXARON ETA OSPITALERA ERAMAN Nahiz eta konstziente egon, aurpegi-espresioa txarra bada, erantzun ilunak ematen baditu, edo zeinu-sintoma anormalak ikusten baditugu: OSPITALERA ERAMAN EZ ARNASKETA – EZ PULTSOA B.B.B. Jokura itzul daiteke: Kontzientzia ez badu galdu Zeinu-sintomak anormalak ez baditu Ebaluazio neurologikoa normala badu GOMENDATUTAKO BIDEOA: https://www.youtube.com/watch?v=QGEQ4lBaEAA

6. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak EZTARRIKO TRABAMENDUA Eztarriko trabamendua = objektu asfixia. Askotan BIZITZAKO URGENTZIA da GALDETU pertsonari ea ITOTZEN ARI DEN Arnasa hartu dezake (arnasestua)  trabamendu partziala  EZTULA EGITEGO AGINDU (EZTULA EGIN!!) EZTULA EGIN DEZAKE EZIN DU EZTULA EGIN EZTULA EGITEARI UZTEN DIO MORE JARTZEN DA LEPOA HELTZEN DU Utzi iezaiozue eztula egiten (bera bakarrik) Ez eman EZER (ezta ura ere) Ez eman zapladarik bizkarrean. Ez agobiatu BIRIKETAKO GELDIALDIA BEREHALA!! 4 minutu BIZIRIK - 3 minutu garun-minik gabe Gu pertsonaren bizkarrean jarri behar gara Geure besoak jarri justu torax azpian Ukabila itxi eta estutu ukabil hori beste eskuarekin KOLPE gogorra gorantz abiatuta HEIMLICH MANIOBRA ERREPIKATU MANIOBRA HORI behin eta berriro obstrukzioa liberatu arte PERTSONA MAREATZEN BADA: ETZANDA AHOZ GORA JARRI ETA JARRAITU MANIOBRAREKIN Gauza bera baina gu beraren gainean OBJEKTUA ATERA BEZAIN PRONTO ERRETIRATU AHOTIK GEURE HATZEKIN GOMENDATUTAKO BIDEOA: https://www.youtube.com/watch?v=m2GqAjpi-SY

7. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak EZTARRIKO TRABAMENDUA UMEETAN HEIMLICH MANIOBRA UMEEKIN GALDETU haurrari ITOTZEN ARI DEN Arnasa hartu dezake (arnasestua)  trabamendu partziala  EZTULA EGITEGO AGINDU (EZTULA EGIN!!) HAURRAK EZTUL EGITEN DU HAURRAK EZ DU EZTUL EGITEN EZTULA EGITEARI UZTEN DIO MORE JARTZEN DA LEPOA HELTZEN DU Utzi iezaiozue estula egiten (bera bakarrik) Ez eman EZER (ezta ura ere) Ez eman zapladarik bizkarrean. Ez agobiatu BIRIKETAKO GELDIALDIA BEREHALA!! 4 minutu BIZIRIK - 3 minutu garun-minik gabe Gu umearen bizkarrean jarri behar gara baina ALTUERA EGOKIAN (makurtu edo kukubilko jarri edo jarri haurra mahai baten gainean) Ezkerreko hatz erakuslea bere zilborrean jarri, eta eskubiko UKABILA hatz horren gainean. Gero ezkerreko eskua ukabil gainean jarri PRESIONATU BARRURANTZ ETA GORANTZ  ATERATZEN EZ BADA  BESTE ESTUTU SAKONAGO BAT EGIN HEIMLICH MANIOBRA UMEEKIN OBJEKTUA ATERATZEN DENEAN ERRETIRATU AHOTIK GEURE HATZEKIN GOMENDATUTAKO BIDEOA: https://www.youtube.com/watch?v=WyaHAsE4yts

8. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak TRAUMATISMO AKUTUA FRAKTURAK, BIHURDURAK, KONTUSIOAK… 1.- PRIMUM NON NOCERE = LEHENIK ETA BEHIN KALTE GEHIAGO EZ EGIN 2.- PRICE (akronimoa) P PROTECT BABESTU R REST GELDITU I ICE IZOTZA (HOTZA) C COMPRESSION KONPRESIOA E ELEVATION ALTXATU P BABESTU: Lesionatutako lekua babestua eta geldirik geratu behar da Erabil daiteke, arretaz, hezgailu elastikoa, kabestrilo bat edo airezko fijadore bat. R GELDITU: Min edo inflamazioa ematen duen edozer gauza ekidin. Ez mugitu. Masajerik ez eman I IZOTZA: Lehen bait lehen hotz-boltsa edo izotzaz betetato boltsa bar gainean jarri, 10-15 minutu (15 minutuko deskantsuekin) C KONPRESIOA: Hezgailu elastikoa inflamazioa kontrolatzeko, baina zirkulazioari trabarik jarri gabe (gehiegi estutu gabe) Askatu konpresioa mina igotzen bada edo lesionatutako lekua handitzen bada E ALTXATU: Lesionatutako lekua (besoa edo anka) altzatu bihotzaren nibelaren gainean, gabean batez ere. GOMENDATUTAKO BIDEOAK: Kontusioa leku bigunean (“bocadilloa”): https://www.youtube.com/watch?v=8Y83bVMyqEA&list=PL1366FA71D4EF54CD Kontusioa leku bigunean : https://www.youtube.com/watch?v=payQo8b0rOU&list=PL1366FA71D4EF54CD Muskulu-kalanbre: https://www.youtube.com/watch?v=CqaumGGh9Jw&list=PL1366FA71D4EF54CD Txorkatila bihurritu: https://www.youtube.com/watch?v=0pCUHnM27lI&list=PL1366FA71D4EF54CD Belauna bihurritu (alboko ligamentiak): https://www.youtube.com/watch?v=fKFxbj50bVE&list=PL1366FA71D4EF54CD

9. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak HEMORRAGIAK Arteriala, zainetakoa, kapilarra edo odoljarioa. Edozein kasutan, tratamendua izan behar da: LESIONATUTAKO TOKIA KONPRIMITU Gaza eta hesgailuekin Gaza xurgatzen bada: gaza gehiago jarri gainean, bustitakoak kendu gabe LESIONATUTAKO TOKIA ALTXATU. TORNIKETERIK EZ SUDUR-ODOLJARIOA BARNEKO ODOLJARIOA Pazientea iserita jarri, aurrera begiratzen Arnasketa ahotik Sudur zuloa konprimitu Sudurrean, kopetan eta lepoan hotza jarri Kopresioa askatu 10 minutu laster Ez egin zintz Odoljarioak jarraitzen badu  Mediku-zentro batera eraman, tapoi bat jartzeko • Odoljarioa badago baina ezin bada ikusi (barnekoa delako) • LARRIAK: SHOCK-EKO ZEINU ETA SINTOMAK: • Azala txuria eta hotza, • Pultsu azkarra eta ahula, • Konortea galduta edo aldatuta, • Asnarketa azkarra, asaldatuta 112-ra DEITU Pazientea ETZANDA, HORIZONTALA, eta BURUA ALBOKARA ARNAS IRAGORTASUNA zaindu Estali eta babestu  OSPITALERA ERAMAN GOMENDATUTAKO BIDEOA: https://www.youtube.com/watch?v=JG1wfNUTzCc

10. LEHEN LAGUNTZA ESKULIBURUA Servicios Médicos / Osasun Serbitzuak