Leven met Verschil

1. Leven met Verschil Menswaardige verscheidenheid in een tijd van botsende culturen Jonathan Sacks Hans Bol

2. Agenda 20.00 Welkom 20.10 Inleiding op thema 21.00 Pauze 21.15 Vragen in Kleine Groepen 21.40 Terugkoppeling vanuit KG’n 22.00 Afsluiting

3. Leven met Verschil • Jonathan Sacks • Opperrabbijn Verenigde Israelitische Gemeenten Britse Gemenebest • Orthodoxe jood • Theoloog en filosoof • Boek • Godsdiensten: Vredeskracht of bron van Conflict?

4. Aanleiding • 9-11 • Vrede is een paradox • Oorlog maakt helden • Oorlog: wij goed, zij fout • Moeilijk, compromissen • Als godsdienst geen onderdeel is van de oplossing maakt zij zeker onderdeel uit van het probleem • Europa nu en 17e eeuw • Verdeeld • Godsdienstoorlogen (Reformatie) • Secularisatie als antwoord (wetenschap, kunst, politiek, alledaagse leven) • Hier en Daar • Diversiteit • Wat doen wij?

5. Subthema’s • Globalisering • Verscheidenheid • Verantwoordelijkheid • Markteconomie • Compassie • Onderwijs • Samenwerking • Milieu • Verzoening • Verbond

6. Globalisering De globalisering verdeelt evenzeer als ze verenigt; ze verdeelt terwijl ze verenigt, aangezien de oorzaken van de verdeeldheid dezelfde zijn die ook de werelduniformiteit bevorderen. (Zygmund Bauman, Globalization)

7. Globalisering • Moderne communicatiesystemen • Internet, kabel, sateliet • Wereldomspannend • Permanente onderlinge verbinding • Grote mondiale geldstromen • Grote overgang: onrust • Hogere levensstandaard • Grotere vrijheid • Immense ongelijkheid: destabilisering • Gemiddelde Amerikaan consumeert • 5x zoveel als Mexicaan • 10x zoveel als een Chinees • 30x zoveel als iemand uit India • Winnaars en verliezers • McWorld (Benjamin Barber) • Zelfde jeans, T-shirts, softdrinks, fast food, muziek, films • Wegdrukken lokale tradities • Oude spirituele tradities: consumeren oppervlakkig

8. Globalisering • Markten en regeringen • Niet moreel, transactioneel • Procedureel, management • Polis en Religare • Wat voor soort wereld willen we creeeren? • Liberalisme: Recht boven Goede (John Rawls) • 51 van 100 economien zijn bedrijven • Mondiale elites en de anderen • Afstand betekent niets • Tijd is belangrijk • Werklozen tijd zat en weinig bewegingsvrijheid • Ontwrichting gezinsleven, gemeenschappen • Nooit zoveel keuzes en zo weinig guidance • Consumeren: mager soort heil • Religie: verklaring wie we zijn en waarom, betekenis

9. Menswaardige verscheidenheid • Hoe bannen we de geest van Plato uit? • Leermeester Aristoteles: Eerste Onbewogen Beweger • Dualisme: lichaam en ziel • De Idee, de Waarheid (bestaat er een universele waarheid?) • Universele, particularistische God? • Islam: • Christendom: Jezus is de Weg, de Waarheid en het Leven • Jodendom: De vromen uit de volken hebben deel aan de toekomende wereld • God is de God van de hele wereld, maar tussen Babel en het einde der tijden is geen enkel geloof het gelooof van de hele mensheid • Eenheid van God, pluraliteit van de mens • Geen tribalisme, geen universalisme

10. Verantwoordelijkheid • Onzekerheid bepaalt menig politieke agenda • Angstwekkend en destabiliserend • De mens is niet gemaakt voor constante verandering, laat staan versnelling • De mens naar zijn aard is niet in staat alles plotseling los te laten waaraan hij gewend was (Maimonides) • Het koste een dag om de Israelieten uit Egypte te halen en veertig jaar om Egypte uit de Israelieten te halen • Afbraak van sociale instituties • Baan voor het leven • Huwelijk voor het leven • Woonplaats voor het leven • Gaven de mens houvast • Controle kwijt • Financiele markten, koersschommelingen, Hedge funds • Economische markten (langste recessie sinds tweede wereldoorlog) • Milieu • Uitkomst is resultaat van …..

11. Verantwoordelijkheid • Maatschappij, minder thuis, meer hotel • Nergens meer bijhoren • Niemand meer trouw zijn • Voor niemand meer een blijvende betekenis • Individu lost op • Relaties basis voor persoonlijke identiteit en zelfrespect • Familie • Vrienden • Niet contractueel, verbonden door morele wederkerigheid • In goede en in slechte tijden • Advertentie voor een personal coach: Het is prachtig om echte vrienden te hebben, maar is je beste vriend wel een professional met wie je vol vertrouwen kunt werken aan de belangrijkste aspecten van je leven?

12. Markteconomie • Iedereen draagt bij, een moreel pleidooi • Eerste vraag in de hemel: Heb je eerlijk zaken gedaan? (Talmoed leraar Rava) Zoek het recht, bemoedig de onderdrukte, Verdedig de zaak van de wees, Voer het pleit voor de weduwe, Je zilver is dof geworden, Je edele wijn versneden met water, Je vorsten zijn rebellen, dievengezelschap, Allen houden van steekpenningen en jagen ze geschenken na (Jesaja 1:17-23) • Strijd tegen verleidingen markt en nonchalant omgaan medewerkers • Moraal • Directiekamer, slaapkamer, marktplein, bedehuis, kerk • Arbeid verheft de mens, verdient eigen brood, zelfrespect • Rijkdom als zegen van God, maar wat als het kwaad goede mensen straft?

13. Markteconomie • Adam Smith: Voor ons avondeten moeten we het niet hebben van de goedheid van de slager. • Eigen gewin • Prediker: Ik zag dat alle arbeid en ieder voordeel voortkomt uit afgunst op de naaste (4:4) • Talmoed leraren: Als er geen kwade neigingen waren zou niemand een huis bouwen, een vrouw trouwen, kinderen krijgen of zaken doen. • Opheffen van armoede • Banen scheppen • Richesse oblige (Spreuken 31: Een krachtige vrouw, wie zal haar vinden?) • Goede voorbeeld • Publiek vrijgevig • Leiders van de gemeente

14. Compassie en ‘tsedaka’ • Kloof tussen rijk en arm groter • Best verdienende 20%, 86% consumptie • Slechtst verdienende 20%, 1,3% consumptie • 65% wereldbevolking nooit een telefoongesprek • 40% geen toegang tot elektriciteit • Europa en Amerika meer consumptie cosmetica en ijsjes dan nodig onderwijs 2 miljard mensen • In 1995 3 rijksten evenveel eigendom 600 miljoen armsten

15. Compassie en ‘tsedaka’ Zal ik voor Abraham verbergen wat ik ga doen? Abraham zal voorzeker een machtig volk worden en alle volken van de aarde zullen door hem gezegend worden. Want ik heb hem uitgekozen opdat hij zijn kinderen en zijn huishouden na hem zal opdragen om de weg van de Here te bewaren door recht [tsedaka] en gerechtigheid [misjpat] te doen, zodat de Heer voor Abraham tot stand zal brengen wat hij Hem beloofd heeft. (Genesis 18:17-19)

16. Compassie en ‘tsedaka’ • Misjpat, vergeldende rechtvaardigheid, wetshandhaving • Tsedaka, verdelende rechtvaardigheid, liefdadigheid en rechtmatigheid • Iedereen elementaire levensbehoefte • Delen bij meer • Twee soorten armoede • Absoluut bestaansminimum (voedsel, behuizing) • Relatieve armoede (voormalige levensstandaard) • Vernedert • Rabbijnen: bescherming menselijke waardigheid (eenvoudige graven) • Afhankelijk van tsedaka-gaven, zelf ook geven

17. Onderwijs • Rijkdom • Oudheid: lijfeigenen • Feodale tijdperk: land • Industrieel: productiemiddelen • Kenniseconomie: intellectueel kapitaal • Onderwijs • Noodzaak • Fundamenteel recht • Deuteronomium 6:7 Prent je kinderen deze dingen in • Joodse gemeente, geen school, excommunicatie

18. Samenwerking • Over de civiele samenleving en haar instituties • Wat gebeurt er wanneer zondebesef en diepgewortelde zelfbeperking, verschijnselen uit een godsdienstig tijdperk, afnemen? • Hobbes: sterk centraal gezag • Leviathan: staat, handhaver van de wet

19. Samenwerking Geweldadigheid, gierigheid en eerzucht, de drie ondeugden die de gehele mensheid op het verkeerde pad brengen, worden door [de samenleving] omgevormd tot landsverdediging, handel en politiek, waaruit de kracht, rijkdom en wijsheid van de republiek voortvloeien; uit deze drie grote ondeugden die de mens op aarde zeker te gronde zouden richten, doet de samenleving dus geluk voor haar burgers voortkomen (Giambattista Vico: ontstaan van de economie)

20. Samenwerking • Sociaal kapitaal: mate van vertrouwen in een samenleving • Duurzame relaties • Het is niet goed voor de mens om alleen te zijn • Zij zal vrouw [isja] genoemd worden omdat ze uit de mens [isj] genomen is • Isj en adama: persoon en de mens • Isja en Isj: Hij moet eerst ‘jij’ zeggen voor hij ‘ik’ kan zeggen • Verbond • Geen wederzijds belang • Bij-elkaar-horen • Trouw • Gezinnen, gemeenschappen, vrienden, gemeenten • Tijd voor? • Altijd bereikbaar • Steeds harder werken, job security • Saneren en uitbesteden, ook het gezin doet het

21. Samenwerking Als de meeste relaties commerciele relaties worden en het leven van het individu vierentwintig uur per dag is omgeven met diensten en producten, wat blijft er dan over voor niet commerciele relaties – relaties gebaseerd op verwantschap, nabuurschap, culturele belangen, religieuze banden, etnische verbondenheid, vriendschap of burgerzin? Als de tijd zelf gekocht en verkocht wordt en je leven weinig meer is dan een voortdurende reeks commerciele transacties die door contracten en financiele middelen bijeengehouden worden, wat gebeurt er dan met het soort van traditionele wederkerige relaties dat voortkomt uit genegenheid, liefde en toewijding? (Jeremy Rifkin)

22. Milieu en duurzaamheid • Genesis 1 en Genesis 2 • Schepping • Dienaar, hoeder • Laat ons mensen maken naar ons beeld (Gen 1: 26) • ‘ons’ God en …. • Volmacht, niet formeel, eerder moreel • Natuurvisie, God centraal • Milieu-ethiek in seculiere termen • Moeilijk: Op welke gronden hebben we verplichtingen tegenover de natuur? • Rationele basis: biodiversiteit versus economisch gewin • Religieuze verbeelding • Moeilijke vragen, geen gemakkelijke antwoorden, denkkader • Alle grote godsdiensten belichamen besef eerbied natuur

23. Verzoening • Vergeving: religieuze daad, niet natuurlijk • Oude Griekenland, wereld zonder vergeving • Noodlot

24. Een Verbond van Hoop • Verschuiving • Ene ware geloof naar geloof dat je voor waar houdt • Geen relativisme • Gedwongen geloof is geen geloof • Religieuze aanbidding vrij • God, schepper van diversiteit draagt op om schepping te respecteren door diversiteit te eerbiedigen • Latere verbond van Abraham sluit andere wegen tot heil niet uit • Rechtvaardigen uit alle volkeren hebben deel aan de toekomende wereld • Maak ik ruimte voor verscheidenheid? • God naar mijn beeld ipv ik naar Gods beeld

25. Een Verbond van Hoop • Verdragsvorm tussen naburige machten • Hebreeuwse Bijbel: de centrale relatievorm • Partnerschap zonder dominantie of onderwerping • Geen contract • Gods wereld is divers • Vele wegen tot heil • Veelheid aan werelden van wijsheid • Sociaal verbond: samenleving • Sociaal contract: staat

26. Een Verbond van Hoop: Parabel Stel je twee mensen voor, zei hij, die hun leven lang stenen sjouwen. De ene draagt tassen vol diamanten, de ander zeult zakken met stukken rots. Aan elk van hen wordt nu gevraagd om een aantal robijnen in bewaring te nemen. Wie van de twee zal nu begrijpen wat hij met zich mee moet dragen? De man die diamanten gewend is, weet dat stenen kostbaar kunnen zijn, zelfs als het geen diamanten zijn. Maar de man die alleen rotsblokken heeft gesjouwd, denkt alleen aan stenen als een last. Ze hebben wel gewicht, maar geen waarde. De robijnen gaan zijn begrip te boven. Zo is het ook, zei hij, met geloof. Als we het onze koesteren, zullen we ook de waarde van het andere begrijpen. We kunnen ons eigen geloof zien als een diamand en het andere als een robijn, maar we weten dat het allebei edelstenen zijn. Als geloof echter alleen een last is, zullen we niet alleen ons eigen geloof niet waarderen, maar ook de waarde van andermans geloof niet zien. We zien ze dan beide als waardeloos. Hij bedoelde dat echte verdraagzaamheid niet ontstaat uit het gebrek aan geloof, maar juist uit de levende aanwezigheid ervan. Begrijpen hoe bijzonder datgene is wat ons dierbaar is, is de beste manier om waardering te krijgen voor wat voor datgene wat een ander dierbaar vindt.

27. Pauze

28. Vragen • Wat betekent ‘Leven met Verschil’ voor jou persoonlijk concreet? • Formuleer een christelijke visie op het leven met mensen uit verschillende culturen en met verschillende religies in Rotterdam • Welke gevolgen heeft de insteek van Sacks voor onze missionaire opdracht van XRR? • Wat betekent dit voor XRR?