Voeding & Darmgezondheid: Theorie en praktijk

1. Voeding & Darmgezondheid: Theorie en praktijk Nieuwe inzichten in ontstaan coloncarcinoom: genetische en leefstijl factoren Fokko M Nagengast, MDL-arts Afdeling MDL-ziekten UMCN Nijmegen Donderdag 6 december 2007 de Reehorst in Ede

2. Indeling voordracht • Epidemiologie coloncarcinoom • Incidentie • Trends • Erfelijk coloncarcinoom • Indeling • HNPCC en Lynch syndroom • Preventie en behandeling erfelijk coloncarcinoom • Leefstijl factoren en erfelijk coloncarcinoom

3. Epidemiologie • Incidentie van het colon carcinoom in Nederland is 0.5/1000 of te wel 50/100.000 personen per jaar • Binnen de totale sterfte aan kanker komt het colon carcinoom op de tweede plaats • In Nederland overlijden 4400 mensen per jaar aan colon carcinoom (5 jrs overleving gemiddeld 55%) • Het levenslange risico op het krijgen van een colon carcinoom is 4 a 5%

4. Leeftijd gerelateerd incidentie source: Netherlands Cancer Registry

5. Trends in incidentie source: Netherlands Cancer Registry

6. Wereldwijde incidentie • Er is er een sterke geografische variatie in de incidentie van het colon carcinoom • In de VS en West-Europa is er een hoge incidentie • In Azië en Afrika een lage incidentie • Waarschijnlijk zijn leefstijl factoren, zoals overgewicht, voeding en beweging, hiervoor verantwoordelijk

7. Wereldwijde incidentie • Er is er een sterke geografische variatie in de incidentie van het colon carcinoom • In de VS en West-Europa is er een hoge incidentie • In Azië en Afrika een lage incidentie • Waarschijnlijk zijn leefstijl factoren, zoals overgewicht, voeding en beweging, hiervoor verantwoordelijk

8. Familie geschiedenis erfelijk darmkanker

9. Adenoom-Carcinoom Sequentie adenoom ernstige dysplasia kanker normale mucosa 2-5 jr 5-15 jr

10. Coloncarcinoom verdeling Lynch: Cancer 2004 ;100: 1

11. Risico op dikke darmkanker Gemiddelde bevolking 3-4 % Eén 1ste graads familielid 6 % Eén 1ste gr en één 2de familielid 8 % Eén 1ste gr familielid < 45 jr 10 % Twee 1ste graads familieleden 7 % Overheersende (dominant) erfelijke aanleg 50 % Gen drager 70-90 % Gemodificeerd naar Lovett

12. HNPCC: Hereditary Non-Polyposis Colorectal Cancer Pathologist University of Michigan Arch Int Med 1913 Heredity with reference to carcinoma Oncologist University of Creighton Nebraska Arch Int Med 1966 Hereditary factors in cancer: study in two large midwestern kindreds

13. Historische Naamgeving HNPCC Nieuwe naamgeving: Lynch syndrome: hereditair DNA mismatch repair (MMR) deficientie syndroom

14. HNPCC : nieuwe benaming Lynch syndroom : Families en of patienten met erfelijke mutaties in het DNA Reparatie systeem (MMR) leidend tot een sterk verhoogd risico op darmkanker dus : genetische afwijking in een van de MMR genen MMR = MisMatch Repair (C Richard Boland Familial Cancer 2005)

15. Met dank aan….

18. I

19. Familie geschiedenis erfelijk darmkanker (I)

20. Familie geschiedenis erfelijk darmkanker (II)

21. Detectie HNPCC = Lynch syndroom • Via familie anamnese stamboom onderzoek • Via patient met coloncarcinoom tumor analyse door patholoog mbv specifieke kenmerken in de tumor • Met name bij patienten < 50 jr

22. Voorbeeld stamboom onderzoek (1984) Twee families met HNPCC uitBrabant en Achterhoek

23. DNA reparatie - MisMatch Repair systeem

24. Controle dikke darm bij Lynch syndroom

25. Endoscopie Colo(no)scopie Voordeel : gehele darm te zien in kleur, hapjes (biopsie) voor weefselonderzoek, poliepen geheel te verwijderen Nadeel : forse belasting, risico bloeding en gaatje darm (perforatie) ; nare darmspoeling!! Toepassing: controle colon op poliepen en kanker

27. Controleschema Lynch syndroom • Autosomaal dominante overerving • Coloscopie (start leeftijd 20-25 jaar) • Evt chromo-endoscopie indigokarmijn (mogelijk kleine poliepjes beter te vinden) • Gendragerschap • Bij poliepvrije dikke darm : 2-jaarlijks Indien adenomen : 1-jaarlijks (pm: evt dikke darm verwijdering) • Geen gendragerschap: geen controle • Indien kanker : dikke darm ¾ eruit = subtotale colectomie

29. Leefstijl I

30. Leefstijl II

31. World Cancer Research Fund/AICR - 2007 • Systematic literature review • Qualitative and quantitative • “Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective” • 7 centers: • > 7000 epidemiologic studies • case-control • cohort • intervention AN UPDATE

32. WCRF/AICR expert report main conclusions

33. Positive family history, beef intake and CRC risk Le Marchand, JNCI monograph, 1999

35. Positive family history, folic acid intake & CRC risk Fuchs et al, Cancer Epidemiol Biomark Prev 2002

36. Leefstijl en dikke darmkanker in HNPCCResearch Project Wageningen University, STOET= Foundation of Hereditary Tumours and Nijmegen University, The Netherlands] • 73 bekende & 175 zeer suspecte MMR gendragers • Patient-controle onderzoek • 145 ooit darmkanker of poliepen • 103 nooit darmkanker of poliepen • Voeding en leefstijl vragenlijst • Leefstijl vragenlijst • roken, medicijnen, medische geschiedenis, kindertal, lichamelijke activiteit & familie geschiedenis van dikke darmkanker • Medische statussen • aantal colonoscopieen, darmkanker en poliepen, aantal bezoeken Diergaarde et al., 2007 Clin Gastroenterol Hepatol

37. Leefstijl en darmkanker in HNPCC families 2.4 (1.1-5.3)* OR ca/ad = Relatieve risico 0.4 (0.2-0.9)* 0.5 (0.2-1.0)* 1.0 *Adjusted for: age at last colonoscopy, sex, total energy intake, carrier status & cigarette smoking Fruit consumption (High/low intake) Fiber intake (High/low intake) Smoking (current/never) Diergaarde et al., 2007 Clin Gastroenterol Hepatol

38. Roken en darmkanker risico soort mutatie * Adjusted for age at last colonoscopy & sex Botma et al., preliminary results

39. Conclusies dit onderzoek Risico op dikke darm kanker bij HNPCC patienten lijkt mede door roken verder te worden verhoogd

40. Samenvatting : “take home messages” • Coloncarcinoom veroorzaakt door erfelijke aanleg wordt veelal verklaard door een mutatie in een DNA-MMR gen = DNA reparatie gen • Deze vorm van coloncarcinoom heet nu Lynch syndroom • Voeding en leefstijl kan wel degelijk ook in deze erfelijke vorn van darmkanker een rol spelen • Aanpassen leefstijl en/of voedingspatroon lijkt de moeite waard, zelfs in het geval van erfelijke vormen van darmkanker !! (stoppen met roken, gezond eten..)

41. VRAGEN? Dank voor uw aandacht!