"Etik Kültürün Geliştirilmesinde Eğitimin Rolü" Üniversite de Etik Eğitimi

1. "Etik Kültürün Geliştirilmesinde Eğitimin Rolü"Üniversitede Etik Eğitimi Dr.Canan Özgen UEAM Başkanı, FBE Müdürü ODTÜ Kamu Görevlileri Etik Kurulu25 Mayıs 2012 Ankara

2. Bugünün toplumunda etik ne kadar önemli?

3. Son yıllarda teknolojideki hızlı gelişmeler, sürdürülebilir bir kalkınma için, yeni etikyapılanmaları zorunlu hale getirmiştir. Özellikle, küresel olarak birçok alanda ve ülkede yaşanan bilim-teknoloji-endüstri-ekonomiilişkilerinin tetiklediği, olumsuz davranışlar, konunun eğitimininönemini de gündeme getirmiştir. Üniversitede Etik Eğitimi

4. “Hayatımı,hiç bir kanun olmadığı bir toplumda geçirdim. Ve bu çok felaket bir şeydi. Ama, etik davranışlar için sadece kanunların olduğu bir toplum da bunun kadar kötüdür.” • Aleksandr Solzhenitsyn (1918-2008) Rus yazar, Nobel Ödüllü Üniversitede Etik Eğitimi

5. “Belli ahlaki sorumluluklar konusunda, genel anlamda uzlaşmaya varmamış toplumlarda, hiçbir kanunkaosu önleyemedi.”* • * John W. Gardner, AIEE Professional Ethics, 2000 Üniversitede Etik Eğitimi

6. İÇİNDEKİLER Etik? Değerlendirmeler Üniversitede Etik Eğitim Etik İlkeler UEAM Sonuç ve Öneriler Üniversitede Etik Eğitimi

7. “Etik bireysel ve sosyal ahlaki deneyimlerimizi sistematik anlama çabasıdır.” “Etik ahlak ve onun doğası üzerine,onun temelleri üzerine yapılan düşünce eylemi, neyin daha doğru, daha iyiolabileceğine ilişkin birarayıştır.” Akın Ergüden, Felsefe Böl. Bşk., ODTÜ Üniversitede Etik

8. ETİK “En az değer harcayan ve en çok değer koruyan eylem.’’ Ioanna Kuçuradi, (1936-) Felsefeci, Türkiye ve Dünya Felsefe Derneği Başkanı, HÜ Prof. Üniversitede Etik Eğitimi

9. ETİK “Etik aynen bir «jiroskop", gibi sürekli ve bilinçli olarak, yön, kararlılık ve denge sağlayabilmek için kullanılacak bir mekanizmadır.” Ethics Workbook 1999 ÜniversitedeEtikEğitimi

10. Sınırların kalkması!! 20. Yüzyıl felsefecileri Heidegger, George Gadamer, Richard Rorty "Herhangi bir cismin önemi ve etkinliği sadece ona bağlı değil, aynı zamanda onun çevresiyle olan iletişimine/etkileşimine bağlıdır. " Bu nedenle bütün mesleklerin uygulamalarındaki rolleri, toplum ve çevre üzerindeki etkileri ve ilgili eğitim süreçleri etik açıdan değerlendirilmelidir.* “Çoklu-etkileşim” *Prausnitz,J.M. Chem.Eng. Ed.,Winter 1998. Üniversitede Etik Eğitimi

11. Chagall, (Sovyet Belarus-Fransa, 1887-1985),Ben vebenimköyüm, 1908. Üniversitede Etik Eğitimi

12. Kişisel bir olgu. • “Her ne arasan kendinde bulacaksın.” • Hacı Bektaş Veli. Gece ve gündüz(Escher , Hollandalı Grafik Tasarımcısı) Üniversitede Etik Eğitimi

13. Bilgi Çağı/Uzlaşma Çağı • ‘’Plehanov’a göre toplumsal ilişkilerin oluşumunda ve gelişmede en belirleyici olan şey, üretici güçler: • teknoloji, • işgücü, • bilim ve • enerji kaynaklarıdır.’’ • Georgi Plehanov (1856-1918) Rus düşünür, «Tarihte Bireyin Rolü Üzerine» Üniversitede Etik Eğitimi

14. Bilgi Çağı/Uzlaşma Çağı • Bilgi toplumunda üç önemli üretim faktörü (gücü): • İyi yetişmiş insan, • Bilgi, • Teknoloji Bu üç faktörün de kaynağı üniversiteler. Üniversitede Etik Eğitimi

15. Bilgi Her alanda bilgi ve birikimi bir GÜÇ ve sahibine büyük sorumluluklargetirir. Bu nedenle, üniversitelerde eğitimle etik farkındalık yaratmak, SOSYAL BİR SORUMLULUK. Üniversitede Etik Eğitimi

16. Texas A&M Üniversitesinin 22. Rektörü, Prof. Dr. Robert M. Gates’in 3 Ekim 2002’de yaptığı Akademik yılın açılış konuşmasından bir alıntı; “Problemimiz var çünkü: liselerde ve üniversiteler de sınavlarda kopya çekiliyor; veya burs başvurularında yalan beyanda bulunuluyor, öğrencilerimiz intihal (aşırma) yapabiliyor ve okul geçmişleri ile ilgili yalan söyleyebiliyorlar. Üniversitede Etik Eğitimi

17. Problemimiz var çünkü: bazı iş adamlarının sahtekarlıkları ve hırsları büyük şirketlerin çökmesine neden oluyor, yaşanan skandallar, sorumlulukları nedeniyle, pek çok kişiyi ilgilendiriyor ve bunlar ülkenin ekonomisini olumsuz bir şekilde etkiliyor. Üniversitede Etik Eğitimi

18. Problemimiz var çünkü: değişik alanlarda bazı liderler dürüstlük şemsiyesi altında, yalan söylüyor ve kanun dışı işler yapmakla suçlanıyorlar. • Problemimiz var çünkü: bu liderler üstelik bizlerin oyları ile seçiliyor. Üniversitede Etik Eğitimi

19. Problemimiz var çünkü: bilimsel sahtekarlık yapana rektör veya yargının (!!!) ceza vermesini bekleyip, birlikte karşı bir tavır göstermiyoruz. • Problemimiz var çünkü: bütün bu toplumun suçladığı kişiler, çoğunlukla bizim üniversitelerimizin mezunu. Üniversitede Etik Eğitimi

20. Üniversite yöneticileri ve öğretim üyeleri olarak, bu problem karşısında, gözlerimizi kapatıp,bizim bu işte bir sorumluluğumuz yok, yapacağımız bir şey yokdiyemeyiz.” Üniversitede Etik Eğitimi

21. Etik bilinçlenmeye ihtiyacımız var!!! Üniversitede Etik Eğitimi

22. Üniversitelerde ne yapabiliriz? Üniversitede Etik Eğitimi

23. ”Bir araştırma üniversitesini, parçası olduğumuz toplumun geliştirilmesi hedefine odaklamak için, yapılabilecek pragramatik uğraşların merkezinde • etik • yer almalıdır.” • LaRue Tone Hosmer, Ethics and the Proper Functions of a University, 1996 Conference of Values in Higher Education, Retrieved on August 16th,2006 from http://web.utk.edu/~unistudy/ethics96/lth.html Üniversitede Etik Eğitimi

24. Personel (ilişkiler, ilkeler, yönetmelikler) Toplumda Etik Rektör Yönetim (ilkeler, yönetmelikler) Üniversitede Etik Öğretim Üyesi (ders,araştırma, yayın, proje) Öğrenci (ödev, sınav,tez, yayın) Üniversitede Etik Eğitimi

25. Yöneticiler, Danışmanlar ve Eğitmenler • “Etik… kişisel olduğu kadar kurumsal bir olgudur. Başarısız, etik davranışları kolaylaştıran sistemleri kuramayan, başarısız liderler de, planlı olarak doğru yoldan sapmayı düşünen, uygulayan ve bilerek bundan yararlananlarla sorumluluğu paylaşırlar.” • Lynn Sharp Paine, M.W. Martin, R. Schinzinger, Ethics in Engineering, Mc Graw Hill, 3rd Ed.1996. Üniversitede Etik Eğitimi

26. Bilim insanlarının sorumlulukları* • “Bilimsel dürüstlük,temelindegüven duygusunun yattığı bir kavramdır. • Bütün bilim insanlarının güvene ve dürüstlüğedayalı değerleri korumaları gerekmektedir. • Güvenli ortamda çalışan kişilerin mutluluğu, üretkenliği ve verimi artar. Toplumun da bilim insanlarına güven ve saygı duyması çok önemlidir.” *Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları, TÜBİTAK yayınları, 2002 Üniversitede Etik Eğitimi

27. ‘’Toplumu bilimsel yanıltmaya karşı korumak, içme suyunun veya besinlerin temizliğini sağlamak gibi bir halk sağlığı sürecidir.’’ Prof. Dr. Michael Farting, editör Üniversitede Etik Eğitimi

28. Öğrencilere • Nasıl teknolojinin insanların kişisel ve toplumsal ihtiyaçları ile ilgili olduğunu, • Nasıl bilimin insan gereksinimlerine bir cevap olduğunu ve, • Nasıl bunun temel bilimi tetiklediğini, • Nasıl kadın ve erkeklerin istek ve ihtiyaçları gibi hususların akademik programları şekillendirdiğini göstermeliyiz. Üniversitede Etik Eğitimi

29. Öğrenciler • Meslek onurunun, şerefinin nasıl muhafaza edilip, yükseltilebileceğini, • Çalışanların emeklerinin nasıl değerlendirilebileceğini, • İşverenine, müşterisine, topluma karşı nasıl dürüst ve tarafsız olunabileceğini ve • İlgi alanı çatışması durumunda nasıl davranılacağını örneklemelerle öğrenmelidirler.

30. NASIL? Üniversitede Etik Eğitimi

31. EĞİTİM Üniversitede Etik Eğitimi

32. “Sıradan öğretmen anlatır, iyi öğretmen açıklar, yetenekli öğretmen yapar ve gösterir, gerçek öğretmen esin kaynağı olur.” William A. Ward, (1921-1994) ABD Yazar Üniversitede Etik Eğitimi

33. Etik Eğitimi “.....kişi etik davranmaya, normlara göre hareket etmeye zorlanamaz... Bu nedenle, gençlere mümkün olduğunca erken değer bilgileri öğretilmeli ve karşılacakları durumlara göre bu bilgileri nasıl ilişkilendirilecekleri hususunda deneyim kazanmaları sağlanmalıdır. Bu bilgiler eğer etik yaşamak istersek ihtiyacımız olacak bilgilerdir. Eğer etik yaşamak için isteğimiz varsa, etik bilgiye ve etik değerler bilgisine gereksinimiz olacaktır...” Prof. Dr. Ioanna Kuçuradi , Etik 1998 Üniversitede Etik Eğitimi

34. Etik Eğitimi “Etik eğitiminin 4 hedefi olmalıdır: • Etik duyarlılığıarttırmak, • İlgili standart davranış ilkeleri ile ilgili bilgilerin öğrenilmesini sağlamak, • Etik karar vermeyi geliştirmek ve • Etik davranmak için isteğigeliştirmek.” M. Davis Ethics and the University. London: Routledge, 1999. W. T. Lynch, “Teaching Ethics in the United States”, IEEE Technol. Soc. Magazine, pp. 27-36, Winter 1997/1998 Üniversitede Etik Eğitimi

35. EĞİTİM (ABET 2000) • Etik eğitiminin gerekliliği*: • Mesleki ve etik sorumluluk anlayışı kazandırmak, • Farklı meslek uygulamalarının ve çözümlerinin küresel ve toplumsal etkilerini anlamak, • Öğrencilerin becerilerini geliştirebilmeleri için. • İkilemlerle başa çıkabilmeleri,karmaşık etik problemleri anlayabilmeleri, • Etik liderllik özellikleri kazanabilmeleri ve • Farklı etik problemlere çözüm bulabilmeleri ÜniversitedeEtikEğitimi

36. EĞİTİM “...Etik duyarlılık, eğitimin başından sonuna kadar, her derste, her dersin kendi yapısı ve sorunları içerisinde, işlenmesi gereken bir şey. İsterseniz buna içsel etik diyelim; bilgimizin içine sindirilmiş, dışarıda olmayan etik.” Ahmet İnam ( CBT, 29 Şubat 2008), Felsefe Böl. Bşk. ODTÜ Üniversitede Etik

37. Etik Duyusu: Günümüzde, birçok felsefeci etiği bir sezgi /duyu olarak görmektedir. “İnsanlar, öngörülebilen bazı davranışları yapmalarına onları zorlayan içsel bir etik duyusuna sahiptir. Birçok kişi yapıp etmelerinin, mantık ve irdelemelerinden kaynaklandığını inansalar da, irdelemeleri sadece seçimlerini haklı çıkartmaya yarayan mekanizmalardır... Etik eğitimi kişinin doğuştan var olan etik duyusunu keşfetmesine ve onun davranışlarımızı nasıl etkilediğini farketmesini sağlar. ..” Anthony Tiatorio http://www.ethicsineducation.com/ Üniversitede Etik Eğitimi

38. Etik Duyusu “dürüstlük, cesaret, sadakat, adalet, saygı, sorumluluk ve doğruculuk gibi değerler içsel olmayıp eğitim ve deneme ile ailede ve okulda öğrenilebilir. Değerlerin içselleştirilmeleri için aktarılmaları gerekir. Bunun yanında etik doğuştan var olan bir duyudur ve aslında, bir de ahlak duyusu vardır." Anthony Tiatoriohttp://www.ethicsineducation.com/ Üniversitede Etik Eğitimi

39. Etik öğretilebilir mi?

40. Etik Davranış "etik davranış kişisel-ilgi ile grup sorumluluğu arasındaki dengedir ve öğrenilebilir..." Anthony Tiatorio http://www.ethicsineducation.com/ Üniversitede Etik Eğitimi

41. Etik öğretilebilir mi? “Eğer üniversite eğitimi ile, kişinin mesleğinde etik davranmasını sağlayacak değer sistemini yaratmak, iç ahlakını geliştirmek istiyorsak, 20 yıl geç kaldık demektir.” B. N. Sethnahttp://www.southerninstitute.org/Resources-GoodBussiness-Content(16).html Üniversitede Etik Eğitimi

42. Chagall, (Sovyet Belarus-Fransa, 1887-1985),Ben vebenimköyüm, 1908. Üniversitede Etik Eğitimi

43. Etik öğretilebilir mi? “Eğer eğitimdeki amacımız • Öğrenciye zor etik problemleri analiz etmesinde yardımcı olacak araçları öğretmekse, • Etik dilemaları ele almasında yardımcı olacak teoriler, modeller veya yaklaşımlar öğretmekse, veya • Bazı mesleki etkinliklerin etik sonuçları hakkında onları daha duyarlı yapmaksa veya • Bazı örnekleri ve vakaları onlara sunarak, ileride karşılarına çıkacak etik dışı bir durumda akıllarında kalan örnekleri hatırlayarak hareket etmelerini sağlamaksa, O zaman bu amaç kesinlikle karşılanabilir.” B. N. Sethna http://www.southerninstitute.org/Resources-GoodBussiness-Content(16).html Üniversitede Etik Eğitimi

44. Etik öğretilebilir mi? “2000 yıl önce yaşayan Sokrat’ın Etiğin -ne yapmamız gerektiğini bilmek- olduğuna inandığını ve bu bilginin de öğretilebileceğine inandığını biliyoruz. Ancak, bunu takip eden diğer bir soru da Acaba etik öğrenilebilir mi?” • Carroll A. B., University of Georgia, http://www.uga.edu/columns/030217/news12html Üniversitede Etik Eğitimi

45. Etik ile ilgili iki önemli husus: ‘’Takip edilecek bir ilke, Bu ilkeye uymak ve onu uygulamak için istek.”* *J.C. Maxwell, “Business“Ethics, 2003 Üniversitede Etik Eğitimi

46. Etik ilkeler tek yoldur. • Neyin doğru, neyin adil, neyin insaflı olduğunun belirlenmesi için • Toplumun diğer üyelerine ne borçlu olduğumuzun bilinmesi için, • Dürüstlükten, mükemmellikten ve karakterden bahsederken ne kastettiğimizin anlaşılması için. Üniversitede Etik Eğitimi

47. Etik İlkeler şu sorulara cevap verebilir: • Herkes için iyi olan nedir? • Görevlerimiz ve haklarımız nelerdir? • Adalet nedir ve nasıl sağlanır? • Özgürlük nedir ve nasıl muhafaza edilir? • Dürüstlük nedir ve nasıl yaratılır? Üniversitede Etik Eğitimi

48. Etik İlkeler Bir araştırma üniversitesi programlarının sadece bir parçası olmamalı. Onlar üniversitenin bir parçası olmalıdır. Üniversitede Etik Eğitimi

49. NASIL?

50. Onur İlkesi • Üniversitelerde “Onur İlkesinin” eğitimde başlangıç için çok önemli olduğunu ve “kültür ilkelerinin” de bir etik dersinin içeriğinde öğretilmesi gerektiği savunulmaktadır. S. T. Fleischmann, “Teaching Ethics: More Than an Honor Code”, Science and Engineering Ethics, 12, 2, pp 381-389, 2006.