Podstawy ekonomii

Podstawy ekonomii Inflacja. Bezrobocie. Wzrost gospodarczy. Cykle koniunkturalne

Zagadnienia tematu • Interpretacja pojęcia inflacji • Sposoby pomiaru inflacji • Dynamika inflacji • Monetarna i popytowa teoria inflacji. Kosztowo strukturalne podejście do inflacji • Koszty i korzyści inflacji • Inflacja a bezrobocie • Podstawowe pojęcia związane z bezrobociem • Rodzaje bezrobocia • Równowaga na rynku pracy • Ekonomia podażowa • Wpływ na popyt na pracę • Przyczyny powstawania cykliczności • Model mnożnika akceleratora • Koncepcja realnego cyklu koniunkturalnego • Międzynarodowy charakter cyklów koniunkturalnych

Interpretacja pojęcia inflacji • Inflacja to proces wzrostu ogólnego poziomu cen (jest to konstrukcja statystyczna) lub presja na ten wzrost na skutek rosnących kosztów wytwarzania i nadmiernego w stosunku do podaży strumienia popytu, któremu towarzyszy deprecjacja pieniądza i wzrost jego ilości w obiegu oraz niekorzystna redystrybucja dochodu narodowego. • Prezentacja Inflacjawww.nbportal.pl

Czy każdy wzrost cen to inflacja? • Inflacja to wzrost ogólnego poziomu cen a nie wzrost ceny pojedynczego towaru czy usługi • Inflacja nie ma miejsca kiedy jedne towary drożeją a inne tanieją. Mamy wtedy do czynienia ze zmiana struktury cen • Jednorazowy wzrost cen również nie powoduje inflacji, chyba że wstrząs ten wywołuje stały kumulatywny wzrost cen.

Sposoby pomiaru inflacji • Indeks cen towarów konsumpcyjnych: wyliczenie wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych w relacji do ich poziomu w roku bazowym, w przypadku pomiaru dynamiki kosztów utrzymania • Indeks cen hurtowych (badane są dobra zaopatrzeniowe), w przypadku dynamiki kosztów produkcji • Deflator PNB wyrażony przez iloraz PNB nominalnego i PNB realnego, wskaźnik cen dla całego PNB, obejmuje wszystkie ceny dóbr i usług wchodzących do PNB • Wskaźnik ubóstwa wyrażający się sumą stopy wzrostu inflacji i stopy wzrostu bezrobocia.

Wagi znaczeniowe koszyka dóbr konsumpcyjnych przy obliczaniu inflacji

Dynamika inflacji • pełzająca (do 1% miesięcznie) • galopująca (od 1% do 15%) • megainflacja (od 15% do 50%) • hiperinflacja (pow. 50%) • Jeśli inflacji towarzyszy spadek produkcji i wzrost bezrobocia to taką sytuację określa się jako stagflację

Monetarna teoria inflacji • Podstawę tej teorii wyznacza równanie wymiany: M*V=P*Y Gdzie: • M - ilość pieniądza, • V - szybkość obiegu pieniądza, • P - poziom cen, • Y - poziom dochodu narodowego w ujęciu rzeczowym. • Popyt na pieniądz a zarazem szybkość jego obiegu zmieniają się bardzo powoli. • Podaż pieniądza w obiegu w stosunku do gospodarki jest wielkością egzogeniczną, znajdującą się pod kontrolą państwa. • Gospodarka rozwija się według pewnej normalnej stopy wzrostu • Wniosek: Przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu, czyli błędna polityka pieniężna państwa.

Popytowa teoria inflacji • Zasadniczym elementem tej teorii jest koncepcja luki inflacyjnej.Powstaje ona wówczas, gdy w stanie pełnego zatrudnienia, zwiększenie dochodów ludności lub wydatków rządowych prowadzi do zachwiania równowagi pomiędzy globalnym popytem i podażą i powstania nadwyżki popytu, która powoduje wzrost ogólnego poziomu cen. • Luka ta nie powstanie jeśli nadwyżka ta zostanie skompensowana odpowiednim wzrostem oszczędności. Wtedy wzrost dochodów pieniężnych nie ujawni się w postaci wzrostu popytu. • Inflacji można również zapobiec poprzez odpowiedni wzrost podatków zmniejszających poziom dochodu pozostającego do dyspozycji i popytu do poziomu podaży rynkowej. Towarzyszy temu często administracyjna kontrola cen i dochodów. Jednak polityka taka na dłuższą metę nie może skutecznie przeciwdziałać inflacji wywołanej nadwyżką popytu. • Wniosek: Inflacja ma miejsce wtedy, kiedy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia, czyli możliwości wytwórcze.

Popytowa teoria inflacji Popyt globalny AD1 A AD0 We E Produkcja (dochód) YE

Kosztowo strukturalne podejście do inflacji • Inflacja jest konsekwencją różnych zjawisk leżących po stronie podażowej. • Inflacja kosztowa jest spowodowana wzrostem kosztów produkcji a te z kolei prowadzą do wzrostu cen poprzez: • oddziaływanie na wzrost płac przez związki zawodowe jako grupy nacisku (koncepcja inflacji płacowej), • istnienie monopolu i dyktowanie cen (inflacja cen administrowanych). Wielkie korporacje realizują politykę planowej długofalowej stopy zysku i podnoszą ceny wobec: sfinansowania ekspansji inwestycyjnej, wzrostu jakichkolwiek pozycji kosztów, w sytuacji spadku sprzedaży aby osiągnąć założony poziom zysku, • wprowadzenie ceł zaporowych i ograniczeń importowych, • wzrost cen surowców strategicznych,

Kosztowo strukturalne podejście do inflacji • Inflacja strukturalna wynika z zaburzeń struktury podaży do struktury popytu globalnego poprzez: • niedostosowanie się do zmian w popycie, • niską chłonność gospodarki na innowacje techniczne, • zwiększanie się stopnia rzadkości zasobów

Koszty inflacji • Tracą ludzie o stałych dochodach, • Tracą ludzie mający stałą umowę o pracę, • Tracą wierzyciele instytucjonalnie (banki, instytucje kredytowe) • Tracą ludzie utrzymujący gotówkę, • Tracą podatnicy, płaca wyższe podatki tzw. taksflacja • Inflacja komplikuje rachunek ekonomiczny na skutek błędów interpretacji zmian cen, • Inflacja osłabia skłonność do oszczędzania, a zatem na dłuższą metę ogranicza rozwój gospodarczy

Korzyści inflacji • Niewielki wzrost cen zawsze pobudza aktywność gospodarczą, podtrzymuje optymizm inwestorów, • Staje się mechanizmem prawidłowej alokacji zasobów poprzez ustalenie właściwych relacji cenowych • Zyskuje państwo, inflacja pozwala spłacić dług publiczny zdeprecjonowanym pieniądzem, • Zyskują dłużnicy, • Zyskują spekulanci, którzy przewidzieli tempo inflacji, • Zyskują producenci towarów, na który jest duży popyt • Prezentacja koszty i korzyści inflacjiwww.nbportal.pl

Stopa inflacji A E B Stopa bezrobocia Inflacja a bezrobocie. Model Philipsa w krótkim okresie • W krótkim okresie czasu krzywa Philipsa jest odwrotną zależnością pomiędzy stopą inflacji a stopą bezrobocia. Pokazuje jedynie stosunek substytucji o charakterze przejściowym jak bezrobocie i inflacja dostosowują się do zmian w popycie globalnym. • E punkt równowagi. Wzrost popytu globalnego powoduje wzrost produkcji, wzrasta zatrudnienie, spada bezrobocie. Powoli wzrastają jednak place a za nimi ceny (punkt A). Wzrost płac i cen zmniejszy realną podaż pieniądza i popyt zmaleje znowu do punktu E.

Stopa inflacji, E P1 F A B P2 U* U1 Stopa bezrobocia Inflacja a bezrobocie. Model Philipsa w długim okresie. • W długim okresie krzywa Philipsa przebiega pionowo, jeśli ludzie są w stanie w pełni dostosować się do inflacji. Wtedy nie wywiera ona żadnego wpływu na zmienne realne. • Wysokość krótkookresowej krzywej zależy od tempa wzrostu ilości pieniądza oraz oczekiwanego poziomu inflacji. • Jeśli rząd chce przesunąć krzywą w dół to musi przekonać ludzi, że w przyszłości inflacja obniży się aby nie wywierali presję na płace.

Podstawowe pojęcia związane z bezrobociem • Zasoby siły roboczej obejmują wszystkich tych, którzy jako pracownicy wykonują jakiś zawód lub są zainteresowani jako chcący i będący w stanie podjąć pracę. • Stopa aktywności zawodowej to jest to odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która podjęła decyzję o wejściu w skład zasobu siły roboczej. • Stopa bezrobocia jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca pracować i będąca w stanie to robić.

Jak stać się bezrobotnym? • Bezrobocie to pewien zasób, który mierzy się w określonym punkcie czasu. • Trzy „możliwości” stania się bezrobotnym: • Zwolnienie z pracy • Zmiana pracy na inną • Odejście z pracy • Osoba bezrobotna w ujęciu ekonomicznym to osoba która rejestruje się w urzędzie pracy

Pracujący Bezrobotni Nowo zatrudnieni Ponownie zatrudnieni Tracący pracę Czasowo zwolnieni Rezygnujący z pracy Emeryci i chwilowo niezatrudnieni Zniechęceni pracownicy Powracający na rynek pracy Nowo wchodzący na rynek pracy Osoby nie należące do zasobów siły roboczej Podejmujący pracę Przepływy na rynku pracy

Rodzaje bezrobocia: frykcyjne i strukturalne • Bezrobocie frykcyjne: minimalny poziom bezrobocia występujący w każdym społeczeństwie. Tworzą je osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych, które uniemożliwiają im podjęcie pracy oraz osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu. • Bezrobocie strukturalne: powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji.

Rodzaje bezrobocia: popytowe i klasyczne • Bezrobocie popytowe: powstaje wtedy, kiedy popyt globalny zmniejszył się a płace i ceny nie zdążyły się dostosować, co przeszkodziło przywróceniu pełnego zatrudnienia. Sytuacja w której określona grupa pracowników będzie chciała pracować za określoną płacę lecz tej pracy nie znajdzie, ze względu na to iż popyt globalny jest zbyt mały a podaż (produkcja) dostosowuje się do niego. • Bezrobocie klasyczne: pojawia się wtedy, kiedy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią się przecinają. Może to być spowodowane działalnością związków zawodowych albo też ustawodawstwem określającym wysokość płacy nominalnej.

Nowe podejście do analizy i interpretacji bezrobocia • W nowoczesnej analizie bezrobocia opisane wyżej typy bezrobocia klasyfikuje się inaczej aby uwypuklić zachowania bezrobotnych oraz skutki różnych rodzajów bezrobocia dla polityki rządu. • Wyróżnia się zatem: • Bezrobocie dobrowolne: bezrobocie frykcyjne, bezrobocie strukturalne, bezrobocie klasyczne • Bezrobocie przymusowe występuje wtedy, kiedy pracownicy są gotowi zaakceptować przedłożone oferty pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie mogą znaleźć zatrudnienia. Do tego rodzaju bezrobocia zaliczymy zatem bezrobocie popytowe. • Naturalną stopę bezrobocia jest to stopa bezrobocia występująca wówczas, gdy rynek pracy znajduje się w równowadze.

Płaca realna AJ LF A B C E F LD N2 N* N1 Liczba pracowników Równowaga na rynku pracy • LD – popyt na pracę, LF – wielkość zasobu siły roboczej • AJ – liczba osób skłonnych podjąć pracę przy różnych stawkach płacy realnej

Ekonomia podażowa • Ekonomia podażowa postuluje stosowanie bodźców mikroekonomicznych w celu zmiany poziomu pełnego zatrudnienia, wielkości produkcji potencjalnej oraz naturalnej stopy bezrobocia. • Do bodźców tych zaliczamy: • Obniżkę podatku dochodowego • Obniżkę zasiłku dla bezrobotnych • Obniżkę obowiązkowych wpłat na fundusz ubezpieczeń społecznych • Inne instrumenty

Wpływ obniżki podatku dochodowego na bezrobocie • Obniżka podatku dochodowego wywołuje wzrost wynagrodzenia netto co może skłaniać ludzi do zastępowania czasu wolnego pracą. • Ten efekt substytucyjny związany jest z efektem dochodowym tzn. żeby utrzymać ten sam poziom życia ludzie mogą teraz pracować mniej. W związku z powyższym obniżka podatku prowadzi w najlepszym przypadku do niewielkiego wzrostu podaży pracy

Płaca realna AJ LF A W1 E W2 F B C W3 LD N1 N2 Liczba pracowników Wpływ obniżki podatku dochodowego na bezrobocie. Analiza graficzna. • Gdyby podatek dochodowy AB, został zlikwidowany, punktem równowagi byłby punkt E. Zatrudnienie wzrosłoby z N1 do N2 a bezrobocie naturalne spadłoby z BC do EF. Zależnie od ustalonego zasiłku dla bezrobotnych wzrost płacy netto z w3 do w2 powoduje mniejszy lub większy spadek bezrobocia dobrowolnego.

Wpływ obniżki zasiłku dla bezrobotnych i składek na bezrobocie • W wyniku tych działań więcej ludzi decydowałoby się j podjąć pracę. W efekcie wzrośnie poziom zatrudnienia zapewniający równowagę na rynku pracy, wzrośnie poziom produkcji oraz zmniejszy się naturalna stopa bezrobocia. • Obniżka obowiązkowych wpłat na fundusz ubezpieczeń społecznych działa podobnie jak obniżka podatku dochodowego na wielkość płacy realnej netto

Instrumenty państwa oddziałujące na podaż pracy i ich efektywność. • Wszelkie elementy polityki gospodarczej państwa (regulacje prawne, bezpośrednie oddziaływanie na wysokość płac) ograniczające monopol związków zawodowych podwyższających stawki płac. Wraz bowiem z podwyżka stawek płac realnych zmniejsza się liczba zatrudnionych równoważąca rynek pracy i zwiększa się bezrobocie. • Subwencje umożliwiające zwolnionym pracownikom przekwalifikowanie się • Pomoc państwa absolwentom w podnoszeniu kwalifikacji i zdobywaniu pierwszych doświadczeń zawodowych.

Instrumenty państwa oddziałujące na popyt na pracę i ich efektywność. • Instrumenty wpływające na zwiększenie popytu na pracę mogą ograniczać stopę bezrobocia naturalnego: • subwencje inwestycyjne i ulgi podatkowe oddziałujące na cenę dóbr inwestycyjnych, kapitałowych, np. odpis kosztu zakupu dobra kapitałowego od zysku przed opodatkowaniem. • obniżka stopy procentowej, obniży koszt kredytów inwestycyjnych.

Interpretacja trendu i cyklu • Trend produkcji i jej tendencja rozwojowa to pewna ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań • Faktyczna wielkość produkcji waha się zatem wokół tego trendu • Cykl koniunkturalny to krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu

produkcja A – depresja, dolny punkt zwrotny B – ożywienie C – rozkwit D – recesja E – depresja, dno cyku Faktyczna produkcja D C E B A Trend produkcji czas Podstawowe etapy cyklu koniunkturalnego

produkcja górny punkt zwrotny rozkwit ożywienie kryzys depresja dolny punkt zwrotny czas A B C D E Etapy cyklu koniunkturalnego. Dokładna interpretacja.

Współczesne teorie cyklów koniunkturalnych i ich etapy. • Mechanizmy i procesy w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie • Obecnie rozróżnia się raczej dwie fazy cyklu: recesji i ekspansji

Podstawowe rodzaje cyklów koniunkturalnych • Wyodrębnia się wahania cykliczne o różnej długości: • Cykl Kitchina (krótki 3,5 lat) • Cykl Juglara (średni 5-8 lat) • Cykl Kondratiewa (długi 50-60 lat) • Cykle o różnej długości pozostają wobec siebie w określonej relacji: • Krzywa cyklu dłuższego jest trendem dla cyklu krótszego • Faza wznosząca cyklu dłuższego jest wynikiem przewagi lat dobrej koniunktury nad latami spadku w cyklu krótszym • Faza spadkowa cyklu dłuższego jest wynikiem przewagi lat złej koniunktury w cyklu krótszym • Cykle powojenne charakteryzują się zmniejszeniem amplitudy wahań

Przyczyny powstawania cykliczności • Wyróżnia się dwa nurty refleksji nad cyklicznością gospodarek: • Koncepcje egzogeniczne • Koncepcja Jevonsa: przyczyna cykliczności leży w prawach przyrody, pojawianiu się plam na Słońcu, które powodują okresy nieurodzaju a w konsekwencji zmiany w rytmie produkcji rolnej i przemysłowej • Koncepcja cyklu politycznego: tłumaczy cykliczny rozwój zmianami priorytetów ekonomicznych władzy w okresach przed i po wyborach • Koncepcje endogeniczne: model mnożnika akceleratora

Model mnożnika akceleratora • Wniosek ogólny: Główną przyczyną cykliczności gospodarek jest rozbieżność pomiędzy globalnym popytem a podażą spowodowana zmianami popytu inwestycyjnego • Celem działalności gospodarczej jest maksymalizacja zysku • Miarą inwestycji jest przewidywana stopa zysku i jej dynamika • Od czego zależy zatem dynamika zmian stopy zysku, która warunkuje zmiany inwestycyjne a zarazem zmiany w popycie globalnym?

Zasada działania mnożnika akceleratora • Fazę kryzysu charakteryzuje nadprodukcja, która zaostrza konkurencję w wyniku czego spadają ceny • Spadek cen ułatwia pozbycie się nadwyżek towarowych • Tempo spadku produkcji jest większe od tempa spadku popytu, dlatego jest on zaspakajany przez zapasy, które ulegają likwidacji w fazie depresji • Niskie ceny generują konieczność wdrażania nowoczesnych metod produkcji ograniczających koszty, rynek „czyści słabych producentów”, mówi się o tzw. „twórczym niszczeniu” • Popyt inwestycyjny zaczyna rosnąć, gospodarka wchodzi w fazę ożywienia

Model mnożnika akceleratora. Efekt działania. • Wzrost popytu inwestycyjnego zgodnie z zasada mnożnika inwestycyjnego zwielokrotnia produkcje i dochód w gospodarce a to z kolei zwiększa popyt konsumpcyjny • Miedzy popytem inwestycyjnym i konsumpcyjnym zachodzi związek nazwany zasadą akceleracji (przyśpieszenia) • Wniosek: Zmiana popytu konsumpcyjnego powoduje zwielokrotnione zmiany popytu inwestycyjnego. Zmiany te nazwane są popytem inwestycyjnym indukowanym (wzbudzonym)

Model mnożnika akceleratora. Przykład. Przyjęte wskaźniki: KSK=0,5 wielkość przyśpieszenia = 2

Podstawy ekonomii