МОНГОЛ УЛС ДАХЬ КИБЕР ГЭМТ ХЭРГИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ , ДҮГНЭЛТ , САНАЛ

1. МОНГОЛ УЛС ДАХЬ КИБЕР ГЭМТ ХЭРГИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ДҮГНЭЛТ, САНАЛ ХСИС-ийн Шинжлэх ухаан, технологийн газрын Цагдаа судлалын төвийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, хууль зүйн магистр, цагдаагийн ахлах дэслэгч Д.Сумъяацэрэн /LLM/

2. Түүхийн хуудаснаа... Манай улсад анх 1961 онд “Тайблятор” нэртэйкомпьютерийг ашиглаж байсан. ҮүнийгСтатистикийнгазрын захиалгаар нийлүүлсэн бөгөөд Тайбляторыгманай улсын анхныпрограммынудирдлагатайкомпьютергэжүздэг. Үүний дараа буюу 1986 онд РС /персоналкомпьютер/-ийг оруулж ирсэн байдаг. Харин 1994 онд манай улс анх интернет хэрэглэгч улсуудын жагсаалтад орж байжээ.

3. Бусад өндөр хөгжилтэй оронтой харьцуулахад манай улс интернэт хэрэглэгчдийн тоогоор дэлхийн 200 гаруй улсаас 102 дугаарт бичигдэж байгаа хэдий ч хүн амынх нь тоотой харьцуулахад дэлхийд нэгдүгээрт жагсаж байгааг Нийгмийн хамгааллын үйлчилгээний төвийнхөн судалж, тогтоосон байна.

4. Кибер аюулгүй байдлын чиглэлээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн болон төрийн бус байгууллагууд, үйл ажиллагааны чиглэл

7. Монголын кибер довтолгоотой тэмцэх үндэсний төвийн тэргүүн, доктор Т.Халтар: “Манай улсад өдөрт 30 мянгаас зуу гаруй мянган кибер довтолгоо, халдлага орж ирдэг. Эдгээр халдлагын ная гаруй хувийг сонирхогчид компаний мэдээлэл, сервер рүү орох гэсэн оролдогчид эзэлдэг. Харин үлдсэн хорин хувь нь ноцтой. Өндөр мэргэшсэн мэргэжлийн хүмүүс аль болохоор мэдэгдэхгүй, ул мөр үлдээхгүйгээр мэдээллүүдийг хуулдаг. Ийм довтолгоонууд сүүлийн үед ихэссэн. Хамгийн их довтолгоо Хятадаас ирдэг. Дараа нь хойд хөрш. Тэгээд Америкаас. Цаашилбал Тайвань, Солонгос, Япон, Бразил гээд олон орноос довтолгоо ирдэг” гэсэн байр суурийг илэрхийлж байна.

8. Кибер гэмт хэрэг ? “Компьютер, мэдээллийн сүлжээ, интернет ашиглан үйлдэгдсэн бүх төрлийн гэмт хэрэг”. Кибер гэмт хэрэгнь дараах байдлаар ангилагдана. • Хувь хүний эсрэг (вирус, залилан,фишинг, спэм г.м) • Өмчийн эсрэг (бусдын эд хөрөнгийг сүйтгэх, хортой програм тараах г.м) • Төрийн эсрэг (Кибертерроризм, Мэдээллийн дайн) Кибер гэмт хэрэг нь Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 226 – 229 дүгээр зүйлүүдэд тодорхойлсноос хавьгүй өргөн хүрээтэй ойлголт юм. Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэж буй олон улсын практикаас харахад ойролцоогоор 20 орчим гэмт хэргийн шинжтэй бие даасан үйлдэл, эс үйлдэхүй байдаг, тэдгээрийг эрүүжүүлэх шаардлагатай юм. Монгол Улс Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд мэдээллийн аюулгүй байдлыг үндэсний аюулгүй байдлын бие даасан нэг төрөл гэж тусгайлан тодорхойлолт өгсөн байхад өнөөг хүртэл манай улс мэдээллийн аюулгүй байдлын суурь хуульгүй явж ирсэн.

9. Компьютер, мэдээллийнаюулгүйбайдлынэсрэггэмт хэрэг /2006 – 2011/

10. 2012 оноос манай улсад Украйн, Малайз улсын иргэд хуурамч виза карт ашиглан арилжааны банкуудын АТМ буюу бэлэн мөнгөний машинаас их хэмжээний мөнгө авсан, авахыг завдсан хэргүүд удаа дараалан гарсан. Тухайлбал, Малайзулсыниргэдхуурамчтөлбөрийнкарташиглажтомоохонхудалдаанытөвүүдээсбараабүтээгдэхүүнхудалдажавсанньилэрсэн. Тэдбрэндийнгэхтодотголтойбүтээгдэхүүнийгхямдүнээравчулмаархилгаргажөндөрханшаарборлуулдагболохньтогтоогдсон. Гэхдээгэмтэтгээдүүдөөрсдийнхөөмөнгөөрбусхуурамчкартаархэннэгнийдансруушууднэвтэрчгүйлгээхийдэгбайсанньилэрсэнюм. Гэмт этгээдүүдойролцоогоор 45 саяорчимтөгрөгийнгүйлгээхийсэнболохыгилрүүлсэн. Тэд Монголтөдийгүйбусадорныбанкныкартыгдуурайнхийдэгболохньтодорхойболсон. Жишээлбэл, тэд АНУ-ын "Чейз", "АйТиЭс" гэхмэтбанкныхарилцагчдийнкартныхартуузандахьмэдээллийгхулгайлжМалайзадбэлтгэсэнкартныбэлдэцдээрсуулгадагаж. Ингэснээртухайнкартэзэмшигчийнмэдээлэлгэмтэтгээдүүдийнгартордогбайна.

11. Ерньэнэтөрлийнгэмтхэрэгбуюухуурамчкарташиглажарилжааныбанкнуудаасбэлэнмөнгөхүүлэхгэмтхэрэгтгаршсаннилээдгүй гэмт бүлэглэл байдаг талаардэлхийнхэвлэлмэдээллийнхэрэгслээрмэдээллэдэг. Тиймээс ч олонулсынбанкуудхяналтынсистемээсайжруулжлуйвархийхболомжгүйболгосон. Гэтэлсүүлийнүед Манай улсруутуслуйвраа, мөнгөхүүлэхгэмтхэргээүйлдэхээролноориржбайгааньМонголУлсынбанкныхяналтынсистеммуубайгаагбэлхэн харуулж байгаа юм. ТиймээсМонголынарилжааныбанкуудхамгаалалт, хяналтынсистемээсайжруулахаргахэмжээавах шаардлагатай юм.

12. Манай улсад үйлдэгдэж буй кибер гэмт хэргийн дийлэнх буюу дээр дурдсан хэргүүдийг ЭХ-ийн тусгай ангийн 148 дугаар зүйл буюу залилан гэх зүйл заалтад хамруулж ял оноосоор байгаа. Энэ нь кибер гэмтхэрэгтэйтэмцэхталаарнарийвчилсанзаалт, эрхзүйнорчинболовсронгуй биш байгаа учраас зарим кибер халдлагыг гэмт хэрэг гэж үзэхэд учир дутагдалтай байна. Жишээлбэл, энэ оны хоёрдугаар сард ХУД-т “Кашемир холдинг” ХХК-ны компьютерын дотоод сүлжээнд гаднаас нэвтэрч мөнгө луйвардахыг завдсан байна. /Энэ хэрэгт эрүү үүсэгхээс татгалзсаныг прокуророос сэргээн ЭХ-ийн тусгай ангийн 148 дугаар зүйлийн 148.4 “Бусдын эд хөрөнгийг залилан мэхлэж авах” зүйл ангиар эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгасан./

13. Зөвхөн дотоодод төдийгүй гадаад улсуудад манай улсын иргэд энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдох явдал мэр сэр гарсаар байна. Тухайлбал, 2010 онд манай улсын гурван иргэн ХБНГУ-ын “Wells Fargo” банкныхадгаламжэзэмшигчдийнмөнгийголонудаагийнүйлдлээрлуйвардажбайсан нь илэрсэн, мөн БНЭУ-д манай улсын хоёр иргэн энэтхэгийн хакерийн бүлэглэлтэй хамтран “НайДунай” гэхсониныэзэмшдэгнайманбанкныдансыг хакердаж 900 гаруймянганэнэтхэгрупибуюу 17 мянгаорчимам.долларын хохирол учруулсан зэргийг дурдаж болох юм.

14. Одоогийн хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Эрүүгийн хууль, шинээр боловсруулж буй Гэмт хэргийн тухай хуулийн төсөлд “Мэдээллийн аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг” хэмээх бүлэг туссан байдлыг харьцуулбал

18. Фэйсбүүк цахим хуудас 2006 онд нээгдсэнээс хойш дэлхий нийтээрээ хэрэглэх болсон. Энэ хугацаанд манай улсын 547 мянган хүн дээрх хуудаст бүртгэлтэй болсон байна. Өөрөөр хэлбэл, зургаан хүн тутмын нэг нь Фэйсбүүк цахим сүлжээг ашигладаг.

19. Сүүлийн үед Филиппин, Сингапур, Малайз зэрэг Азийн улс орнуудын харьяалалттай гэмт этгээдүүд хуурамч Фэйсбүүк хаяг ашиглан манай улсын иргэдтэй харилцаа холбоо тогтоох, харилцан мэдээлэл солилцох, видео чат хийх зэргээр иргэдийн хувийн мэдээллийг цуглуулах, мэдээллийг хууль бус үйл ажиллагаанд ашиглах гэмт хэрэг ихээр гарч байна. Дээрх гэмт этгээдүүд нь ямар нэг байдлаар иргэдтэй харьцаа тогтоож улмаар видео чат хийх хүсэлтийг илгээдэг, үүний дараа чат хийж байгаа бичлэгийг хуулбарлан цахим хуудсанд байршуулж танил найз нөхөд, гэр бүлийнхэнд нь мэдээллийг тараана гэх зэргээр дарамталж их хэмжээний бэлэн мөнгө өгөхийг шаарддаг.

20. Монгол Улсын өнөөгийн байдал • Хууль эрх зүйн орчин хангалттай бүрдээгүй • Мэдээллийн аюулгүй байдлын мэргэжилтэн цөөн, хүмүүсийн мэдээллийн аюулгүй байдлын талаарх мэдлэг тааруу • Монгол Улс нь кибер довтолгооноос хамгаалах,хариу үйлдэл үзүүлэх боломж байгаа боловч мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах чиглэлд хөрөнгө оруулалт хийдэггүй • Төрийн мэдээллийн нэгдсэн дотоод сүлжээ байхгүй • Төрийн байгууллагууд дотоод сүлжээндээ утасгүй технологи ашигладаг • Интернэтэд олон гарцаар холбогддог

21. Дүгнэлт, санал • Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэхэд хамгийн эхний гол асуудал бол мэдээж хууль, эрх зүйн орчин, харин дараа нь мэргэшсэн боловсон хүчнийг бэлтгэх, мөн техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн асуудал юм. • Мэдээллийн аюулгүй байдал, түүний хамгаалалтын багц хууль батлах замаар цогцоор нь шийдвэрлэх шаардлага бий болсон. Тиймээс ч Тагнуулын ерөнхий газарт МэдээллийнаюулгүйбайдлыгхангахтухайерөнхийхуульболонКибераюулгүйбайдлынтухайхууль, мөнбусадхуульднэмэлтөөрчлөлторуулахтухайхуулийнтөслийгболовсруулах ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байна. • Дэлхийд энэ чиглэлээр АНУ, БНСУ тэргүүлдэг. Тиймээс БНСУ-ын туршлагаас судлах, Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх асуудлыг судлах талаар төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, ХСИС-д Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх мэргэшсэн алба хаагчид буюу кибер-мөрдөгчдийг бэлтгэхэд хамтран ажиллах, улмаар энэ төрлийн гэмт хэрэгт шинжилгээ хийх лабораторийг байгуулах. • Кибер гэмт хэрэг нь хил хязгааргүй. Энэ төрлийн гэмт хэргийг илрүүлэхэд олон улсын хамтын ажиллагаа маш чухал. Тиймээс ч манай улсын хувьд 2001 онд батлагдсан кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх Будапештийн конвенцид даруй нэгдэн орох шаардлагатай байна.

22. Анхаарал тавьсанд баярлалаа