Collectieve actie

Collectieve actie VerenigingAmbtenaar & Recht 12 november 2013 Jan Pas

STELLING In tijden van economische crisis of broos economisch herstel mag van werknemers worden verwacht dat zij behoedzaam met het recht van collectieve actie omgaan…..

Actievormen • Werkonderbreking (< 4 uur) • Staking (> 4 uur) • Estafettestaking • Stiptheidsactie • Service-actie • Poortblokkade • Bedrijfsbezetting

Recht op collectieve actie - artikel 6 lid 4 ESH • Rechthebbenden • Collectief belangengeschil • Tussen werknemer(-s) en werkgever(-s) • Uitzondering: geschil over lopende CAO

1. Rechthebbenden • Werknemers (ook ambtenaren) • Begrip ruim uitgelegd door Comité van Deskundigen • Ook zelfstandig werkenden kunnen onder werknemersbegrip vallen

2/3. Collectief geschil werknemers/werkgever • Voorbeeld 1: Aldi uitspraak – enkele caissières met individueel geschil • Voorbeeld 2: KLM uitspraak – staking KLM piloten uit solidariteit met stakende vliegers bij NWA (vakorganisatie niet afdoende aangetoond dat actie in functie stond van waarborging recht op collectieve onderhandeling werknemers NWA)

4. Lopende CAO • In beginsel uitgezonderd • Weigering van werkgever om aanvullende CAO af te sluiten kan onder omstandigheden wel als belangengeschil worden aangeduid

Soort actie en mate van bescherming • In beginsel elke actie beschermd • Recht komt toe aan werknemers, dus ook wilde actie beschermd • Uitgesloten: a. zuiver politieke actie b. actie waarbij vredesplicht wordt geschonden c. actie met ongeoorloofd doel

a. Zuiver politieke actie? • NS-arrest: acties tegen overheidsbeleid op stuk van arbeidsvoorwaarden die onderwerp zijn van collectief onderhandelen vallen onder art. 6 lid 4 ESH • Rotterdamse Haven-arrest: dit moet in ruime mate worden verstaan • AOW leeftijd-arrest: verhoging AOW leeftijd naar 67 jaar is op zichzelf geen onderhandelpunt maar zal wel gevolgen hebben voor collectieve onderhandelingen. Rb nam zuiver politiek actie aan, Hof niet

b. Schending vredesplichtclausules • Absoluut geformuleerd: algeheel onthoudingsverbod • Relatief geformuleerd: onthouden van actie voor zover geschil ziet op onderwerp dat in CAO is geregeld – restrictief uitgelegd in HR 19 april 1996 (CAO regelde prestatiebeloning, werkgever wijzigde premieregeling – geen schending van vredesplicht door bonden)

c. Ongeoorloofd doel • Bedrijfsbezetting: • Tijdelijke overname van productiemiddelen • Onrechtmatig doel beoogd: verwijdering directie • Niet beschermd door Artikel 6 lid 4 ESH (Elka-arrest, NJ 1991, 690) • Poortblokkade: kan onrechtmatig zijn

Beperking actierecht • Een staking die wordt gedekt door art. 6 lid 4 ESH is in beginsel rechtmatig • Behalve indien:- zwaarwegende procedureregels (“spelregels”) zijn veronachtzaamd; of- met inachtneming van de door art. G ESH gestelde beperkingen moet worden geoordeeld dat de bonden in redelijkheid niet tot de actie hadden kunnen komen (NS)

Spelregeltoets Spelregeltoets kent twee onderdelen: • Ultimumremedium • Tijdige aanzegging

UltimumRemedium • Collectieve actie alleen als andere middelen zijn uitgeput • Terughoudend getoetst: staken is immers grondrecht, (Douwe Egberts) • Comité van Deskundigen is hier kritisch over

Tijdige aanzegging • Tijdig aanzeggen: op de dag zelf is te laat (Rb. Amsterdam 27 juli 2002, JAR 2002, 185) (NB: vaak is er een ultimatum) • Correct aankondigen: werkgever gelegenheid geven noodzakelijke maatregelen te treffen (zie bijv. Equens) • Lengte aankondigingstermijn mede bepaald door hinder en belang publiek/derden • Bij acties die essentiële dienstverlening kunnen bedreigen: expliciet aangeven dat en hoe deze verricht -kunnen- blijven worden

Redelijkheidstoets • Redelijkheidstoets nader uitgewerkt in VSN-arrest. • Als gezien de zorgvuldigheid in maatschappelijk verkeer: - sprake is van een zodanige inbreuk op in art. G ESH genoemde rechten van derden of algemene belangen, - dat beperkingen maatschappelijk dringend noodzakelijk zijn, • dan is de actie onrechtmatig jegens o.a. de werkgever. • Vraag van proportionaliteit, die aan hand van alle omstandigheden moet worden beantwoord

Artikel G ESH • Belangrijke beperking art. 6 lid 4 ESH: • Als rechten en beginselen van Deel I ESH en in Deel II geregelde onbelemmerde uitoefening en toepassing zijn verwezenlijkt kunnen zij buiten de in I en II vermelde gevallen generlei beperkingen ondergaan met uitzondering van (i) bij wet voorgeschreven en (ii) in democratische samenleving noodzakelijk voor bescherming van openbare orde, nationale veiligheid, volksgezondheid of goede zeden • In Nederland vloeit mogelijkheid beperking voort uit art. 6:162 BW (VSN). • Comité van Deskundigen: niet om bescherming belangen derden in het algemeen, rechten en vrijheden moeten in het geding zijn. • CvD bekijkt deze grond vooral in het licht van de garantie dat essentiële dienstverlening kan doorgaan. Vooral van belang bij gezondheidszorg, brandweer, politie (maar ook andere sectoren die ontwricht raken (zie Equens: staking legt betaalverkeer plat).

Redelijkheidstoets Bij beoordeling proportionaliteit van actie zijn van belang: 1. Vorm 2. Duur 3. Gevolgen

1. Vorm Hoe ingrijpender de vorm, hoe sneller onrechtmatig. Voorbeelden: • Service-actie • Algehele werkstaking • Poortblokkade Actievorm hangt nauw samen met gevolgen van de actie.

2. Duur • Hoe langer de duur, hoe sneller onrechtmatig • Korte acties vaak rechtmatig; ook in openbaar vervoer • Actie voor onbepaalde tijd niet op voorhand onrechtmatig (JAR 2008, 162)

3. Gevolgen • Hoe groter de gevolgen, hoe eerder onrechtmatig • Dat de actie schade oplevert, maakt deze niet onrechtmatig • Als de schade onevenredig groot is, kan de actie wel onrechtmatig zijn • Gevolgen actie bij essentiële diensten zijn sneller onevenredig groot. Hoe essentiëler de dienst, hoe eerder plaats is voor beperking actie (VSN)

Voorbeelden van onrechtmatige acties • Vzr. Rb. Haarlem; JAR 2008, 233 (VNV – Transavia, 0,5%) • Vzr. Rb. Groningen; JAR 2008, 178 (Streekbussen Gr/Fr/Dr, geen vervoer) • Vzr. Rb. Utrecht; JAR 2008, 32 (Bureau Orde en Bewaking, ambassades) • Vzr. Rb. Rotterdam; JAR 2007, 85 (Haven Rotterdam, grote schade) • HR; JAR 1997, 70 (Staking streekvervoer tijdens spits) • Pres. Rb Utrecht; KG 1983, 334 (stiptheidsacties politie; chaos)

Voorbeelden waarin vordering verbod is afgewezen • Vzr. Rb. Den Haag; LJN BM3051 (Koninginnenach) • Vzr. Rb. Amsterdam; LJN BM2254 (Vuilnismannen) • Vzr. Rb. Utrecht; JAR 2009, 124 (Schoonmaak Schiphol) • Hof Den Haag; JAR 2008, 257 (Zondagdiensten BWeer.) • Vzr Rb. Utrecht; JAR 2008, 103 (Ajax-PSV) • Hof Amsterdam; JAR 2003, 34 (Gratis reizen) • Pres Rb. De Haag; JAR 1993, 154 (“Ongeopend retour” – deels onrechtmatig)

Rechtpositie stakers en werkwilligen • Stakers hebben geen recht op loon (7:627 BW) • Mogelijk alternatief: stakingskas van de vakbond • Ook bij andere acties dan staking beperking loon mogelijk (NS; Gratis OV JAR 2003, 34: loon -50%) • Ook werkwilligen hebben bij georganiseerde staking geen recht op loon (NS) • Bij wilde staking in beginsel wel loondoorbetaling voor werkwilligen (NJ 1973, 60; NJ 1977, 55)

Rechtpositie stakers en werkwilligen • Geen recht op WW (art. 19 lid 1 sub l WW) • Voordelen mogen niet wegens staken worden onthouden (bonus voor werkwilligen verboden; JAR 2005, 235)

Rechtpositie stakers en werkwilligen • In beginsel kunnen geen sancties (anders dan stoppen loon) worden opgelegd (NJ 1988, 952; JAR 2011/269) • Dit kan wel bij door de rechter verboden actie of als de werknemer op voorhand zonder meer had moeten beseffen dat de actie de grenzen van het geoorloofde overschreed

Onderkruipersverbod • Art. 10 WAADI: geen arbeidskrachten (nieuwe of zittende) ter beschikking stellen voor verrichten werkzaamheden in bedrijf waar een collectie actie heerst • Bestuurlijke boete bij overtreding (art. 19 WAADI)

Onderkruipersverbod Maar: • Eigen personeel mag werk wel doen • Intra-concern-uitlening is ook niet verboden, want is niet ter beschikking stellen (art. 1 lid c sub c WAADI) • Derde kan worden ingeschakeld • Verbod ziet niet op derde, alleen op werkgever (JAR 2008, 105)

Schadevergoeding • Bij rechtmatige actie geen mogelijkheid tot schadevergoeding • Bij onrechtmatige actie is die mogelijkheid er wel (RAR 2007, 148)

Collectieve actie