Kosova n ë kontekstin e konventave mjedisore

1. Kosova në kontekstin e konventavemjedisore Tryezë “Politikat dhe legjislacioni i mjedisit dhe perspektivat e zhvillimit të turizmit në Kosovë” Instituti për Studime i Shkencave Organizative- Aplikative “PjetërBudi” Dr.sc. Zeqir Veselaj Profesor asistent në Universitetin e Prishtinës

2. Përmbajtja • Mbi traktatet ndërkombëtare • Historiku i konventave mjedisore • Kosova

3. Definicionet kryesore

4. Me shkrim E hapët ose e mbyllur Me gojë E afatizuar ose e paafiatizuar Traktatet Politike Paktet Sipas formës Sipas përmbajtjes Marrëveshjet Ekonomike Konventat Marrëveshjet Ndërkombëtare Juridike Notat Dekleratat Për cështje kufitare Protokolet Për cështje sanitare Marrëveshjet miqsore Sipas numrit të nënshkruesve Statutet Të tjera Kompromiset Dypalëshe Shumëpalëshe Modus vivendi

5. HistorikuiKonventave • Para Konferencës së Stockholm • Nga Stockholm tek Rio 1972-1992 • Pas Samitit të Rio

6. Konventat para Konferences së Stokholmit • Para Konferencës së Stokholmit (1972), shumica e konventave mjedisore janë lidhur me mbrojtjen e botës së gjallë. • Konventa e vitit 1902 për Mbrojtjen e Shpendëve me Rëndësi për Bujqësinë. • Më të rëndësishme në aspektin afatgjatë janë konventat e përgjithshme për ruajtjen e natyrës. • Konventa e Uashingtonit për Rregullimin e gjuetisë së balenave- dhe Protokolli i saj i vitit 1956. • Si konventë pionere në fushën e konservimit ishte Konventa Afrikane për Konservimin e Natyrës dhe Burimeve Natyrore (1968) në Algjeri. • Konventa e Ramsar-it për Ligatinat me rëndësi ndërkombëtare, posaçërisht Habitateve të Shpendeve Ujore e 1971.

7. Konventat para Konferencës së Stokholmit Një zhvillim tjetër i rëndësishëm në këtë periudhë janë konventat e para globale për ndotjen me nafte. • Konventa për Parandalimin e Ndotjes së Deteve nga Nafta e vitit 1954 vendosi themele të reja, duke zhvilluar një kornize rregullatore për bartjen e naftës përmes deteve. • Konventa Ndërkombëtare për Ndërhyrje në Detet e Hapura në raste të Dëmeve nga Ndotja me Naftë • autorizon veprime emergjente nga shtetet bregdetare jashtë ujrave territoriale • Konventa Ndërkombëtare për Detyrimet Civile për Dëmet e Ndotjes me Naftë • Konventa Ndërkombëtare e Brukselit mbi Themelimin e Fondit Ndërkombëtar për Kompensimin e Dëmeve të Ndotjes me Naftë

8. Nga Stokholmi në Rio 1972-1992 • Vitet 1972-1992 dëshmuan një rritje të habitshme të numrit dhe llojeve të instrumenteve ligjore ndërkombëtare mjedisore, e shumica e tyre sigurisht se i atribohen Konferencës së Stokholmit. • Deklarata e Konferencës (Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment 1972) • Plan të Veprimit Mjedisor 109 pikësh si dhe • Rezolutën që rekomandonte zbatim financiar dhe institucional nga OKB. • Si rezultat i këtyre rekomandimeve u krijua UNEP-i me seli në Nairobi. • Për të pasur një pasqyrë të numrit të madh të Konventave të zhvilluara për këte periudhë, ato ndahen sipas fushave si: konservimi i natyrës, mbrojtja e mjedisit detar, rregullimi i ndikimeve mjedisore ndërkufitare.

9. Konservimi i natyrës dhe burimeve natyrore

10. Mbrojtja e mjedisitdetar • 1973- 1982 Konventën e Ligjit të Detit (Montego Bay 1982). • 1972 Konventa e Londrës për Parandalimin e ndotjes së deteve nga derdhja e mbeturinave dhe lëndët tjera • 1973 Konventa ndërkombëtare për parandalimin e ndotjes nga anijet • 1990 Konventa ndërkombëtare për gatishmërinë për ndotjen me naftë, përgjigjen dhe bashkëpunim. • Këto tri konventa vendosen kornizën ligjore globale për bashkëpunim dhe asistencë në përgjigje të rasteve të derdhjeve të mëdha të naftës.

11. Ndikimet ndërkufitare Parimi 21 i Deklaratës së Stokholmit shtron “se shtetet kanë përgjegjësinë të sigurojnë që aktivitetet nën juridiksionin dhe kontrollin e tyre të mos shkaktojnë dëme për mjedisin e shteteve tjera ose zonat jashtë juridisksionit shtetëror”. Ndotja ndërkufitare e ajrit në përmasa të mëdha • Konventa LRTAP e Gjenevës në vitin 1979. U pasua 8 protokolleve të saj. Qarkullimi ndërkufitar i mbeturinave të rrezikshme • 1989 Konventa e Bazelit për Kontrollin e Qarkullimit Ndërkufitar të Mbeturinave të rrezikshme dhe deponimin e tyre. Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis (VNM) në kontekst ndërkufitar • Konventa e ESPOO-s e vitit 1991, vendosi një kornizë për marrëdhënie fqinjësore ndërmjet shteteve.

12. Ndikimetndërkufitaretëaksidentevebërthamore • Fatkeqësia e Cernobilit në vitin 1986, por edhe para kësaj një numër konventash kanë adresuar çështje, që lidhen me rrezikun nga fatkeqësitë bërthamore. • 1960 Konventa e Parisit për Detyrimet e Palës së Tretë në fushën e energjisë bërthamore, dhe • 1963 Konventa e Vjenës për Detyrimet Civile për dëmet bërthamore. • 1980 Konventa e Vjenës për Mbrojtjen Fizike të Materialeve Bërthamore tentoi të vendosë një numër standardesh për mbrojtjen e materialeve bërthmore nga kërcënimet e ndryshme përfshirë edhe terrorizmin. • Pas Cernobilit me 1986 u adaptuan dy konventa: • Konventa e Vjenës për Njoftimin e Hershëm të Aksidenteve Bërthamore(- që rregullon procedurat e lajmërimit të aksidenteve; dhe • Konventa e Vjenës për Ndihmë në Rast të Aksidenteve Bërthamore dhe Emergjencave Radiologjike - që rregullon bashkëpunimin ndërkombëtar në rast të aksidenteve bërthamore.

13. Mbrojtja e shtresëssëozonit • Konventa e Vjenës për Mbrojtjen e Shtresës së Ozonit paraqet marrëveshjen e parë ndërkombëtare në këtë fushë. Kjo Konventë më pas u plotësua me: • Protokollin e Montrealit të vitit 1985, • Amandamenti i Londrës më 1990, dhe • Amandamenti i Kopenhagës 1992.

14. Konventat pas vitit 1992 Samiti i Rio-s –Deklerata e Rio-s për Mjedisin dhe Zhvillimin. • Dy ishin konventat kryesore të konkluduara në Rio: • Konventa Kornizë e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike dhe • Konventa për Mbrojtjen e Diversitetit Biologjik. • 1992 Konventa e Helsinkit për Mbrojtjen e Rrjedhave Ujore Ndërkufitare dhe Liqeneve Ndërkombëtare – • 1992 Konventa e Helsinkit për Efektet Ndërkufitare të Aksidenteve Ndërkufitare- • Në nivel rajonal në vitin 1992- Konventa e Helsinkit për mbrojtjen dhe shfrytëzimin e Zonës së Detit Baltik dhe • Konventa e Bukureshtit për Mbrojtjen e Detit të Zi nga ndotja.

15. Parimet bazë të ligjit mjedisor ndërkombëtar

16. Ku është Kosova??? • Pozicioni i Kosovës ndaj konventave ndërkombëtare- një qasje “pro”, por pa hapa konkrete; • Konventat ndërkombëtare të sponzoruara nga organet e OKB: UNEP dhe UNECE • Legjislacioni mjedisor dhe parimet e konventave ndërkombëtare; • Konsekuencat: • Rasti i Manastirit të Deçanit vs. futjes nën mbrojtje të Bjeshkëve të Nemuna; • Success/unsuccess story: QPK dhe Kooalicioni Gërmia 2005; • Dështim: rasti i mauneve me materie të rrezikshme dhe Konventa e Bazelit.

17. Konkluzionet • Përgatitja e kapaciteteve njerëzore • Prioritet në konventat për: • Trashëgiminë botërore natyrore e kulturore; • Ujërat ndërkufitare; • Mbeturinat e rrezikshme; • Biodiversitetin;

18. Faleminderit për vëmendjen • Pyetje, komente…. zeqir.veselaj@edukimi.uni-pr.edu