TEKNOLOJİ VE SANAYİLEŞME BAĞLAMINDA BÖLGE EKONOMİSİ VE AYDIN

1. TEKNOLOJİ VE SANAYİLEŞME BAĞLAMINDA BÖLGE EKONOMİSİ VE AYDIN Prof. Dr. Hüsnü ERKAN DEÜ İİBF İktisat Bölümü Öğretim Üyesi ve UBS VAKFI Başkanı

2. BİLGİ TOPLUMUNDA GELİŞMELER Bilimsel ve teknolojik yeniliklerin sürüklediği yeni toplum ve uygarlık düzeyinde; her şey yeniden yapılanırken; toplumsal bütünün tüm alanları da yeniden yapılandı. • Bilimsel-Teknolojik alan: mekanik düşünce ve teknolojilerden atom altı dünyanın çokluağ etkileşimine dayalı kuantum düşünce ve teknolojilerine; • Ekonomik alan: atomik ve mekanik kapitalist piyasa ekonomisinden, ağ etkileşimi içinde işleyen bilgi ekonomisine; • Politik alan: bireysellikten grupsal çıkarların yapılandırdığı sivil toplum kuruluşlarıyla, parlamenter demokrasiden katılımcı demokrasiye; • Sosyal alan: bağımsız-bağlantısız bireysellikten,işbirliğine dayalısinerjik toplumsal yapılanmaya, • Kültürel alan:,kapalı ve mutlakçı kültürel değerlerden farklılıkların hoşgörü içinde bir arada yaşamasına yönelik; kozmopolit kültürel çeşitliliğe; • Küresel alan:ulusal şirket ve ilişkiler yerine ulus ötesi (transnasyonel) şirket ve kurumlara (küresel bloklara) dönüştü.

3. BİLGİ TOPLUMUNDA EKONOMİK ÖNCELİKLER • Ağlarda Işık Hızında Bilgi Akışına • Verimliliğe • Dinamik Rekabet ve Kaliteye • Sürdürülebilir Yenilikçi Ekonomik Gelişmeye Yöneldi.

4. Bilgi Bazlı Küreselleşmenin Girişimcilik ve Yönetim Anlayışında Yarattığı Değişim

5. BİLGİ BAZLI SANAYİLEŞMEDE BAŞARILI ÜLKE ÖRNEKLERİ ÖNCÜLER • ABD • JAPONYA BİLGİ TOPLUMUNA BAŞARILI GEÇİŞLER • İRLANDA • FİNLANDİYA • İNGİLTERE YENİ ATILIM ÖRNEKLERİ • GÜNEY KORE • HİNDİSTAN • ÇİN

6. ÜLKELER • ABD • JAPONYA • FİNLANDİYA • HİNDİSTAN • GÜNEY KORE • İNGİLTERE • ÇİN • İRLANDA • Kendine özgü özelliklerden yararlanarak belli fırsatları değerlendirmek • Dezavantajı avantaja dönüştürmek • Başarı için ısrarlı ve kararlı bir politik iradenin varlığı • Uzun dönemli stratejik tercihleri belirlemek ve belli alanlara odaklanmak • Eğitime, öğretime verilen önem • Üniversite- sanayi işbirliği • Teknopark ve teknokentlerin sürükleyici etkisi • Uygun bir yatırım iklimi ve iş ortamı • Siyasî istikrar ve sosyal uzlaşma • İleri teknolojiye sahip ülkelerle işbirliği doğrudan yabancı sermaye yatırımı, ya da teknoloji için iddialı programlar

7. TÜRKİYE’NİN SANAYİLEŞME DENEYİMİ ve AB ÜZERİNDEN BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ ARAYIŞLARI 1950-1960 1923-1949 1963-1979 1980 Sonrası İthal İkameci Sanayileşme Özel Girişim Öncelikli Sanayileşme Kalkınma Planları Eşliğinde Sanayileşme İhracata Dayalı Büyüme Bu dönemde milli sanayiinin geliştirilmesi amacıyla desteklenen sanayi, bir sıçrama yaratmak için yetersiz kalmıştır. Üstelik bu dönemde bütün çabalara ve teşviklere rağmen, özel sermaye birikimi sağlanamadı. Türkiye’nin liberal politikalara yönelme çabalarının başarısızlıkla sonuçlandığı bir dönemdir. Başlangıçta iyimser havayla genişleyen ekonomi, dönemin ortalarına doğru daralmaya başladı. Sürekli ve adeta “sürdürülebilir yüksek enflasyona” mahkûm olan ülke, yatırım iklimi ve ortamını kaybetti. Dönemin en belirgin özelliği, iç piyasaya dönük, ithal ikamesi ile sanayileşme stratejisinin kalkınma planları eşliğinde sürdürülmesidir.

8. CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİK DÖNÜŞÜMLER

9. TÜRKİYE’NİN AB ÜZERİNDEN BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ ARAYIŞI AB projesi, bir bilgi toplumuna geçiş projesi değildir. AB projesinin öncelikli konusu, AB’nin entegrasyonu sorunudur. AB üyeliği, bilgi toplumunu garantilemez. Ancak Bilgi Bazlı Sanayileşme AB’ye girişi garantiler.

10. GENEL DEĞERLENDİRME • Türkiye’nin bugüne kadar bir sanayileşme stratejisi ile bütünleşmiş bir bilgi toplumuna geçiş stratejisi yoktur. • Türkiye, IMF’in yönlendirdiği istikrar arayışı ve AB’nin yönlendirdiği reform süreci ile bilgi bazlı sanayileşme rotasına giremez. • Bilgi altyapısı alanında e-Türkiye çalışmaları bir ağ bütünü oluşturmaktan uzak kalmıştır. Ulusal Yenilik Sistemi oluşturulamamış ve teknoparklar yeterince etkinleştirilememiş, birbirine bağlanamamış olduğu gibi, uygulama da sınırlı kalmıştır. Üniversite-sanayi işbirliği oluşturulamadığı gibi, arayüz kurumlar da, sosyal sermaye olarak henüz oluşturulamadı. • Türkiye’de bilgi toplumu ve bilgi bazlı sanayileşme için yeterli politik irade yoktur.Toplumsal uzlaşma ve motivasyon da oluşamadı. Bilgi çağı ve bilgi toplumu olgusu ve süreci henüz içselleştirilmedi. • Bizi geleceğe taşıyacak bilgi bazlı sanayileşme stratejisinin bütüncül yaklaşımı, gelecek vizyonu, ortak değerleri ve misyonu oluşturulmadı.

11. DÜŞÜNCEDE DEVRİM Mekanik paradigmadan kuantum paradigmasına kayan evren algılayışı teknoloji anlayışımızı kökünden değiştirdi. Toplumsal ve ekonomik gelişme bilim ve teknoloji üretimine dayanmaktadır.

12. DÜŞÜNCEDE DEVRİM GEÇMİŞ Atom benzeri bağımsız bağlantısız birey, işletme ve toplum anlayışı GELECEK Karşılıklı ağ etkileşimi içindeki yapılanmaya dayalı sistemler ve süreçler

13. STRATEJİK PLANLAMANIN ANALİTİK ÇERÇEVESİ Stratejik planlama:Ülke, bölge veya kentsel sanayileşme ve gelişmenin uzun dönemli başarısı için verilecek karar, süreç ve uygulamaları kapsar. Aşamalar: • Stratejisinin dış ve iç çevresel unsurlarının belirlenmesi, • Uzun dönemli stratejik planın oluşturulması, • Stratejik planın uygulanması • Stratejik planın değerlendirilmesi ve kontrolü

14. UZAK ÇEVREYE İLİŞKİN FAKTÖRLER:TOPSES YAKLAŞIMI

15. YAKIN ÇEVREYE İLİŞKİN FAKTÖRLER

16. AR-GE etkinlikleri: Teknoparklar, Üniversite – sanayi İşbirliği Değişen Talep yapısı Teknolojik İlerleme Teknoloji ve Bilgi Altyapısı Yenilikçi Girişimcilik Yığılma Ekonomileri Bilgi Teknolojilerine Dayalı Sanayileşme Risk Sermayesi Bilgi Teknolojilerine Dayalı Sosyo- Ekonomik İlerleme STK’lar Ağ Sistemleri Bölgesel Kalkınma Ajansları Mekânsal Yeniden Yapılanma Beşeri Sermaye Meslekî ve Akademik Eğitim Bilgi Toplumuna Yönelik Sosyal Dönüşüm Üniversiteler, Enstitüler ve Meslekî Eğitim Kurumları Yenilikçi Devlet ve Yenilikçi Yerel Yönetimler Bilgi Teknolojilerine Dayalı Sanayileşme İçin Aktörler ve Etkileşimleri

17. Bilgi Toplumu Açısından Türkiye’nin Küresel Konumu sanayi toplumu tarım toplumu Türkiye’nin karmaşık yapısı: bilgi toplumu Milli Gelir: GSYİH açısından 18. büyük ekonomiye sahip olan Türkiye kişi başına düşen gelir açısından 65. sırada bulunuyor. Rekabet Yapısı: Türkiye’nin uluslar arası rekabet gücü giderek geriliyor. 1994 yılında 29. sırada yer alan Türkiye, 2001 yılında 44. sıraya geriledi. Uluslararası rekabet gücü sıralamasında 1996’da Türkiye’nin gerisinde yer alan Portekiz, Yunanistan, Brezilya, Meksika, Polonya, Macaristan ve Güney Afrika 2001 yılında Türkiye’nin önüne geçti. Bu dezavantajlı yapı ancak doğru politikaların uygulanmasıyla avantaja dönüştürülebilir.

18. Türkiye ile Gelişmiş Ülke Sanayisinin Karşılaştırılması

19. Türkiye Sanayiinde Mevcut Sorunlar ve Kaynakları Mikro Düzeyde Sorunlar • Yetersiz öz sermaye yapısı, • Kurumsallaşamamış aile şirketlerinin yoğunluğu, • Profesyonel yönetici azlığı ve profesyonellik anlayışındaki eksiklikler, • Kısa vadeli bakış açısı, • Organizasyon ve yönetim anlayışındaki yetersizlikler, • İş kanunu ve uygulamalarından kaynaklanan sorunlar, • Geleneksel sanayi ürünlerinde yoğunlaşma.

20. Türkiye Sanayiinde Mevcut Sorunlar ve Kaynakları Sektörel Düzeyde Sorunlar; • Teknolojide dışa bağımlılık, • Dış girdi bağımlılığı, • Taklitçilik, • Kayıt dışılık ve haksız rekabet ortamı, • Nitelikli ara eleman yetersizliği, • Yanlış ölçek tercihi, • Sektörel istatistiki veri tabanının olmayışı, • Coğrafi konumlanmada hatalar, • Etkin çıkar ve baskı grupları oluşturulamaması, • Yetersiz AR-GE harcamaları, • Sanayi envanterinin olmayışı.

21. Türkiye Sanayiinde Mevcut Sorunlar ve Kaynakları Makro Düzeyde Sorunlar • İstikrarsız siyasi ortam, • İstikrarsız makro ekonomik ortam, • Yatırım ikliminin olmayışı, • Teşvik politikasındaki hatalar, • Yüksek reel faiz, • Döviz kurlarında belirsizlik, • Yüksek enerji maliyetleri, • Yüksek istihdam vergileri, • Ulaşım sistemindeki yetersizlikler ve yüksek navlun maliyetleri, • Makro planların yetersizliği, • Sanayileşme vizyonunun olmaması, • Devletin dışlama etkisi (Crowding out), • Yüksek enflasyon, • Yandaşlık ilişkileri.

22. Türkiye Sanayiinde Mevcut Sorunlar ve Kaynakları Küresel Düzeyde Sorunlar • Uluslar arası ticaretten kaynaklanan haksız rekabet, • Küresel siyasi istikrarsızlıklar, • Spekülatif sermaye hareketleri, • Yüksek enerji maliyetleri, • Küresel tekelleşme.

23. MEVCUT EKONOMİ POLİTİKALARI UYGULAMALARI VE YENİLENME İHTİYACI Uluslararası rekabette faktör donanımına dayalı karşılaştırmalı üstünlük Sanayi ve ticaret politikalarında rekabet avantajlarına dayalı dinamik karşılaştırmalı üstünlük +

24. Kısır Döngüler ve Sanayi

25. Bilgi Bazlı Sanayileşme Stratejisi İçin GZFT Analizi

26. Bilgi Bazlı Sanayileşme Stratejisi İçin GZFT Analizi

27. YENİLİKÇİ SANAYİLEŞMENİN VİZYONU 2023 için Türkiye Vizyonu: • Bilim ve teknolojik gelişmede çağdaş uygarlığın önderi • Küresel rekabetin belirleyicisi • Yüksek refah düzeyine sahip • Bilgi toplumunun lider ülkesi TÜRKİYE

28. Sanayileşme Vizyonu • Verimlilik ve kalitede önder, • Bilgi ve yenilik üretimiyle küresel rekabet yeteneğini sürekli yenileyen, • AR-GE ve yenilik üretimiyle teknolojide lider, • Katma değeri yüksek ürünlerde uzmanlaşmış, • Uzmanlığa dayalı teknopark ve teknokentlerin yaygınlık kazanmasıyla, ülke bütününe ekonomik gelişme ve refah artışının birlikte gerçekleşmesini sağlayan, • Ekonominin tüm sektörleriyle bütünleşen bilgi bazlı ekonomi ve toplumun; dinamik, çevreye duyarlı, sağlıklı gelişmesi ve refah artışını etkin olarak yönlendiren bir sanayi.

29. YENİLİKÇİ SANAYİLEŞMENİN MİSYONU Ülke misyonu: bilgi çağı ve yeni küresel düzende, güçlü ve refah düzeyi yüksek bir ekonomiyle, kendi insanları başta olmak üzere, insanlığa ve barışa hizmet etmek. Sanayileşme misyonu: bölgesinde ve dünyada lider ve güçlü Türkiye’yi yaratmak için sürekli ve sürdürülebilir yenilikçi bir sanayi olmak.

30. TEMEL DEĞERLER • Sosyal alan: insan ilişkilerinde barış amacına ulaşmayı sağlayacak olan uzlaşma • Kültürel alan: toplumsal adalet ve eşitlik amacının sağlanmasında hoşgörü • Politik alan: özgürlükçü ve özgüvenli bir toplum oluşturma amacının gerçekleşmesi için katılımcı demokrasi • Ekonomik alan: yüksek refah düzeyine ulaşmak için, etkinlik ve verimlilik • Teknolojik alan: sürekli ve sürdürülebilir yeniliklerle , bilimsellik ve AR-GE’den kaynaklanan yenilikçiliğe dayalı rekabetçilik

31. YENİ STRATEJİ İÇİN PARADİGMAL DÖNÜŞÜM

33. Bilgi Bazlı Sürdürülebilir Yenilikçi Gelişme Stratejisinin Stratejik Unsurları

34. Bilgi Bazlı Sürdürülebilir Yenilikçi Gelişme Stratejisinde Stratejik Amaç Öncelikleri

35. STRATEJİK PLANIN ÖNCELİKLİ SEKTÖRLERİNİN BELİRLENMESİ Temel Kriterler: 1.DPT’nin bütün illeri kapsayan “İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri” çalışmasından seçtiğimiz beş kriter dikkate alınarak belirlenen öncelikli sektörler 2.1998 yılı input-output tablosuna dayalı ileri ve geri bağlantı katsayıları dikkate alınarak belirlenen kilit sektörler 3. Türkiye için yaptığımız GZTF analizi dikkate alınarak öncelikli sektörlerin belirlenmesi 4. Bilgi bazlı yenilikçi sanayileşme stratejisinin amacına uygun olarak bilgi bazlı üretimde öne çıkan stratejik teknolojilere dayalı sektörler

36. Türkiye İçin Öncelikli Sektörler Matrisi

37. Türkiye’nin coğrafi yapısı ve özellikleri İller arası ulaşım ağı İller arasındaki ekonomik ilişkiler ve bağlantılar DPT’nin 58 değişkeni dikkate alarak belirlediği illerin performans göstergelerinden seçilmiş 26 gösterge İllerdeki mevcut Üniversite ve Enstitü sayısı Mevcut teknoparklar ve araştırma kurumları ULUSAL BÜTÜNLEŞİK AĞ YAPISININ BELİRLENMESİNDE KULLANILAN KRİTERLER

38. ULUSAL BÜTÜNLEŞİK AĞ YAPISINA DAYALI SEKTÖR STRATEJİSİ Bütünleşik Ana Gelişme Koridorları Bütünleşik Ağ-Kentler Gelişme Ağları Ara Bağlantılı Koridorlar veya Bağlantılı Kentler

39. Türkiye Karayolları Yük Taşmacılığı Yoğunluk Haritası

40. Ana Gelişme Koridorları, Bütünleşik Ağ-Kentler Ana Gelişme Ağları ve Ara Bağlantı Koridorları

41. Ana Gelişme Koridorlarının Genel Görünümü

42. Bütünleşik Ağ-kentler Ana Gelişme Ağları Genel Görünümü

43. Ara Bağlantı Koridorları Genel Görünümü

44. ULUSAL BÜTÜNLEŞİK AĞ YAPILANMASINA DAYALI AR-GE STRATEJİSİ ULUSAL BÜTÜNLEŞİK AĞLARDA AR-GE KURUMLARI a) TEKNOPARKLAR b) BİLİŞİM PARKLAR c) TARGE PARKLAR d) KOBİPARKLAR

45. TEKNOPARKLAR

46. Teknoparkların Etkileri Üzerine Bütüncül Bir Yaklaşım

47. BİLİŞİM PARKLARI • Yeni bir AR-GE kurumu olarak hizmetler sektörü ile üniversite arasındaki işbirliğine yönelik olarak Bilişim-parkları. • Bilişim-parkları bilgisayar teknolojileri, iletişim ve hizmetler teknolojileri, yazılım ve tasarım teknolojilerine yoğunlaşmalıdır.

48. Entegre TarımsalÜretim Parkı (Biyo-Park) Tarım Girdileri Sanayi Üretim Parkı (TAGİ-PARK) • TARGE–PARK KOORDİNATÖRLÜK BİRİMİ • Üniversite • Bakanlık • Ziraat Odası • Sanayi Odası • Tarımsal Üretici Birlikleri • Kalkınma Ajansları Tarıma Dayalı Sanayi Üretim Parkı (TARSA-PARK) TARGE PARKLAR

49. BİLGİ PERSONEL AKIŞI TEKNOLOJİ VE KÖYLER İLÇELER İLLER ÜNİVERSİTELER O Z E L S E K T Ö R İLÇE TARIM MÜD. * Mühendislik Grubu * Küçük Laboratuar * Ortak Kullanım Ekipmanları * Mühendis ve Veteriner Yetiştirme * Teknik Araç Gereç Geliştirme * Bitki, Hayvan Koruma * Bio-Teknoloji ve Genetik Araştırma * Yayım * Veri Toplama ve Analiz * Teorik Analiz * Politika Seçenekleri Mühendis (ve stajyer) İL TARIM MÜD. *Mühendislik Grubu, * Veterinerler, * Büyük Laboratuarlar, * Ekipman, Tohum Tedarik * Bilgilendirme Mühendis (ve stajyer) İLÇE TARIM MÜD. * Mühendislik Grubu * Küçük Laboratuar *Ortak Kullanım Ekipmanları Mühendis (ve stajyer) • İSTATİSTİK VE PRATİK DENEYİM AKIŞI BİYOPARK Modeli

50. KOBİ-PARK • KOBİ’lere yönelik olarak yeni bir AR-GE yapılanması. • KOBİ-AR-GE parkları, Üniversite, yerel KOBİ örgütleri ve işletmeklerin ortaklaşa projeler üreteceği, bir taraftan mevcut sorunların çözümü diğer taraftan da KOBİ’lerin bilgi bazlı sanayi yapılanmasına uyumlu hale gelmelerine katkı sağlayacaktır.