HELCOM jako międzynarodowe narzędzie ochrony środowiska naturalnego Bałtyku

1. HELCOM jako międzynarodowe narzędzie ochrony środowiska naturalnego Bałtyku Prof. Mieczysław S. Ostojski, Przewodniczący Komitetu Helsińskiego 28 maja 2007 r., Senat RP, Polska

2. Spis treści • Prezentacja HELCOM • Najważniejsze problemy w zakresie ochrony środowiska naturalnego • Rzetelne naukowe doradztwo koniecznym warunkiem wdrożenia kompleksowego podejścia do ekosystemu • Plan działań na rzecz Morza Bałtyckiego • Wnioski

3. HELCOM • Komitet Helsiński (HELCOM) • Organ zarządzający wdrażaniem Konwencji w sprawie ochrony środowiska naturalnego regionu Morza Bałtyckiego • Ciało, które odgrywa ważną rolę w międzynarodowej współpracy w kwestii ochrony środowiska naturalnego regionu Morza Bałtyckiego • Podstawowe zadanie: ochrona środowiska morskiego Bałtyku przed wszelkimi źródłami zanieczyszczeń pochodzenia lądowego • 10 Umawiających się stron (9 Państw Nadbałtyckich i Wspólnota Europejska) • Międzynarodowa współpraca od 1974 r. (nowa Konwencja została podpisana w 1992 r.)

4. Jak to robimy? • Wspólne inicjatywy Państw Nadbałtyckich i organizacji międzynarodowych (EU, IMO) • Ujednolicone, a w razie potrzeby najsurowsze, wdrażanie międzynarodowych uregulowań w zakresie ochrony środowiska naturalnego • Działania podejmowane w regionie Morza Bałtyckiego: • Środki (Konwencja, Zalecenia, Deklaracje ministerstw) • Wspólne inicjatywy i przedsięwzięcia

5. Morze BałtyckieGłówne problemy w zakresie ochrony środowiska naturalnego • Eutrofizacja spowodowana nadmierną ilością odprowadzanych substancji odżywczych • Substancje niebezpieczne • Zagrożenia dla środowiska związane z coraz intensywniejszą działalnością człowieka na lądzie i morzu • Spadek bioróżnorodności i liczby siedlisk

6. Eutrofizacja – dopływ substancji odżywczych Azot, odprowadzana ilość głowę mieszkańca Fosfor, odprowadzana ilość głowę mieszkańca 1.00 35.00 Ilość azotu i fosforu odprowadzanego do Bałtyku na głowę mieszkańca, dane uśrednione za lata 1997-2003 0.90 30.00 0.80 25.00 0.70 0.60 20.00 0.50 kg/ind kg/ind 15.00 0.40 0.30 10.00 0.20 5.00 0.10 0.00 0.00 SUMA Łotwa Finlandia Polska Estonia Szwecja Rosja Łotwa Finlandia Polska Niemcy Estonia Szwecja Rosja Średnia Dania Litwa Niemcy Dania Litwa

7. EutrofizacjaZmiany w środowisku naturalnym • Azotx 2.4 • Fosforx 3.1 • Ogółem N 20-50% • Ogółem P 80-150% • Produkcja biomasyx 2.5 Dopływ Stężenia Skutki

8. Spadek bioróżnorodnoci i liczby siedlisk Zmiany gęstości trawy morskiej i biomasy epifitów przy wzrastającej eutrofizacji ZdjęciaL Nanna Rask (Funen County) i Georg Martin (Uniwersytet w Tartu).

9. Stężenie substancji niebezpiecznych Zawartość dioksyn w mięśniach dorsza w równych łowiskach (HELCOM 2004). Maksymalny dopuszczalny poziom Na wschód od Bornholmu Na południe od Gotlandii Morze Północne Wsch. Zatoka Fińska Zach. Zatoka Fińska Wybrzeże Polski Wybrzeże Litwy Archipelag Fiński Morze Botnickie Zatoka Botnicka Na południe od Bornholmu Wybrzeże Meklemburgii Region Rugii

10. Działalność na morzu i związane z tym zagrożenia dla środowiska naturalnego HELCOM Rodzaje wypadków na Morzu Bałtyckim w 2006 r. Liczba i miejsca wypadków morskich w 2006 r. Rodzaj wypadku Kolizja Wejście na mieliznę Pożar Uszkodzenie maszyn Inne Łączna liczba wypadków: Dane:

11. Osiągnięcia HELCOM • Uzgodnienie programów monitoringu w Państwach Nadbałtyckich • Obniżenie dopływu substancji odżywczych i substancji niebezpiecznych (zwłaszcza z punktowych źródeł zanieczyszczeń) • Dostępność zaawansowanych środków służących ograniczaniu wpływu żeglugi na środowisko naturalne • Potwierdzona gotowość reagowania w przypadkach zanieczyszczeń powstałych na skutek katastrof • Sieć Chronionych Obszarów Morza Bałtyckiego • Poprawa stanu populacji : • orła bielika • kormorana • dzikiego łososia bałtyckiego • fok (w północnych rejonach Bałtyku)

12. Nadal istnieje wyraźna potrzeba podejmowania dalszych działań • Długi okres oczekiwania na widoczne skutki oddziaływania zastosowanych środków na środowisko naturalne • Ograniczone uprawnienia legislacyjne Umawiających się Stron i HELCOM w niektórych sektorach o najwyższym znaczeniu np. • Rolnictwo (Wspólna Polityka Rolna EWG) • Rybołówstwo (Wspólna Polityka Rybołówstwa EWG) • „Niedoskonałe” wdrażanie środków uzgodnionych przez Umawiające się Strony

13. Zróżnicowane czynniki biologiczne pozostające w równowadze Dobry stan ekologiczny Wizja:Zdrowe środowisko naturalne Bałtykuo zróżnicowanym składzie biologicznympozostającymw równowadze, co skutkuje dobrym stanem ekologicznym korzystnym dla szerokiego zakresu zrównoważonej gospodarczej i społecznej działalności człowieka. Zdrowe Morze Bałtyckie Polityka i działania regulujące działalność człowieka Szeroki zakres zrównoważonej działaności gospodarczej i społecznej

14. Od wizji do Planu działań na rzecz Morza Bałtyckiego Wyjątkowe szanse i przykład dla innych regionalnych programów ochrony mórz • Wykorzystanie ugruntowanej współpracy regionalnej i szeroki udział zainteresowanych stron (na szczeblu rządów, przedstawicieli przemysłu, organizacji pozarządowych itp.) • Oparcie w rzetelnej naukowej wiedzy o środowisku • Skuteczne powiązanie z działaniami podejmowanymi na szczeblu krajowym i międzynarodowym : • Plan uznawany przez EWG jako pilotażowy przykład regionalnej realizacji Europejskiej Strategii Morskiej, • Wkład do Planów Zarządzania Dorzeczem (River Basin Management Plans) • Jednolite ustawodawstwo w zakresie ochrony środowiska naturalnego na większości obszaru objętego planem działania • Wysoka świadomość społeczna

15. Od Wizji do Planu działań na rzecz Morza Bałtyckiego Wyjątkowe szanse i przykład dla innych regionalnych programów ochrony mórz • Wykorzystanie ugruntowanej współpracy regionalnej i szeroki udział zainteresowanych stron (na szczeblu rządów, przedstawicieli przemysłu, organizacji pozarządowych itp.) • Oparcie w rzetelnej naukowej wiedzy o środowisku • Skuteczne powiązanie z działaniami podejmowanymi na szczeblu krajowym i międzynarodowym : • Plan uznawany przez EWG jako pilotażowy przykład regionalnej realizacji Europejskiej Strategii Morskiej, • Wkład to Planów Zarządzania Dorzeczem (River Basin Management Plans) • Jednolite ustawodawstwo w zakresie ochrony środowiska naturalnego na większości obszaru objętego planem działania • Wysoka świadomość społeczna

16. BSAP - EutrofizacjaPrzejrzystość wódwskaźniki i wstępne zamierzenia

17. BSAP - EutrofizacjaPrzykładowy scenariuszPrzejrzystość wód otwartego morza Wymagana łączna redukcja dla Bałtyku : 35 % P i 10% N Wpływ na wiązanie azotu i produkcję biomasy

18. BSAP – EutrofizacjaOdpowiedź wobec potrzeby ograniczeń • Możliwość przyspieszenia wdrażania dotychczasowej legislacji EWG (np. UWWTD); • Włączenie stwierdzonych potrzeb Bałtyku do Planów Zarządzania Dorzeczem (River Basin Management Plans)i programów krajowych; • Wprowadzanie detergentów nie zawierających fosforu, • Wkład w kontrolę skuteczności realizacji Wspólnej Polityki Rolnej EWG, • Paleta środków do wyboru zależnie od potrzeb poszczególnych podregionów …

19. Terminarz • 2003 przyjęcie ekosystemowego podejścia na szczeblu HELCOM • 2005 decyzja o opracowaniu Planu działań na rzecz Morza Bałtyckiego • 15.11.2007 przyjęcie Planu działań na rzecz Morza Bałtyckiego HELCOM zawierajacego cele, zamierzenia, działania (ministrowie ds. środowiska) • 2009 przyjęcie Planów Zarządzania Dorzeczem ( River Basin Management Plans) • 2016 opracowanie programów wprowadzenia środków służących osiągnięciu dobrego stanu środowiska morskiego (projekt Dyrektywy EWG w sprawie strategii działań na rzecz morza)

20. Wnioski Rola HELCOM dla Bałtyku • Ważny uczestnik działań podejmowanych w regionie Morza Bałtyckiego • Stała współpraca 9 państw i EWG od ponad 30 lat • Potwierdzone osiągnięcia w rozwiązywaniu problemów środowiska naturalnego • Centrum wiedzy - HELCOM regularnie prezentuje ukierunkowane, terminowe oceny rzetelne pod względem naukowym.

21. WnioskiRecepta na sukces Planu działań na rzecz Morza Bałtyckiego • Wykorzystanie wspólnej wiedzy i priorytetów przy tworzeniu zasad polityki regionalnej, europejskieji światowej • Potrzeby środowiska naturalnego Bałtyku powinny zostać uwzględnione we wszystkich zasadach polityki i programach wdrażanych w regionie Morza Bałtyckiego • Silne zaangażowanie Państw Nadbałtyckich w sprawie finalizacji i wdrożenia Planu działań na rzecz Morza Bałtyckiego HELCOM • zaangażowanie polityczne • zaangażowanie finansowe • zapewnienie wystarczających zasobów kadrowych.

22. Dziękuję Państwu! W sprawie dalszych informacji, prosimy o kontakt z: Komitet Helsiński (HELCOM) Katajanokanlaituri 6 B FI-00160 Helsinki Finlandia www.helcom.fi