Ráðstefna Félags landfræðinga 2011 Hrafnhildur Brynjólfsdóttir 27 október 2011

1. Ráðstefna Félags landfræðinga 2011 Hrafnhildur Brynjólfsdóttir 27 október 2011 Glímt við þjóðveginn –áhrif hjáleiðar um Selfoss á landnotkun og samfélag

2. Í dag Erindið byggir á meistaraverkefni í umferð og skipulagi við tækni og verkfræðideild Háskólans í Reykjavík. Landnotkun og samgöngur -nokkrir punktar úr verkefninu Athyglinni beint að áhrifum hjáleiðar um Selfoss á þéttbýlið Verkefnið er í vinnslu :o) Helstu heimildir sem vísað er í í erindinu: Efla, 2009. Hljóðvist Hveragerði – Selfoss. Tvöföldun Suðurlandsvegar. Reykjavík: Vegagerðin. Efla, 2010a. Suðurlandsvegur. Frá Hveragerði og austur fyrir Selfoss. Frumdrög, júlí 2010. Reykjavík: Vegagerðin. Efla, 2010b. Suðurlandsvegur. Frá Hveragerði og austur fyrir Selfoss. Matsskýrsla, maí 2010. Reykjavík:Vegagerðin Vegagerðin, 2010a. Veghönnunarreglur. Reykjavík: Vegagerðin. Vegagerðin, 2010b. Þjóðvegir í þéttbýli. Leiðbeiningar 2010. Reykjavík: Vegagerðin.

3. Meistaraverkefni Tilgangur rannsóknarinnar er að meta áhrif hjáleiðar um Selfoss með áherslu á áhrif á samfélag og landnotkun Markmið rannsóknarinnar er að auka skilning á áhrifum nýrra samgöngutenginga og spá fyrir um áhrif hjáleiðarinnar á Selfoss sérstaklega og almennt um áhrif hjáleiða við íslenskar aðstæður. Aðferðir: rýni fræðilegra heimilda, rýni tilviks, viðtöl við hagsmunaaðila til að leita upplýsinga um væntingar mismunandi aðila um áhrif hjáleiðarinnar. Vörn í janúar 2012.

4. Hjáleið um Selfoss Vegagerðin undirbýr tvöföldun Suðurlandsvegar. Markmið með framkvæmd að auka umferðaröryggi og umferðarrýmd Umhverfismat og frumdrög hönnunar tilbúin Áform um 1+1 veg og tvöföldun í framtíð Ákvörðun um tvöföldun Suðurlandsvegar er tekin af ráðherra Kostnaðaráætlun miðað við 2+2 = 6,38 milljarðar Með gerð 1+1 vegar, frestun á gerð mislægra gatnamóta og einbreiðrar brúar má fresta stofnkostnaði upp á 2,7 milljarða, bara 3,7 eftir. (Efla, 2010a)

5. Veglína 1 Umfjöllun miðar við veglínu 1 sem hefur verið á skipulagi síðan 1970 Kort úr umhverfismati framkvæmdarinnar. (Efla, 2010b) 5

6. Veglína 1 Skipulagt þéttbýli við hjáleiðina

7. Landnotkun við hjáleiðina Bæði sveitarfélagið Árborg og Flóahreppur hafa skipulagt þéttbýli við hjáleiðina (Aðalskipulag Árborgar 2005-2025 og Aðalskipulag Hraungerðishrepps 2003-2015).

8. Þjóðvegur í þéttbýli/dreifbýli Hjáleiðin er hönnuð sem hraðbraut í þéttbýli, hönnunarhraði 110 km/klst og áætlaður hámarkshraði 90 km/klst (Efla, 2010a). Hringbraut í Reykjavík 60 km/klst og í Ártúnsbrekkunni 80 km/klst. Skv. leiðbeiningum Vegagerðarinnar um þjóðvegi í þéttbýli er “leyfilegur hámarkshraði á þjóðvegum í þéttbýli 30-40-50-60-70-80 km/klst (Vegagerðin, 2010b). Skv. umferðarlögum er hámarkshraði í þéttbýli 50 km/klst nema annað sé tekið fram. Ef hækka á hámarkhraða þarf að rökstyðja það sérstaklega t.d ef tryggja þarf þjónustustig vega með mikilli umferð. D: Reykjanesbraut og Ártúnsbrekka Er verið að færa þjóðveginn út fyrir þéttbýli ?

9. Undirbúningur framkvæmdar • Ekkert arðsemismat hefur verið unnið fyrir framkvæmdina • Ekkert umferðaröryggismat hefur verið unnið fyrir framkvæmdina • Bæði ofangreind verkefni hafa þótt of umfangsmikil • Skv. veghönnunarreglum á að velja þversnið fyrir veg út frá umferðarspá (Vegagerðin, 2010a). • Hjáleiðin er hönnuð sem framtíðar 2+2 vegur þrátt fyrir að skv. umferðarspá dugi 1+1 vegur um alla sjáanlega framtíð (Efla, 2010a). Áætluð eru undirgöng milli Hveragerðis og Selfoss þar sem þörf er á því að tengja svæði sitt hvoru megin við veginn í dreifbýlinu. Engin slík tenging er áætluð í þéttbýlinu (Efla, 2010a).

10. Þversnið - vegtegund Ljósmyndir, (C) KPS www.photo.is og Verkís. (Efla, 2010a). Áhrif á landnotkun, þéttleiki byggðar, umhverfi fyrir hverja, farartálmi fyrir gangandi, hjólandi, biðstöðvar almenningsvagna!, helgunarsvæði samgangna ...

11. Hljóðvist Athafnasvæði/verslun og þjónusta skipulögð við hjáleiðina Frístundabyggð Íbúðabyggð Íbúðabyggð Í umfjöllun um hljóðvist í hljóðvistarskýrslu og umhverfismati framkvæmdarinnar er ekki fjallað um áhrif framkvæmdarinar á fyrirhugað þéttbýli við hjáleiðina (Efla, 2009).

12. Áhrif á samfélag • Í umhverfismati framkvæmdarinnar eru áhrif á samfélag metin verulega jákvæð út frá eftirfarandi viðmiðum: • Áhrif á möguleika til að veita þjónustu • Áhrif og upplifun frá markverðum stöðum og svæðum • Áhrif á notagildi svæða eða gönguleiða til útivistar. • Áhrif á þéttbýlið fá litla umfjöllun. • Við mat á áhrifum á samfélag er ekki vísað í neinar sérfræðiskýrslur. Fuglarnir og vindurinn fá hins vegar sínar skýrslur. (Efla, 2010b) • Fjallað er um möguleika þjónustuaðila í dreifbýlinu á að veita þjónustu t.d. ferðaþjónusta og hestamennsku • Bylting í útivist á svæðinu milli Selfoss og Hveragerðis þar sem nú verðu hægt að hjóla og ganga á fáförnum hliðarvegum og hjólastígum (allt að 8 akreinar) • Öryggi sumarhúsagesta og hótela mun aukast með tilkomu mislægra gatnamóta • Biðraðir síðari hluta dags á sunnudögum ættu að heyra sögunni til. (Efla, 2010b)

13. Áhrif á samfélag - umhverfismat • Metin eru jákvæð áhrifaf því að færa gegnumstreymisumferð út fyrir Selfoss / víða í skýrslunni er sagt að umferð á Austurvegi á Selfossi muni minnka óverulega (hlutfall gegnumumferðarinnar er ca 15% skv. umferðarkönnun 2003) • Engar tölur eru settar fram um umferð á Austurvegi fyrir og eftir framkvæmd. • Metin eru jákvæð áhrif á umferðaröryggi þrátt fyrir að ekkert umferðaröryggismat hafi verið gert fyrir þéttbýlið • Í umhverfismatinu er sagt að gera megi „ráð fyrir að stórmarkaðir og þjónusta haldi áfram að færast að útjaðri byggðarinnar eins og verið hefur undanfarin ár“ (Efla, 2010b). • Þessi áhrif eru ekki tekin inn í mat og fá enga umfjöllun. • Áhrif á miðbæinn á Selfossi, yfirbragð byggðar, vegalengdir í þjónustu fyrir íbúa, möguleikar á fjölbreyttum ferðamátum ...

14. Fossatorg Við hjáleiðina er frátekin lóð og til eru drög frá 2006 um 20.000 fermetra verslunarmiðstöð á þeirri lóð Fermetrar í verslunar- og skrifstofuhúsnæði á Selfossi voru alls um 60.000 fermetrar það ár. (Myndir úr kynningu af vefsíðu ARKÍS)

15. Hjáleið í dreifbýli! Hvergi í umhverfismati hjáleiðarinnar er umfjöllun um skipulagða byggð við hjáleiðina við Selfoss og Laugardæli. Í umhverfismati hefur hjáleiðinni verið bætti inn á ljósmyndir til að meta áhrif á landslag og sýnileika (Efla, 2010b).

16. Til umhugsunar New Jersey DOT & Pennsylvania DOT, 2008: Smart Transportation Guidebook: Planning and Designing Highways and Streets that Support Sustainable and Livable Communities. Hér úr : Salvör Jónsdóttir og Árni Geirsson, 2009. Skipulagsáætlanir og þjóðvegir. Reykjavík: Alta og Vegagerðin.

17. Til umhugsunar Hjáleiðin eykur umferðarrýmd á þjóðvegi 1. Hjáleiðin eykur umferðarrýmd í þéttbýlinu þegar gegnumumferð fer þaðan, hlutfallið er ca 15%. Ný umferðarmannvirki skapa nýja umferð – innan fárra ára getur umferðin í þéttbýlinu verið orðin sú sama og hún var Er svona dýr framkvæmd réttlætanleg til að létta umferðinni af þéttbýlinu þegar áhrifin vara ekki til langframa? Réttlætir aukin umferðarrýmd á þjóðveginum fram hjá bænum ein og sér framkvæmdina?