SPORTİF VE ORTOPEDİK REHABİLİTASYON

1. SPORTİF VE ORTOPEDİK REHABİLİTASYON Prof.Dr. Hidayet SARI

2. Spor yaralanmaları • Akut Spor yaralanmaları • Kronik Spor yaralanmaları • Aşırı kullanıma bağlı yaralanmalar

3. Akut spor yaralanmaları • Müsabaka ve antreman sırasında • Zorlamaya ve travmaya bağlı • Aniden gelişir

4. Klinik • Ağrı en önemli klinik bulgudur • Ödem, kanama ve inflamasyon eşlik eder

5. Tedavi İ : İstirahat B :Buz tatbiki K :Kompresyon-sargılama E :Elevasyon

6. İstirahat • Uygun pozisyonlama önemli • Yük taşıyan eklem ise yatak istirahati zorunlu olabilir • Korse, atel veya alcı gerekebilir

7. İstirahat • İstirahatin süresi ciddi yumuşak doku yaralanmalarında 2-3 haftadır ancak daha kısa ve uzun olabilir. • En iyi takip testi yük bindirildiğinde ağrı ve şişliğin olmamasıdır.

8. Buz tedavisi • Ödem, kanama ve iltihabı reaksiyonu önler • Soğuk-jel ve buz paketleri, soğutma spreyleri, soğuk-buzlu su • İlk 72 saat • 1. gün bir saatte bir 20-30 dk. • 2. gün 2 saatte bir 20-30 dk. • 3.gün 3 saatte bir 20-30 dk.

9. Kompresyon • Venoz ve lenfatik sistem üzerine baskı yaparak doku şişmesi ödem oluşmasını engeller

10. Elevasyon • Yaralanan kol ve bacağı kalp seviyesinden üstüne yükseltmektir. • Bu durum venöz ve lenfatik kan dönüşüme yardımcı olur, ödem oluşmasını önler.

11. Subakut ve kronik dönemde spor yaralanmaları • Dokuların iyileşme sürecine girdiği ödem ve iltihabın azalmaya başladığı dönemdir • 2-3 hafta - 3 ay arası

12. Subakut ve kronik dönem- tedavi • Kontrast banyo • Sıcak uygulama

13. Kontrast Banyo • Sıcak ve soğuk suya ardarda daldırılıp çıkarma • 1 dk. 1 dk eşit ile başla / 2-4 dk ‘ya uzat • Sıcakla başla sıcakla bitir • Bu uygulama toplam olarak 20-30 dk. sürdürülür. • Sıcak su ile damarlarda genişleme ve metobolizma artışı sağlar • Soğuk su ile damarlarda daralma ve metobolizmada azalma sağlanır.

14. Sıcak uygulama • İlk 72 saati içinde sıcak uygulaması sakıncalıdır • Yaralanmalar 2-3 hafta sonra yüzeyel ve derin sıcaklık uygulamalarına geçilebilir • Yüzeyel (İR, hotpack, girdap banyosu..) ve derin ısıtıcılar (US; KDD) kullanılabilir • Cilt, cilt altı dokusu, kas, tendon gibi yapılar ısınır • Ağrı ve spazm azalır • Metabolizma artar • Esneklik artar

15. Elektroterapi Ağrı ve kas spazmı üzerine etkili • Galvanik akım • Diadinamik akımlar • Interferensiyel akımlar • TENS

16. Masaj • Yoğurma ve sıvazlama şeklinde yapılan baskı ve germeler venöz kan ve lenf akımını hızlandırır. • Ağrı ve kas spazmının giderilmesinde yararlı

17. Sportif ve Travmatik Rehabilitasyonda Hedefler Kısa Dönem Hedefleri: • Yaralanmış bölgeyi korumak • Aktivite seviyesini azaltmak,(istirahat). • Ağrıyı azaltmak. • İltihabı azaltmak • Eklem içi sıvı toplanması ve snovyum iltihabını azaltmak. • Eklem dışı şişliği azaltmak. • Eklem hareket açıklığını arttırmak. • Hastayı bilgilendirmek ve eğitmek

18. Uzun Dönem Hedefleri • Kas-tendon esnekliğini arttırmak • Kas kuvvetini arttırmak • Kas dayanıklığını arttırmak • Kalp-damar dayanıklığını korumak • Bozulmuş biomekanik fonksiyonu düzeltmek • Denge, propriosepsiyon ve kinestetik dikkati arttırmak • Fonksiyonel aktivitelere dönüşü sağlamak

19. Spor ve Ortopedik Yaranmalı Hastanın Muayenesi • Tıbbi Anamnez (Sorgulama) • Objektif muayene

20. Tıbbi Anamnez • Yaralanma nerede ve nasıl ? • Hangi sporu yaparken ?

21. Objektif Muayene • Hayati işaretler bulgular • Postur ve gözlem • Yürüme değerlendirmesi • Antropametrik ölçümler • Bacak – uzunluk ölçümleri • Yansıyan – yayılan ilişkili eklemler • Palpasyon • Presyonla • Hissiyet, refleks, Denge muayenesi • Aktif ve pasif eklem hareket açıklığı • Esneklik Testleri • Elle kas gücü testi • Kas gücü, kuvveti ve dayanıklığın izokinetik testleri • Düşünülen hastalığa göre spesifik testler • Hastanın – Günlük Yaşam Aktiviteleri ve fonksiyonel durumunu gösteren testler • Tıbbi testleri ile korelasyon varlığı

22. Hayati Bulgular • Travmatik yaralanma geçiren kişide • nabız kan basıncı • vücut ısısı • kalp hızının ölçülmesi en hızlı ve en kolay biçimde hayati • Ayrıca tedavinin takibinde de önemlidir

23. Postur ve Gözlem • Postural ya da biyomekanik asimetri • Deformite • Ekimoz • Ayakkabı muayenesi

24. Yürüme Değerlendirmesi • Statik pozisyonda gizli mekanik disfonksiyonlar yüksek yoğunluklu aktivite yapılmadıkca ortaya çıkmayabilir.

25. Antropometrik Ölçümler • Yaralanmış alanın durumunu objektif olarak değerlendirmesine imkan verir • Tekrarlayan ölçümler takip yönünden yararlıdır.

26. Bacak – Uzunluk Ölçümleri • Gerçek • Zahiri

27. Yansıyan / İlişkili Eklem Muayenesi • Esas kaynak mı? • Yansıyan ağrı mı? 3 muayene tekniği kullanılır. • Tüm ilişkili eklemlerin aktif eklem hareket açıklığı (AROM). • Eklem hareket açıklığı sonunda pasif aşırı baskı OP-PROM • Her bir eklem hareket hareketine dirençli eklem hareketi

28. Palpasyon • Isı, pozisyon deformite ve spazm durumu, cilt ve nabızlar değerlendirilir.

29. Denge Muayenesi • Kişinin denge, propteosepsiyon ve kinestetik, uyanıklık (farkındalık) yönünden değerlendirilmesi gerekir • Tek ayak üzerinde durma, düz hatta gözü kapalı yürüme gibi bir çok statik ve dinamik denge testi yapılabilir.

30. Denge Muayenesi • Sık ayak bileği burkulması geçiren kişide sadece ayak bileği ligamentoz gevşekliği veya zayıf peroneal kas varlığı değil eklem kapsül ve ligamentlerinde mekanoreseptörlerin yetersizliği araştırılmalıdır

31. Eklem Hareket Açıklığı

32. Esneklik Testleri • Eklemler uygun pozisyon sağlanması ile pasif veya aktif olarak kas tendon ünitesi yolu ile kontraktil ünitenin hareketini, uzamasını ölçmektir. • Esneklik testleri hem sakatlık (yaralanma) önleyici hem de esas bakımdan sıklıkla bakılması değerlendirilmesi gereken testlerdir. • Esneklik testleri her bir eklem ve izole kas grubunda ve grup hareketlerde ölçülmelidir. Örneğin bir kişinin öne eğilerek el parmaklarını yere değdirmesi tüm omurga, kalça,ayak esnekliğini ölçmek demektir.

33. Elle Kas Testi Muayenesi • Elle direnç vererek kas gücü bakılması, kas , kas-tendon birleşimi, tendon, gibi kontraktil elemanlar dışında innervasyon hakkında değerlendirilmesine imkan verir. • Dirençli hareket sırasında ağrı olması ile doku hasarı seviyesi tayin edilebilir.

34. Özel Testler • DBK • Kernig testi • Slump test • Spurling testi • Neer sıkışma testi • Tenisci ve golfçu dirseği testi • FABER, FADİR • Mc Murray, Apley, Varus Valgus stres testleri, çekmece testleri

35. Fonksiyonel Testler • hafif koşu • normal suratli koşu • sekiz çizerek koşu • zig zag yapma • durma atlama • zıplama • top tutma • atma engel atlama gibi spora özel hareketlerin yaptırılması

36. Egzersizler • Egzersizler herhangi bir rehabilitasyon programının amaca ulaşmada en önemli parçasını oluşturur • Egzersizler doğrudan kalp solunum kondüsyonu ve tüm vücut kas kondisyonunu düzeltmeye yönelik etki gösterir

37. Pasif egzersizler • Bu tür egzersizler hasta tarafından yapılmayan ve yapılmasının sakıncalı olduğu durumlarda hekim veya fizyoterapist ya da mekanik bir aygıt (Continous pasif motion:CPM ) tarafından yaptırılan eklem hareketleridir

38. Aktif-Asistif Egzersizler • Bu tip egzersizler cerrahi veya travma sonrası en sık kullanılan egzersiz çeşitleridir. • Hastalar kuvvetsizlik yada ağrı nedeni ile ileri derecede hareketleri kısıtlı ise hekimler egzersiz programına aktif asistif (Yardımlı) egzersiz ekleyebilir

39. Aktif-Asistif Egzersizler • Aktif asistif egzersiz programının değişik şekli ise egzantrik egzersizlerin kullanımıdır • Örneğin ameliyat sonrası diz rehabilitasyon programında, hekim hastanın bacağını düz vaziyette yardım ederek yukarı kaldırır ve hasta eksantrik olarak onu aşağı indirir, Bu sayede eksantrik düz bacak indirme egzersizi yapılır.

40. Aktif Egzersizler • Bu tür egzersizler hasta tarafından kendi isteği ve gücü ile eklem hareket açıklığı içinde yer çekimine karşı hareketler yapmasıdır. • Bunun için kas güçünün 3/5 üzerinde yani yerçekimini yenecek güçde olmalı ve eklem hareket açıklığının da açık olması gerekir.

41. Rezistif Egzersizler • Rezistif egzersizler yerçekimi dışında ilave bir dirençe karşı kişinin istemi ile yapılan hareketlerdir • Bu tür egzersizler kas gücü, kuvveti ve tekrarlamalar soncu dayanıklığını arttırmayı amaçlar.

42. Egzersiz Türleri İzometrik Egzersizler: • Kasın boyu değişmeden yapılan kas kasılmasıdır. Bu kasılma sırasında hareket görülmez. Bu tür egzersizler kasılmalar vücudun statik bir pozisyon veya postürde kalması için yararlıdır. • Kas gücünü arttırır tonusu korur. Ancak kas kısalma ve uzama yapmadığı için eklem kontraktürünü engellemez.

43. İzotonik Egzersizler İzotonik egzersizler • sabit bir dirençe karşı değişen hızlarda set şeklinde yapılan kasların kısalma ve uzaması ile yaratılan aktif (istemli) egzersizlerdir. • Bu tür egzersizleri 2 alt grubu vardır. • Konsantrik egzersizler • Eksantirik egzersizler.

44. Üç tip tanınmış izotonik egzersiz programı vardır: • De Lorme • Oxford • Günlük ayarlanabilir progressif ressistif egzersiz (PAPRE) programı.

45. İzokinetik Egzersizler • Aygıtlar eklem hareket açıklığı sınırları boyunca sabit hızla ve sabit direnç vererek uygulanan bir aktif resistif egzersizdir • İzokinetik egzersiz aygıtları Cybex ve Mini Gym gibi egzersiz aygıtlarıdır

46. Egzersiz Cevap Takip Parametreleri • Hastaya bir egzersiz programı verildiği zaman bu programın etkisi sıkı biçimde takip edilmelidir. Bu takipte etkin takip için temel parametreler şunlardır. 1.Ağrı ve tutukluğun subjektif değerlendirilmesi. 2.Cilt ısısında palpasyonla artma. 3.Antropametrik (mesure ile) çap, çevre ölçümü. 4.Eklem hareket açıklığındaki değişimler. 5.Günlük yaşam aktiviteleri. 6.Egzersiz programı sırasında fonksiyonel performans.

47. Hasta Eğitimi • Hastaların rehabilitasyon programı içinde başlangıçtan hastanın tedavisi düzelene kadar hastanın hekim veya fizyoterapist tarafından eğitilmesi gerekir. • Hastaları onların anlayacağı dilde spor veya travmatik yaralanmadan nasıl korunabilir bilgisini, egzersiz, aktivite sakıncası, her aktivite uygun postur ve zorlayıcı aktivitelerde koruyucu materyal takılması gibi bütün bilgileri sözel, görsel ve uygulamalı biçimde öğretilmelidir.

48. Sonuç • Her hangi bir kas-iskelet probleminin etkili tedavisi; muayene yoluyla rehabilitasyon programı öncesi bulguların analiz ve sentezine dayanır. • Rehabilitasyon programının formulasyonu başlangıçtan itibaren hastanın bulgularını subjektif ve objektif olarak ilerleme ve gerileme yönünden devamlı olarak takip edilmelidir. • Her bir hastanın erken girişimi en etkili rehabilitasyonu başarmak için gereklidir.