Təsnifatda yeri : Fungi və ya Mycota aləmi , Basidiomycota şöbəsi , Ustilaginomycetes sinfi ,

1. Arpanıntozsürməsi - Ustilagonuda • (C.N.Jensen) Rostr. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycota şöbəsi, Ustilaginomycetessinfi, Ustilaginalessırası, Ustilaginaceaefəsiləsi, Ustilagocinsi Sinonimləri: Ustilagonuda var. hordei C.N. Jensen, Ustilagotriticif.sp. hordeiBoerema. Biolojiqrupu: Biotrof

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Tozsürməxəstəliyininsimptomlarısünbülləmədövrüasangörünür. Arpanınsünbülüteliosporlardanibarətolantünd-qəhvəyiqaratozkütləsinəçevrilir. Bəzixəstəsünbüllər, həttasağlamlardanhündürolabilirlər. Yo-luxmuşsünbüllərinəksəriyyəti sağlamlar danerkənəmələgəlirlərvəəvvəlcəteliosporunqaratozkütləsinazikmembranlaörtülüdür. Sünbülbağlamadandərhalsonramembrandakəsiklərəmələgəlir, sporlarküləklədağılırlar. Birneçəgünmüddətindəsünbülünmiloxuçılpaqlaşır, bəzənisəonlarsaxlanılır. İnfeksiyayauğramıştoxumlarcücərməqabiliyyətiniitirirvəxaricigörkəmcəsağlamkimigörü-nürlər.Ustilagonudagöbələyininmitselisahibintoxumasındainkişafedir, əvvəlcəorəngsizdir. Sünbülbağlamadövrünəyaxınmitselhifləriqalınlaşırvəteliosporaçevrilirlər. Teliosporlartünd-qəhvəyi, oval, tikanlarlaörtülü, 3,6-9,0 mkmdiametrlidir. Onlarcücərənzamanbazidiləriformalaşdırır. Mayalanmadansonraəmələgələninfeksiondikariotikmitselistirahətmitseliformasındaarpanıninfeksiyayauğramıştoxumlarınınrüşeymindəsaxlanılır.

3. Yayılması. Xəstəliyəarpabecərilənbütünregionlardarastgəlinir. PatogenMDBməkanındagenişyayıldığından, deməkolarki, hərilməhsuldarlıqüçünrealtəhlükələryaranır. BəziillərdəRusiyaFederasiyası, Belorus, Qazaxıstan, Ukraynakimiölkələrdəlokalepifitotiyalarformasındainkişafedir. Buxəstəlikhazırdaölkəmizdədəgenişyayılmışdır. Ekologiyası. Xəstəliyininkişafınarütubətlisoyuqhavavəmülayimtemperaturlar (16-200C) əlverişlişəraityaradır. Beləşəraitarpanınçiçəkləməsinidahauzunmüddətliedir. Çiçəkləmədövrüyağangüclüyağıştoxumlarınsirayətlənməsini 10 dəfəyüksəldir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliyintəsirindənməhsulitkisipatogeninyayılmaxarakterindənvəfaizindənasılıdır. Ortaməhsulitkisi 20% vədahaçoxolabilir. Ukraynadaortaitkilər 14%-əqədərkimihesablanmışdır. Mübarizətədbirləri. Arpanınqarasürməsindəolduğukimidir.

4. 2.2 Arpa bitkisinin pas xəstəlikləri və onlarla mübarizə • Arpanın cırtdan pası - Puccinia hordei G.H. Otth. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Urediniomycetes sinfi, Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Puccinia cinsi Biolojiqrupu: Biotrof

6. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Pucciniahordeigöbələyitaminkişaftsiklinəmalikdir. Beştipspormərhələsiəmələgətirir: teliosporlar, bazidiosporlar, spermasiyalar, etsisporlarvəuredino-sporlar. Teliosporlarikihüceyrəli, ellepsoidalvəyasancaqşəkilli, 16-23 x 35-50 mkmölçülü, azcadartılıarakəsməlidir. Telilərçoxzamanarpayarpaqlarınınaltsəthindəəmələgəlirlər. Teliosporlarpatogeninqışlamamərhələsidir. Yazdateliosporlarcücərirlər, buzamanhaploidnüvələrindiploidəkeçməsimüşahidəolunur. Bununardıncameyozbarverir, böyüməborularıəmələgəlir. Bazidio-spor-lararalıqsahibbitkini- qaranquşotunu (Ornithogalumumbellatum L.) yoluxurvəhaploidspermaqonilər, etsilərəmələgəlirlər. Spermasiyalarbitkiniyoluxabilmirlər. Spermasiyanıbirspermaqo-nidəndigərinəköçürəndəqarışıqmitselbaşverir, nəticədəanastomozlarəmələgəlirvədikariotikhüceyrələr – etsisporlarmeydanaçıxır.

7. a-uredinosporlar; b-teleytosporlar

8. XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

9. Ekologiyası. Sporlarıncücərməsiüçündamcısutələbolunur, bunagörədəinfeksiyanıninkişafınaşehinmövcudluğuəlverişlişəraityaradır. Əlverişlimühitamillərişəraitində-temperatur 15-250Cinfeksiya 6-8 saatmüddətindəhəyatakeçirilir. Növbətiuredinosporgenerasiyası 7-10 gündənsonraəmələgəlir. Uredinosporlarküləkləyayılırlar. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Epifitotiyaillərindəməhsuldarlığakəskinzərbəvurulur. Məhsulitkisibelərayonlarda 10-20% vədahaçoxolur. Mübarizətədbirləri. Sahələrdəyüksəkaqrofonyaradılmalıdır. Aralıqsahibbitkiləriməhvedilməli, bitkilərinnormalböyüməsivəinkişafınıtəminedəntədbirlərkompleksihəyatakeçirilməlidir. Xəstəliyinkütləviinkişafetdiyiillərdətilt (0,5 l/ha) məsarifləçiləməaparılır.

10. Arpanınzolaqlıvəyagövdəpası- Pucciniagraminis Pers. f. secalisEriks et Henn f. triticiEriks et Henn Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycotaşöbəsi, Urediniomycetessinfi, Uredinalessırası, Pucciniaceaefəsiləsi, Pucciniacinsi Biolojiqrupu: Biotrof

11. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyintörədicisibəziillərdəgövdə, yarpaqqınları, yarpaqvəsünbülpulcuqlarındamüvafiqsimptomlarəmələgətirir. Əvvəlcəpasaoxşarqonuruzunsovtozlananyastıcıqlar- uredinalarformalaşır. Sonraonlarqovuşurvəuzunzolaqlarəmələgətirir. Epidermisindağılmasınəticəsindəzolaqlarınətrafındahaşiyəqeydəalınır. Vegetasiyanınsonundauredinoformalaşanorqanlardavəonlarayaxıntoxumasahələrindəqara, qabarıq, ölçüləri 22 mm-əqədərolanteliləryerləşir. Xəstəliktörədicininbiolojiinkişafxüsusiyyətləri və morforji əlamətləri buğdanın zolaqlı və ya gövdə pasında olduğu kimidir. Yayılması. Xəstəliyəarpabecərilənbölgələrinəksəriyyətindərastgəlinir. Ədəbiyyatməlumatlarındagöstərilirki, bəziillərdəxəstəliyinepifitotiyaşəklindəinkişafıməhsuldarlıqüçündərealtəhlükətörədir. Ekologiyası. Xəstəliyinteliosporlarıbitkiqalıqlarındaqışlayır. Qışlayanteliosporlaryazdacücərirlər. Cücərməüçüngeniştemperaturhəddigöstərilir 9-290C (optimal 18-220C). Havanınyüksəknisbirütubəti 95-100% ekolojiamilləriçərisindəhəlledicidir. Teliosporlarıncücərməsibuğdadaolduğukimionlarınyetişmədərəcəsindənasılıdır. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəlikgüclüinkişafedənzamanbitkilərinquraqlığadavamlılığıkəskinazalır, fotosintezprosesipozulur, cılızdənlərformalaşır. Bəzənməhsulitkisi 20-25%-əçatır. Mübarizətədbirləri. Buğdanıncırtdanpasındaolduğukimidir.