( na przyk ł adzie V Programu Ramowego UE oraz przygotowa ń do VI PR )

1. Seminarium KSN – GEW: Przemiany w nauce i szkolnictwie wyższymw Niemczech i w Polsce, Kraków, 17-18.V.2002Bariery uczestnictwa Polskiw międzynarodowych programach badawczych (na przykładzie V ProgramuRamowego UE oraz przygotowań do VI PR) Opracowanie: Kazimierz A. SICIŃSKI, Krajowa/Regionalna Sekcja Nauki NSZZ „SOLIDARNOŚĆ”, maj 2002 r.

2. Stan uczestnictwa Polski w V PR na koniec 2001 r. • Zgłoszenie 3581 polskich zespołów na ogólną liczbę ponad 200 tys. • Deklaracja uczestnictwa w realizacji 2617 projektów na ponad 34 tys. projektów zgłoszonych • Planowana koordynacja w Polsce: 274 projekty

3. Zakwalifikowano • 743 zespoły, biorące udział w realizacji 579 projektów • 68 polskich koordynatorów • 9 centrów doskonałości • 3 sieci doskonałości (nanomateriały, zaawansowane materiały i struktury, biologia molekularna i komórkowa)

4. Charakterystyczne dane • Współczynnik sukcesu Polaków: 20,7 % • Współczynnik w całym programie: 28,1% • Dofinansowanie uzyskane przez polskie zespoły naukowe: 78 mln euro na szacowane 85 mln euro składki • Procentowy udział Polski w środkach uzyskanych w wyniku realizacji projektów V PR: 1,17 %

5. Polscy uczestnicy • Wyższe uczelnie: 38,1 % polskich zespołów uczestniczących w V PR • Jednostki badawczo-rozwojowe: 18,6 % • Placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk: 14,2 % • Małe i średnie przedsiębiorstwa: 11,8 %

6. TOP TEN • 8 uczelni (Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, Uniwersytet Jagielloński, Politechnika Gdańska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Politechnika Śląska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytet Gdański) • 1 JBR (Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych) • 1 instytut PAN (Instytut Podstawowych Problemów Techniki)

7. Zwiększenie szans Polski • Przedłużenie konkursu na centra doskonałości i zaobserwowany znaczny wzrost polskich wniosków • Konkurs na dołączanie do już istniejących projektów • Konkurs na tematykę VI PR (EOI)

8. Próba klasyfikacjibarier uczestnictwa • Bariery strukturalne • Bariery finansowe • Bariery informacyjne

9. Bariery strukturalne • Konstrukcja programów badawczych zdecydowanie, a czasem diametralnie różna od konstrukcji stosowanych dotąd w Polsce, co wynika ze stopnia integracji badań w Unii Europejskiej, przy równoczesnej ich dezintegracji w Polsce

10. Bariery strukturalne • Dotychczasowe hierarchiczne powiązania w nauce w Polsce, podczas gdy w Unii Europejskiej od kilkunastu lat kładzie się nacisk na różnorodność powiązań, w tym pożądane powiązania poziome • Brak szeregu grup problemowych czy tematycznych, co z góry wykluczyło wiele spośród polskich placówek naukowych

11. Bariery strukturalne • Brak lub słabe funkcjonowanie niektórych instytucjonalnych form, ułatwiających prowadzenie badań i komercjalizację ich wyników, np. centrów transferu technologii • Brak doświadczeń w zarządzaniu projektami międzynarodowymi

12. Bariery strukturalne • Restrukturyzacja polskich placówek naukowych (było kilka dużych programów) nie uwzględniała w należytym stopniu przygotowań do ich udziału w programach międzynarodowych • Zderzenie z wymagającą biurokracją w Komisji Europejskiej i jej agendach

13. Bariery strukturalne • Polska zamknęła w negocjacjach akcesyjnych rozdział NAUKA w grudniu 1998 r. bez szczegółowych ustaleń dotyczących tematyki V PR i bez negocjowania najkorzystniejszego wejścia (podobnie jest częstokroć z rozmaitymi innymi programami, np. pomocowymi)

14. Bariery strukturalne • Mały udziałsektora MŚP w projektach celowych: dopiero teraz KBN zorientował się, że tak jest w istocie i dopuścił niewielką pulęśrodków finansowych na projekty celowe z udziałem tego sektora wg uproszczonych zasad (podczas gdy w UE MŚP stanowią podstawę gospodarki)

15. Bariery strukturalne • Wejście dopiero do V PR i na wysoki poziom integracji badań w UE na zasadach kraju stowarzyszonego, podczas gdy kraje UE przeszły długą drogę, w tym w zakresie formułowania tematyki, organizowania, sieci centrów badawczych, konsorcjów itp. • Brak należytego monitorowania konkursów

16. Bariery finansowe • Niskie kwoty na badania naukowe i prace rozwojowe w Polsce, w tym rozwój technologii. W Polsce wydatki budżetu państwa to 0,344 % PKB w roku 2002 oraz szacowane wydatki przedsiębiorstw na poziomie 0,3 % PKB, gdy wydatki w krajach Unii Europejskiej są na poziomie 2-3 % PKB • Ciągłe problemy z zagwarantowaniem portfela zamówień na prace badawcze w krótkim horyzoncie czasowym

17. Bariery finansowe • Niska zdolność do samofinansowania inwestycji rozwojowych, w tym nowych technologii i unowocześniania aparatu wytwórczego, a zwłaszcza inwestycji związanych z badaniami rozwojowymi jako następstwo wysokiej stopy opodatkowania i kredytu, a także wysokości obowiązkowych opłat i obciążeń.

18. Bariery finansowe • Słaby ekonomicznie sektor małych i średnich przedsiębiorstw, który przeważnie przejada środki na amortyzację umożliwiające inwestowanie • Zbyt słaby system zachęt do uczestnictwa w projektach międzynarodowych ze strony KBN i innych instytucji nauki

19. Bariery informacyjne • Brak promocji i to nie tylko na szczeblu centralnym, ale zwłaszcza na szczeblu lokalnym czy regionalnym, gdzie poszczególne gminy, miasta, powiaty, a nawet województwa zapominają o istnieniu swoich placówek naukowych w kontaktach zagranicznych i nie tworzą odpowiedniej infrastruktury do działań

20. Bariery informacyjne • Obustronny brak kontaktów • Z perspektywy kraju Unii Europejskiej nie zawsze wiadomo, kto jest kim w Polsce (brak przyjaznych dla użytkowników z zagranicy stron internetowych, przewodników i baz danych) • Witryny internetowe nie zachęcają do współpracy naukowej, a do przemysłowej

21. Bariery informacyjne • Brak polskich opracowań dotyczących międzynarodowych programówbadawczych (np. poważniejsze opracowania pojawiają się dopiero w IV roku realizacji V PR) • Barieryjęzykowe • Bariery w środowiskowej, np. związkowej wymianie informacji

22. WNIOSKI • Poszukiwanie kontaktów również innymi kanałami niż tylko służbowe, w tym związkowymi • Ponieważ największe sukcesy odnoszą Niemcy, należałoby szczegółowo zapoznać się z rozwiązaniami niemieckimi • Propozycje (oferty naukowe) na stronach internetowych

23. WNIOSKI • Potrzeba budowy specjalistycznego portala internetowego, poświęconego programom międzynarodowym • Organizowanie seminariów i konferencji związkowych na temat pokonywania barier i zwiększania szans i to nawet, gdy naszymi partnerami są po stronie unijnej zawodowi działacze związkowi, nie biorący udziału w badaniach

24. WNIOSKI • Organizowanie środowisk krajowych • Środowiskowa dyskusja na temat międzynarodowych projektów i programów badawczych w ramach ogólnospołecznej debaty o akcesji Polski do Unii Europejskiej • Związkowy monitoring zachodzących procesów