Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

1. 1 Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

2. 2 Bogusław Czarny KSAP –NBP 2012 POLITYKAGOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Ochrona konkurencji/Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Kontrola efektów zewnętrznych. 5. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 8. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 9. Spory o politykę makroekonomiczną. 10. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po-winni zapoznać się z literaturą. Warszawa, 11 maja 2012 r.Bogusław Czarny

3. E F E K T Y Z E W N Ę T R Z N E

4. 4 EFEKTY ZEWNĘTRZNE Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za pośrednictwem cen, ma- my do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są DOTYCZĄCYMI OSÓB PO-STRONNYCH UBOCZNYMI SKUTKAMI CZYJEGOŚ GOSPO-DAROWANIA.

5. 5 Np. efektem zewnętrznym JEST bezpieczeństwo w okolicy luksu-sowego hotelu na warszawskim Starym Mieście. NIE SĄ nim natomiast korzyści Rosji z wyższych cen ropy nafto-wej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Sauddyjską. [Jednak inni wyróżniają pieniężne (ang. pecuniary) i niepieniężne (ang. non-pecuniary) efekty zewnętrzne…]

6. DALSZE PRZYKŁADY: Tytoń Tlenek azotu Odśnieżona ulica Wścibska sąsiadka Zakład utylizacji odpadów organicznych i dom wczasowy 6

7. 7 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne…

8. 8 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne…

9. 9 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospo-darstwami domowymi…

10. 10 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospo-darstwami domowymi, między firmami…

11. 11 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospo-darstwami domowymi, między firmami, między gospodarstwami domowymi a firmami…

12. 12 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospo-darstwami domowymi, między firmami, między gospodarstwami domowymi a firmami…

13. 13 Efekty zewnętrzne często powodują, że ponoszone przez producen-tów prywatne koszty produkcji (np. marginal private cost,MPC) są niższe od obejmujących straty postronnych osób społecznych (peł-nych) kosztów produkcji (np. marginal social cost, MSC).

14. 14 W rezultacie dochodzi do nieefektywnej alokacji zasobów. Innymi słowy pojawia się ubytek nadwyżki całkowitej (społeczna strata) (ang. deadweight loss) w tym przypadku spowodowana efektem zew-nętrznym).

15. 15 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Na górnym rysunku przy stałym krańcowym koszcie produkcji linia podaży na rynku wolnokonkurencyjnym jest pozioma… P, MPC

16. 16 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Na górnym rysunku przy stałym krańcowym koszcie produkcji linia podaży na rynku wolnokonkurencyjnym jest pozioma. Jeśli prywatny koszt produkcji jest mniejszy od kosztu społecznego, przedsiębiorstwa produkują za dużo. Pole ABE na dolnym rysunku pokazuje społeczny koszt tej za-wodności rynku. P, MPC,MSC P, MPC

17. 17 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej P, MPC,MSC

18. 18 Czy ludzie sami są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi?!

19. 19 • PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEW-NĘTRZNYCH • NORMY SPOŁECZNE • Wielu nie śmieci, bo jest to złe. Nakaz moralny skłania ich do brania pod uwagę skutków naszych działań dla innych ludzi, czyli - w jęz-zyku ekonomii – do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

20. 20 ZADANIE Siorbaniu zupy w restauracji towarzyszą negatywne efekty zewnętrzne. a) Co to znaczy?

21. 21 Siorbaniu zupy w restauracji towarzyszą negatywne efekty zewnętrzne. a) Co to znaczy? Wielu ludzi nie znosi odgłosu siorbania zupy. b) Dlaczego większość ludzi nie siorbie w restaurcji?

22. 22 Siorbaniu zupy w restauracji towarzyszą negatywne efekty zewnętrzne. a) Co to znaczy? Wielu ludzi nie znosi odgłosu siorbania zupy. b) Dlaczego większość ludzi nie siorbie w restaurcji? W Polsce siorbać - np. w restauracji – po prostu „nie wypa-da”. Zachowanie takie naraża siorbiącego na ostracyzm (wyś-mianie, wyproszenie z restauracji itp.). c) Z jakim sposobem radzenia sobie przez społeczeństwo z negatywnymi efektami zewnętrznymi mamy tu do czynienia? (Wskazówka: Czy pamiętasz jeszcze, że nie tylko rynek i państwo decydują o tym, jak jest gospodarowane?). Wskaż inny przykład takiej sytuacji.

23. 23 Siorbaniu zupy w restauracji towarzyszą negatywne efekty zewnętrzne. a) Co to znaczy? Wielu ludzi nie znosi odgłosu siorbania zupy. b) Dlaczego większość ludzi nie siorbie w restaurcji? W Polsce siorbać - np. w restauracji – po prostu „nie wypa-da”. Zachowanie takie naraża siorbiącego na ostracyzm (wyś-mianie, wyproszenie z restauracji itp.). c) Z jakim sposobem radzenia sobie przez społeczeństwo z ne-gatywnymi efektami zewnętrznymi mamy tu do czynienia? (Wskazówka: Czy pamiętasz jeszcze, że nie tylko rynek i pań-stwo decydują o tym, jak jest gospodarowane?). Wskaż inny przykład takiej sytuacji. Społeczeństwa często radzą sobie z efektami zewnętrznymi za pomocą norm społecznych, które określają, jakie zachowanie jest dobre, a jakie złe (co wypada robić, a czego nie wypada robić). Oto inny przykład: większość mieszkańców warszaw-skiego Mokotowa nie pluje na podlogę i nie załatwia potrzeb fizjologicznych w osiedlowych śmietnikach.

24. 24 2. NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY... A. Może ono wtedy polegać na ŁĄCZENIU RÓŻNYCH RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI. (Np. pomyśl o sąsiadujących: właścicielu wiśniowego sadu i hodowcy pszczół...) Również wtedy dochodzi do INTERNALIZOWANIA efek-tów zewnętrznych.

25. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? 25

26. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? 26

27. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? 27

28. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? ` 28

29. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? 29

30. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? Niekiedy prywatne podmioty radzą sobie z efektami zew-nętrznymi, łącząc się, co skutkuje uwzględnianiem przez nie efektów zewnętrznych, czyli ich INTERNALIZACJĄ. Tak właśnie jest w opisanej w opisanej sytuacji. (JEST TO JED-NYM Z POWODÓW FUZJI-KONGLOMERATÓW, O KTÓRYCH MÓWILIŚMY PRZY OKAZJI ANALIZY PO-LITYKI OCHRONY KONKURENCJI). 30

31. 31 B. Innym sposobem, umożliwiającym prywatne rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych, są NEGOCJACJE zainteresowanych stron i wypłata stosownego odszkodowania.

32. 32 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Na lewym rysunku przy stałym krańcowym koszcie produkcji linia podaży na rynku wolnokonkurencyjnym jest pozioma. Jeśli prywatny koszt produkcji jest mniejszy od kosztu społecznego, przedsiębiorstwa produkują za dużo. Pole ABE na prawym rysunku pokazuje społeczny koszt tej zawodności rynku. P, MPC Czy negocjacje mogą doprowadzić do wytworzenia społecznie opty-malnej ilości Q1?

33. 33 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Powiedzmy, że prawo NIE ZMUSZA firm do rekompensowania strat. JEST PRODUKOWANE Q1. Istnieje bowiem taka rekompen-sata, X, wypłacana trucicielom przez trutych, że: ACE<X<ABEC!

34. 34 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Powiedzmy, że prawo ZMUSZA firmy do rekompensowania strat. JEST PRODUKOWANE Q1. Istnieje bowiem taka rekompensata, X, wypłacana trutym przez trucicieli, że: GACPC>X>FACPC!

35. 35 Twierdzenie Coase’a Gdy prawo jednoznacznie określa, co komu wolno, negocjacje mo-gą doprowadzić do osiągnięcia optymalnej wielkości efektu zew-nętrznego.

36. 36 Twierdzenie Coase’a Gdy prawo jednoznacznie określa, co komu wolno, negocjacje mo-gą doprowadzić do osiągnięcia optymalnej wielkości efektu zew-nętrznego. Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

37. 37 Twierdzenie Coase’a Gdy prawo jednoznacznie określa, co komu wolno, negocjacje mo-gą doprowadzić do osiągnięcia optymalnej wielkości efektu zew-nętrznego. Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych. 2. Niezależnie od tego, kto komu będzie zmuszony płacić, I TAK DOJ-DZIE DO WYTWORZENIA OPTYMALNEJ ILOŚCI Q1.

38. 38 Twierdzenie Coase’a Gdy prawo jednoznacznie określa, co komu wolno, negocjacje mo-gą doprowadzić do osiągnięcia optymalnej wielkości efektu zew-nętrznego. Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych. 2. Niezależnie od tego, kto komu będzie zmuszony płacić, I TAK DOJ-DZIE DO WYTWORZENIA OPTYMALNEJ ILOŚCI Q1. 3. Optymalna ilość Q1 NIE JEST równa 0.

39. 39 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest bardzo trudne. Powodem są zazwyczaj: 1. „ROZMYTE” PRAWA WŁASNOŚCI (ang. property rights).

40. 40 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest bardzo trudne. Powodem są zazwyczaj: 1. „Rozmyte” (niejasno zdefiniowane) prawa własności (ang. property rights). 2. WYSOKIE KOSZTY TRANSAKCYJNE.

41. 41 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest rzadkością. Powodem są zazwyczaj: 1. „Rozmyte” (niejasno zdefiniowane) prawa własności (ang. property rights). 2. Wysokie koszty transakcyjne. 3. „PROBLEM GAPOWICZA” (ang.free-riding problem).

42. ZADANIE On pali 10 papierosów dziennie w pokoju, w którym pracujesz! Dla niego krańcowa korzyść (MB, ang. marginal benefit) z 1. papierosa wynosi 10; z każdym kolejnym papierosem maleje ona o 1. Nie zno-szisz dymu; krańcowy koszt społeczny (MSC, ang. marginal social cost) jego 1. papierosa (czyli Twój dyskomfort), wynosi 1; rośnie on o 1 z każdym wypalonym papierosem. Cóż, prawo nie zabrania mu palić w biurze... a) Oblicz wysokość krańcowych korzyści i krańco-wych kosztów kolejnych wypalanych papierosów (wypełnij tabelę). 42

43. On pali 10 papierosów dziennie w pokoju, w którym pracujesz! Dla niego krańcowa korzyść (MB, ang. marginal benefit) z 1. papierosa wynosi 10; z każdym kolejnym papierosem maleje ona o 1. Nie zno-szisz dymu; krańcowy koszt społeczny (MSC, ang. marginal social cost) jego 1. papierosa (czyli Twój dyskomfort), wynosi 1; rośnie on o 1 z każdym wypalonym papierosem. Cóż, prawo nie zabrania mu palić w biurze... a) Oblicz wysokość krańcowych korzyści i krańco-wych kosztów kolejnych wypalanych papierosów (wypełnij tabelę). b) Odbyliście negocjacje, maksymalizując użyteczność. Ile papiero-sów zostanie wypalonych? 43

44. On pali 10 papierosów dziennie w pokoju, w którym pracujesz! Dla niego krańcowa korzyść (MB, ang. marginal benefit) z 1. papierosa wynosi 10; z każdym kolejnym papierosem maleje ona o 1. Nie zno-szisz dymu; krańcowy koszt społeczny (MSC, ang. marginal social cost) jego 1. papierosa (czyli Twój dyskomfort), wynosi 1; rośnie on o 1 z każdym wypalonym papierosem. Cóż, prawo nie zabrania mu palić w biurze... a) Oblicz wysokość krańcowych korzyści i krańco-wych kosztów kolejnych wypalanych papierosów (wypełnij tabelę). b) Odbyliście negocjacje, maksymalizując użyteczność. Ile papiero-sów zostanie wypalonych? 5. c) Kto, komu i ile zapłaci? 44

45. On pali 10 papierosów dziennie w pokoju, w którym pracujesz! Dla niego krańcowa korzyść (MB, ang. marginal benefit) z 1. papierosa wynosi 10; z każdym kolejnym papierosem maleje ona o 1. Nie zno-szisz dymu; krańcowy koszt społeczny (MSC, ang. marginal social cost) jego 1. papierosa (czyli Twój dyskomfort), wynosi 1; rośnie on o 1 z każdym wypalonym papierosem. Cóż, prawo nie zabrania mu palić w biurze... a) Oblicz wysokość krańcowych korzyści i krańco-wych kosztów kolejnych wypalanych papierosów (wypełnij tabelę). b) Odbyliście negocjacje, maksymalizując użyteczność. Ile papiero-sów zostanie wypalonych? 5. c) Kto, komu i ile zapłaci? Ty jemu. Od 15 do 40. d) Zabroniono palić w pracy bez zgody innych! Jeszcze raz odpo-wiedz na pytania: b), c). 45

46. On pali 10 papierosów dziennie w pokoju, w którym pracujesz! Dla niego krańcowa korzyść (MB, ang. marginal benefit) z 1. papierosa wynosi 10; z każdym kolejnym papierosem maleje ona o 1. Nie zno-szisz dymu; krańcowy koszt społeczny (MSC, ang. marginal social cost) jego 1. papierosa (czyli Twój dyskomfort), wynosi 1; rośnie on o 1 z każdym wypalonym papierosem. Cóż, prawo nie zabrania mu palić w biurze... a) Oblicz wysokość krańcowych korzyści i krańco-wych kosztów kolejnych wypalanych papierosów (wypełnij tabelę). b) Odbyliście negocjacje, maksymalizując użyteczność. Ile papiero-sów zostanie wypalonych? 5. c) Kto, komu i ile zapłaci? Ty jemu. Od 15 do 40. d) Zabroniono palić w pracy bez zgody innych! Jeszcze raz odpo-wiedz na pytania: b), c). db) 5. dc) On Tobie. Od 15 do 40. e) Dlaczego „negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zew-nętrznych jest rzadkością? 46

47. On pali 10 papierosów dziennie w pokoju, w którym pracujesz! Dla niego krańcowa korzyść (MB, ang. marginal benefit) z 1. papierosa wynosi 10; z każdym kolejnym papierosem maleje ona o 1. Nie zno-szisz dymu; krańcowy koszt społeczny (MSC, ang. marginal social cost) jego 1. papierosa (czyli Twój dyskomfort), wynosi 1; rośnie on o 1 z każdym wypalonym papierosem. Cóż, prawo nie zabrania mu palić w biurze... a) Oblicz wysokość krańcowych korzyści i krańco-wych kosztów kolejnych wypalanych papierosów (wypełnij tabelę). b) Odbyliście negocjacje, maksymalizując użyteczność. Ile papiero-sów zostanie wypalonych? 5. c) Kto, komu i ile zapłaci? Ty jemu. Od 15 do 40. d) Zabroniono palić w pracy bez zgody innych! Jeszcze raz odpo-wiedz na pytania: b), c). db) 5. dc) On Tobie. od 15 do 40. e) Dlaczego „negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zew-nętrznych jest rzadkością? Z powodu „rozmytych” praw własności, wysokich kosztów transak-cyjnych, „problemu gapowicza”. 47

48. 48 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji?).

49. 49 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji?). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe.

50. 50 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji?). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe. 3. Negocjacje, np. „trutych” z „trucicielami”, są możliwe tylko przy dobrze zdefiniowanych prawach własności (ang. property rights).