Bölgesel Gelişme ve Kültür Ekonomisi Neşe Kumral & Mehmet Güçlü Ege Üniversitesi İktisat Bölümü

1. Bölgesel Gelişme ve Kültür Ekonomisi Neşe Kumral & Mehmet Güçlü Ege Üniversitesi İktisat Bölümü

2. Türkiye’de Bölgesel Politikaların Amacı • Türkiye’de bölgesel gelişme politikasının iki temel amacı ; • Bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılarak, refahın ülke geneline daha dengeli bir şekilde yayılması, • Tüm bölgelerin içsel potansiyelini harekete geçirerek, bölgelerin rekabet gücünün artırılması, ulusal büyümeye ve kalkınmaya katkılarının en üst düzeye çıkarılmasıdır. • (Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018 ).

3. Etkinlik (efficiency)+ Eşitlik (equity)= inclusive growthçevresel sürdürülebilirlik • Etkinlik (efficiency) : Tüm bölgelerin sahip oldukları kapasite ya da potansiyellerini tam olarak, tam kapasite ile kullanmasını ifade eder. Bölgenin tüm kaynaklarının, tüm ekonomik ve kurumsal fırsatlarının kullanılarak, yığınlaşma ve ağ ekonomilerinin etkilerinden yararlanılarak, ulaşılabilecek en yüksek çıktı seviyesinin elde edilmesidir. • Eşitlik (equity); Bireylere eşit fırsatlar sağlanmasını ifade eder. Bu bağlamda eşitlik; kamusal mal ve hizmetlerin tedariki, tüm bireylere üzerinde fikir birliğine vardıkları fırsatların sunulması ve en az avantajlı konumda olan bireylerin refahını iyileştirmek gibi farklı boyutta politikalar ile sosyal içermenin (social inclusion) iyileştirmesini sağlamak için uygulanacak bölgesel bir stratejidir ( Fabrizio Barca, An Agenda for a Reformed Cohesion Policy. (2009). • Çevresel sürdürülebilirdik

4. Çalışmanın Sorusu • Bölgesel politikanın söz konusu iki temel amacının gerçekleştirilmesinde • Kültür endüstrileri rol oynayabilirmi ?

5. Kültür; tarihimizdir, bugünümüzdür, gelecek nesillere bıraktığımız armağandır” Santagata, W., (2009). • Kültür, “geçmişten beri değişerek devam eden ve bir toplumu diğer toplumlardan farklı kılan, kendine özgü sanatı, inançları, örf ve adetleri, anlayış ve davranışları ile onun kimliğini oluşturan yaşayış ve düşünüş tarzı” olarak tanımlanmaktadır. http://www.kultur.gov.tr • Kültür, kültürel değerlerin geçmiş nesillerden günümüze yazılı, sözlü ve görsel olarak aktarımından, nesiller boyunca tekrar tekrar yorumlanmasından oluşan bir bilgi birikim sürecidir (toplumun hafızasındaki bilgi). • Bilgi aktarımının ekonomik boyutu var, bilgi aktarımı mal ve hizmetler yoluyla gerçekleşiyor

6. Kültür EkonomisiKültür Endüstrileri • Bireylerbu kültürel bilgi birikimine çok çeşitli yollar ile ulaşırlar, geniş ve çeşitli yaratıcı tanımlamalar ile yeniden yorumlayarak kültürel mal ve hizmetleri üretirler. • Ürün zincirinin ilk aşamasında yer alan geleneksel bilgi birikimi, üretim zincirinin son aşamasında ulusal ve uluslararası piyasalarda talep bulan, katma değeri yüksek mal ve hizmetlere dönüşür. • 1980li yılların ortalarından itibaren kültürel mal ve hizmetlerin üretiminde ve talebinde önemli bir artış olmuştur Bunun en önemli nedeni;

7. Kültür EkonomisiKültür Endüstrileri Bilimsel yeniliklere dayalı olarak gelişen (bilgisayar, bilgi ve iletişim, dijitalleşme, internet ve yazılım uygulamaları) Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) ve internet ekonomisidir. • Bu gelişme ile dünya çapında milyarlarca kişi, görsel ve işitsel kültür ürünlerine düşük maliyete ulaşabilir hale gelmiştir. • Bununla birlikte, eğitim süreçlerinin gelişmesi, yeni kentleşme olgusu, meta-kentlerin oluşması, bireysel gelir ve servetin artması ile, kültüre olan talepte rekor düzeyde büyüme kaydedilmiştir. • Bu küresel eğilim, yayıncılık, film, müzik, görsel-işitsel ürünler, müze ve kütüphaneler ve diğer kültürel endüstrilerle onların yan kollarına (reklamcılık, yasal sistemler ve eğitim) olan talebi de artırmıştır.

8. Şekil: Kültür ve Yaratıcı Endüstrilerde Talebin Belirleyicileri(Santagata W. 2009, “White paper on creativity Towards an Italian model of development”) Teknolojik Yenilik Yeni Ekonomi Bilgi ve haberleşme teknolojileri Kalite Geleneksel Bilgi Endüstriyel Tasarım Sembolik Değer Dünya Talebi Kültürel ve Yaratıcı Sektörlerin Mallarına Yönelik Talepte Meydana Gelen Artış

9. Kültür Ekonomisi (the 2009 UNESCO framework for cultural statistics FCS)

10. Kültür Ekonomisi (the 2009 UNESCO framework for cultural statistics FCS)

11. Kültürel faaliyetler kümesi • A.Kültürel ve Doğal miras ; (müzeler /sanal müze gezintileri dahil/, arkeolojik ve tarihi yerler, kültürel alanlar,doğal miras) • B. Performans ve Kutlamalar; Performans sanatları, müzik, festival, fuar • C. Görsel sanatlar ve el sanatları; Güzel sanatlar, fotoğrafçılık, el sanatları • D. Kitap ve Basım; Kitap, gazete, magazin, diğer basılı materyal, kütüphane (sanal dahil) • E. Audio visual ve interaktif medya; film, video, TV ve internet canlı yayınları, internet podcasting, video oyunları (online dahil) • F. Tasarım ve yaratıcı hizmetler: moda tasarım, grafik tasarım, iç tasarım, mimarlık hizmetleri ve reklamcılık hizmetleri

12. Kültürel faaliyetler kümesi • Bu gruplardan doğal ve kültürel miras, Performans sanatları, müzik, festival, fuar, Görsel sanatlar ve el sanatları kapsamında yer alan ekonomik faaliyetler, yığın üretime konu olmayan, böyle bir amaç taşımayan, anında tüketimi amaçlanan, geleneksel sanat alanlarını içeren faaliyetlerdir. • İnsanlar belirli bir deneyimi belirli bir yerde yaşarken, tüketirken, sunulan mal ve hizmetin ekonomik değer kazanmasını sağlarlar. Örneğin konser, sergi, fuar, müze, ressamlık, heykeltraşlık, el sanatları, fotoğrafçılık, opera, tiyatro, dans gösterileri vb. faaliyetler bu alanda yer alır.

13. Kültürel faaliyetler kümesi • Kitap basımı, film, ses kaydı, müzik, video oyunları grubu yığın üretime, dağıtıma, ihracata konu olan mal ve hizmetleri kapsamaktadır. Tekrar tekrar üretebilen yığın üretime açık olan bu ürünler hem kültür hem de yaratıcı ekonomi kapsamında yer almaktadır. • Tasarım ve yaratıcı hizmetler grubunda yer alan ürünlerin üretiminde kültür, kültürel olmayan bir ürünün üretiminde yaratıcı bir girdiye dönüşmektedir. Yaratıcılık, kültürel olmayan sektörlerin üretim sürecinde ara tüketim olarak kültürel kaynakların kullanımı sonucu oluşan bir kavram olarak algılanmaktadır. • iç tasarım, moda tasarım, ürün tasarımı, mimarlık, reklamcılık vb. faaliyetler bu grupta yer almaktadır. Bu grupta yer alan faaliyetlerin önemli bir kısmı yaratıcı ekonomi kapsamında değerlendirilmektedir.

14. Kültürel faaliyetler kümesi • Gruplar içinde yer alan ekonomik faaliyetlerin ortak noktası ise bu faaliyetlerin telif haklarına konu olmalarıdır. Mal olsun (kitap, film, kaset, bir ürün tasarımı), hizmet olsun (performans), tasarım ve reklamcılık hizmetleri olsun yada olmasın, yığın üretime tabi tekrar üretilebilen veya üretilemeyen (süreli sergi-fuarlar), ihracata konu olan (Hollywood filmleri) veya festival gibi belirli bir alanda hemen tüketime konu olan ürünlerin ortak bir noktası vardır. • Tüm bu ürünler, telif hakları ile korunan ve yaratıcılık faaliyetleri ile fikirlerin hayata geçirilmesi ile somutlaşmış ürünlerdir.

15. Kültürel ve ilişkili kümeler ile etkileşim içinde olan faaliyetler • Eğitim ve Mesleki Yetiştirme: Eğitim, kültürel değerlerin ve becerilerin aktarımında bir araçtır. Öğrenme faaliyetleri, gelişmeyi, anlamayı ve kültürün algılanmasını sağlar ve yorumlama, eleştiri süreçlerini içerir (örneğin, sanat ve dans okulları, edebiyat eleştirileri). Eğitim, kültürün aktarıldığı ve mevcut kültürel normlarla işbirliği içerisindeki yaratıcılığı geliştiren sosyalleşme sürecidir. sanat ve kültür, insanların hayal gücü ve yaratıcılığını okullardan başlayarak, kolejlerde, üniversitelerde ve ardından yaşam boyu öğrenme sürecinde harekete geçirme yetisine sahiptir • Arşivleme ve Koruma : kültürel ürünlerin gelecek nesiller için koruma, sergileme ve yeniden kullanım amaçları ile toplanması ve korunmasıdır (örneğin, tarihi alanların ve binaların, ses arşivlerinin, resimlerin korunması). Koruma, belirli kültürel ve doğal özelliklerin hem koruma hem de yönetimini temsil eder.

16. Kültürel ve ilişkili kümeler ile etkileşim içinde olan faaliyetler • Donanım ve destekleyici malzemeler: kültürel ürünlerin yaratım, üretim ve dağıtımını kolaylaştıran ve mümkün kılan destekleyici endüstriler ve yan hizmetler ile ilgilidir. Bilgisayarlar ve bilgi teknolojileri (IT) de bu kümede yer almaktadır. Çünkü bunlar İnternetin yaratımını, yayılmasını ve aktarımını sağlayan ayrıca birçok interaktif medya sürecini yaratan teknolojilerdir

17. Türkiye’de Kültür endüstrileri NACE Rev2 (EUROSTAT cultural statistics 2011) 47.43 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda ses ve görüntü cihazlarının perakende ticareti 47.61 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda kitapların perakende ticareti 47.63 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda müzik ve video kayıtlarının perakende ticareti 58.11 Kitap yayımı 58.13 Gazetelerin yayımlanması 58.14 Dergi ve süreli yayınların yayımlanması 58.21 Bilgisayar oyunlarının yayımlanması 59.11 Sinema filmi, video ve televizyon programları yapım faaliyetleri 59.12 Sinema filmi, video ve televizyon programları çekim sonrası faaliyetleri 59.13 Sinema filmi, video ve televizyon programları dağıtım faaliyetleri 59.14 Sinema filmi gösterim faaliyetleri 59.20 Ses kaydı ve müzik yayıncılığı faaliyetleri 60.10 Radyo yayıncılığı 60.20 Televizyon programcılığı ve yayıncılığı faaliyetleri 63.91 Haber ajanslarının faaliyetleri

18. Türkiye’de Kültür endüstrileri (NACE Rev2) 71.11 Mimarlık faaliyetleri 74.10 Uzmanlaşmış tasarım faaliyetleri 74.20 Fotoğrafçılık faaliyetleri 77.22 Video kasetlerin ve disklerin kiralanması 85.52 Kültürel eğitim 90.01 Gösteri sanatları 90.02 Gösteri sanatlarını destekleyici faaliyetler 90.03 Sanatsal yaratıcılık faaliyetleri 90.04 Sanat tesislerinin işletilmesi 91.01 Kütüphane ve arşivlerin faaliyetleri 91.02 Müzelerin faaliyetleri 91.03 Tarihi alanlar ve yapılar ile benzeri turistik yerlerin işletilmesi

21. SonuçBölgesel politikanın söz konusu iki temel amacının gerçekleştirilmesindeKültür endüstrileri rol oynayabilirmi ? Türkiye’de bölgesel gelişme politikasının iki temel amacı ; 1. Bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılarak, refahın ülke geneline daha dengeli bir şekilde yayılması, 2. Tüm bölgelerin içsel potansiyelini harekete geçirerek, bölgelerin rekabet gücünün artırılması, ulusal büyümeye ve kalkınmaya katkılarının en üst düzeye çıkarılmasıdır. (Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018 ).

22. SonuçBölgesel Politikada Amaçlar ve Kültür Ekonomisi • 1.Amaç: Bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılarak, refahın ülke geneline daha dengeli bir şekilde yayılması • Türkiye’de bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarının düzeyi nedir ?

23. Kişi başına GSYİH Bakımından En Yüksek Bölgenin En Düşük Bölgeye Oranı (OECD-2008) Doğruel (2012), Bölgesel Kalkınma ve Kalkınma Ajansları, TÜRKONFED.

24. TC Kalkınma Bakanlığı (2013), İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SEGE-2011 • SEGE-2011 Çalışmasında Kullanılan Göstergeler Demografik Göstergeler Eğitim Göstergeleri Sağlık Göstergeleri Rekabetçi ve Yenilikçi Kapasite Göstergeleri Mali Göstergeler Erişilebilirlik Göstergeleri Yaşam Kalitesi Göstergeleri • Bölgesel kapasite ve potansiyel ile bireysel refah arasında denge kurarak secilen 61 adet değişken ile yapılan GTBA neticesinde 4,51 (İstanbul) ile -1,73 (Muş) arasında değişen endeks değerleri elde edilmiştir.

25. Düzey-2 Bölgelerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeks Değeri (İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SEGE-2011 )

27. Dönemler İtibarıyla Net Göç HızıBölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2014-2023) T A S L A K

28. . .

29. Bölgelerarası gelişmişlik farkıSonuç: Bölgelerarası göç / bölgelerin sahip oldukları ekonomik potansiyeli kullanamaması, kalkınmanın dinamiklerini harekete geçirememesi/ Bölgeler arası gelişmişlik farklarının temel sonucu olarak göç, gerek göçü alan gerekse veren bölge için bir sorun alanı olarak varlığını 1950’li yıllardan itibaren sürdürmektedir. Göç hareketleri bölgelerarası gelişmişlik farkının daha da artmasına neden olmaktadır. Çünkü bölgeler var olan ekonomik potansiyellerini değerlendirecek insanı kaybetmektedir. Günümüzde bölgelerin iller itibarıyla aldığı ve verdiği göçler arasındaki fark azalma eğilimindedir (Bölgesel Ulusal Gelişme Stratejisi 2014-2023 Taslak ,Kalkınma Bakanlığı 2013)

30. Bölgesel Politika 2. Amaç: Tüm bölgelerin içsel (var olan) potansiyelini harekete geçirerek, bölgelerin rekabet gücünün artırılması, ulusal büyümeye ve kalkınmaya katkılarının en üst düzeye çıkarılması • Soru: Kültür ekonomisi etkinlik, eşitlik ve sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde bölgelerin içsel potansiyelini harekete geçirme, rekabet güçleri artırma, ulusal büyümeye ve kalkınmaya katkıları olabilecek en üst düzeye çıkarmada bir araç olabilirmi?

31. Kültür ekonomisi: Gelir düzeyi daha düşük göç veren bölgeler Culture: a Bridge to Development(UNESCO) • Bu bölgelerde özellikle Kültürel ve Doğal miras ; (müzeler /sanal müze gezintileri dahil/, arkeolojik ve tarihi yerler, kültürel alanlar,doğal miras) • Performans ve Kutlamalar; Performans sanatları, müzik, festival, fuar Görsel sanatlar ve el sanatları; Güzel sanatlar, fotoğrafçılık, el sanatları ve bunlarla ilişkili olacak faaliyetlere yönelik kümeler veya bölgesel kalkınma platformları oluşturulabilir. • Bölgedeki kültürel varlıklar; sosyal ve kültürel canlanmaya yaptıkları katkının yanısıra kültürel endüstriler olarak ekonomiye yaptıkları katkı nedeniyle sürdürülebilir yerel kalkınmada önemli bir role sahiptir. Kültür; kadınlar ve gençlere yaratıcı faaliyetlerde yer alma, cinsiyet eşitliği, özdeğer (benlik saygısı) ve sosyal farkındalığa katkı sağlama konusunda fırsatlar sunmaktadır UNESCO (2005).

32. TRB2 Bölgesi (Bitlis, Hakkari, Muş ve Van) • * 530.310 ha arazi sulamaya elverişli olup bunun ancak % 44’ü sulanabilmektedir. Bu oran Bitlis’de % 50, Hakkari’de % 35, Muş’ta % 37 ve Van’da ise % 48 düzeylerindedir • * tarımda kimyasal ilaç ve gübrenin düşük düzeyde kullanılması nedeniyle organik tarım için uygundur • * Ülke büyükbaş hayvan varlığının yaklaşık % 4’ü TRB2 Bölgesi’nde olup bölgede en fazla büyükbaş Muş ilinde bulunmaktadır. • TRB2 Bölgesi ördek varlığı açısından Düzey 2 Bölgeleri arasında dikkat çekmektedir. TRB2 Bölgesi, Düzey 2 Bölgeleri arasında 2. sırayı almaktadır. • Kaz varlığı bakımından TRA2 Bölgesi’nden sonra ilk sırayı alan TRB2 Bölgesi’nde kaz yetiştiriciliğinin bölgeye özgü bir hayvancılık faaliyeti olduğu söylenebilir. • Türkiye’deki kaz yetiştiriciliği yerel tüketime yönelik yapılsa da, dünya piyasalarında alternatif et tüketimleri içinde yüksek fiyattan alıcı bulabilmektedir • Dünyada birçok ülke kaz etini, yumurtasını, yağını, karaciğerini tüketmekte, tüyleri ise yastık-yorgan, sportif malzemeler ve kamp gereçlerinin yapımında kullanılmaktadır. Bu ürünlerin tümü açısından çeşitli ülkelerde önemli bir gelir kaynağıdır. Kaz eti yüksek besleyici değeri yanında düşük yağ ve kolesterol içeriği bakımından sağlıklı bir et türüdür. Kaz ciğeri ülkemiz için henüz önemli olmasa da dünyada sevilerek tüketilmekte ve lüks lokantaların menülerinde yerini almaktadır.

33. TRB2 Bölgesi (Bitlis, Hakkari, Muş ve Van) • Bitlis, Hakkari, Muş ve Van illerinden oluşan TRB2 Bölgesi, göz alıcı manzaraları ve muhteşem doğal güzellikleri, coğrafi özellikleriyle beraber endemik flora ve ornitolojisi, bölgede yaşamış olan farklı medeniyetlerin kültürel izlerini taşıyan mirası ve geleneksel yaşam biçimlerine sahip insanların yaşantısıyla dünya genelinde trend haline gelmiş birçok turizm çeşitlerinin potansiyelini bünyesinde barır. • Muş, Güneydoğu Toros Dağları’ndan olan Karaçavuş Dağları’nın eteğine kurulmuştur. Kentte 2.500 metreye kadar varan yüksek tepeler, kış mevsiminin uzun geçmesi, karın kalınlığı gibi nedenlerle geliştirilebilecek en önemli turizm türlerinden biri kış turizmidir. Muş’ta bir telesiyeji ve bir babylifti bulunan Güzeldağ Kayak Merkezi bulunmaktadır. • Muş’ta Sasani, Bizans ve Ermeni dönemlerinden bugüne kalan kiliseler harap ve kullanılamaz halde olmasına rağmen, yabancı turistler tarafından ziyaret edilmektedir. • Malazgirt ve Ahlat ilçelerini içine alan 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi’nin yapıldığı Zehve Ovası bu alanların başında gelmektedir. Malazgirt Savaş Alanı, ulaşım ve konaklama bakımından avantajlı bir konumda bulunmaktadır • Muş’ta hala sürdürülen keçeden çanta, çorap yapımı ve toprak kapların yapımı dikkate alınması gereken marka değerleridir

34. North Jutland Organic & Conventional Food Clusters EcoCuisine • Danish Culinary Institute, HQ Aalborg • House of Taste – N. Jutland • Training • Consultancy • Product Development • Thisted, Lønstrup, Skagen – gourmet cuisine • Cuisine Courses in farm estates • Organic Farming-Ecological Retail Chain (Aarstiderne – Barrit, nr. Velje, Jutland) • Women-Health-Food Network. Conventional-Intensive • Agro-Food Institute – Conventional Food.....Pigmeat Cluster (problematic) • Intensive Indoor Feedlot Production, Intensive Antibiotic Utilisation • Effluent Surplus Despite Effluent Biomass Heating Schemes • Aerial Ammonia Pollution, Ornamental Horses in Fields, Few Organic Pig Farms

35. Rogaland-Stavanger Culinary Innovation Platform

36. The BioInn Core and Related Variety Interactions, Hedmark, Norway

37. TR1 Bölgesi: İstanbul • Türkiye’nin sosyo-ekonomik gelişmişlik göstergeleri açısından, kişi başına düşen gelir açısından en üst sırada yer alan bölgesi • Ülkenin büyüme motoru • İstanbul kültür ekonomisi faaliyetlerinin en yoğun olduğu bölge • İstanbul’un özellikle kültürel faaliyetlerin ekonomik değerini artıran bilgi ve haberleşme teknolojilerinin geliştirilmesi alanında daha yoğun yatırım yapması kültür ekonomisinin tüm bölgelerdeki etkisini artıracaktır. • Bölgeler arası fonksiyonel işbirliği Tüm bölgelerin içsel (var olan) potansiyelini harekete geçirerek, bölgelerin rekabet gücünün artırılması, ulusal büyümeye ve kalkınmaya katkılarının en üst düzeye çıkarılması

38. KBGSYİH En Yüksek 20 Bölge OECD-2007 (top.285) Doğruel (2012), Bölgesel Kalkınma ve Kalkınma Ajansları, TÜRKONFED

39. sonuç Kültürümüz binlerce yıldır bu coğrafyada üretilmiş bilgi, Bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarını azaltabilir mi? bölgelerimizin sürdürülebilir sosyal, ekonomik ve insani kalkınmasına destek olarak ulusal büyüme ve kalkınmaya katkılarını en üst düzeye çıkarabilirmi ? Bu teknolojik bilgi üretmemizin artmasına ve bu bilgi ile kültürel bilgi birikimimizi yaratıcı bir şekilde birleştirmemize ve bu sürecin altyapısını geliştirmemize (eğitim: okullar, yüksek eğitim kurumları, yaşam boyu öğrenme) Bölgelerin sahip olduğu kültürel bilgi birikimini harekete geçirecek politikalar tasarlamamıza ve Bu politikaları kararlılıkla ve sinerjik işbirliği içinde uygulayacak doğru aktörler belirlememize , bağlı olacaktır.

40. Kültür ve kalkınma Ülkemizde Kültür ekonomisinin gelişmesi, kültürel mal ve hizmet üretimi gibi kültürel ve yenilikçi yaratıcı faaliyetlerin artması, Bölgelerde kültürel bilgi birikiminin artmasını, çeşitlenmesini, insanların yeni fikirler geliştirmesini, yaratıcılık kapasitesinin artmasını, bölgedeki yaşam kalitesinin artmasını, yaşam biçimlerinin zenginleşmesini, yeni yatırımcıların ve yaratıcı fikirlere sahip kişilerin bölgeye çekilmesini, yeni firmaların kurulmasını, istihdam ve gelirlerin artmasını (EC, KEA 2009). kişilerin sosyal, ekonomik, kültürel hayata; topluluklarının gelişimine, bireysel refah ve potansiyellerini artıracak şekilde katılabilmesini sosyal dokunun, daha sıkı toplumsal uyuma yol açacak şekilde gelişmesini, daha nitelikli insan ilişkilerini, güveni, işbirliği isteğinin artmasını

41. sonuç • insanların kendi alışkın oldukları kalıpların dışındaki fikir, problem ve yaşam tarzlarına ulaşmasını ve bunlarla yaratıcı bir diyalog geliştirmesini sağlayan bir sosyal öğrenme platformunun oluşmasını   • insan hayatının zenginliğinin artmasını • gerek bugünkü insanların gerekse gelecek nesillerin tercihlerini, yapabilirliklerini ekonomik, politik ve sosyal alanlarda hayata geçirebilecekleri, yüksek hayat kalitesine erişimi arttıracak ortamın oluşmasına katkı sağlayacaktır (sürdürülebilir insani kalkınma).

42. 'Nereden aldığınız değil, nereye götürdüğünüz önemlidir'Jean-Luc Godard

43. Kültür ve sürdürülebilir insani kalkınma • İnsani kalkınmanın temel amacı “insanların ekonomik, sosyal ve politik alanlara ilişkin tercihlerini hayata geçirebilmesi ve aynı zamanda bu tercihlerini geliştirebilmelerine olanak tanıyan ortam veya çevrenin oluşturulmasıdır”. Diğer bir ifade ile insanların, uzun ve sağlıklı bir hayat sürebilmesi, bilgiye/eğitime ulaşabilmesi ve elde edebilmesi, kabul edilebilir bir hayat sürebilmeleri için gereken kaynaklara, gelire, iş olanaklarına ulaşabilmeleri, içinde yaşadığı topluma kendini ait hissedebilmesi ve tercihlerini gerçekleştirebilme ve yaşamlarını etkileyecek karar süreçlerine katılabilme özgürlüğünün olmasıdır. • Bu paradigmaya göre, toplumların esas zenginliği insanlardır. Kalkınmanın ana hedefi ekonominin zenginliğinden çok, insan hayatının zenginliğini arttırmaktır. İnsani Kalkınma gerek bugünkü insanların gerekse gelecek nesillerin tercihlerini, yapabilirliklerini ekonomik, politik ve sosyal alanlarda hayata geçirebilecekleri, yüksek hayat kalitesine erişimi arttıracak ortamı yaratan kalkınmadır.