Prof.Dr. Yusuf Zeki YILDIZ (2012)

1. Prof.Dr. Yusuf Zeki YILDIZ (2012)

2. Merkezi sinir sistemi ile periferde bulunan organlar ve vücudun farklı bölümleri arasındaki iletişimi periferik sinir sistemi (PSS) sağlar. Böylece, organlarımızın düzenli ve uyumlu bir şekilde çalışmasıyla vücud bütünlüğü korunmuş olur. Bu uyum için 2 alt sistem vardır: 1-Somatik sistem –Dış ortamdan gelen uyarılar ile istemli fonksiyon yapan yapıları (çizgili kas…) koordine eder. 2-Visseral (Otonom) sistem –Vücud iç ortamından gelen uyarılar ile istemsiz çalışan yapıları koordine eder. PERİFERİK SİNİR SİSTEMİNE GİRİŞ

3. Bir periferik sinir 3 tipte olabilir :a-N.sensorius (Duysal lifler) –Periferden aldığı duyu impulslarını (ağrı,ısı,ışık…) merkezi sinir sistemine ileten afferent liflerdir. b-N.motorius (Motor lifler) –Merkezi sinir sisteminden aldığı emir impulslarını effektör yapılara (kaslara-somatomotor, salgı bezlerine-visseromotor) ileten efferent liflerdir. c-N.mixtus (Karma sinirler) –Hem motor,hem de duysal liflerden oluşan ve en sık görülen sinirlerdir. PERİFERİK SİNİR SİSTEMİNE GİRİŞ

4. Encephalon ve Medulla spinalis dışında kalan - sinirler, plexuslar ve ganglionlar periferik sinir sisteminde incelenir. 2 ana bölümü vardır: 1 – Nervi craniales (Kranial sinirler / Kafa çiftleri) : Encephalon ile bağlantılı olan periferik sinirlerdir. 2 – Nervi spinales (Spinal sinirler) : Omurilik ile bağlantılı olan periferik sinirlerdir. *Otonom sinir sistemine ait periferik sinir lifleri PERİFERİK SİNİR SİSTEMİNE GİRİŞ

5. Encephalon Merkez Sinir Sistemi (MSS / CNS) Medulla spinalis Sinir Periferik Sinir Sistemi (PSS / PNS) Gang.

6. NERVI CRANIALES PERİFERİK SİNİR SİSTEMİNE GİRİŞ

7. 12 çift olup, fonksiyonel ve morfolojik özelliklerine göre isimlendirildikleri gibi, beyine önden –arkaya doğru bağlanma dizilişine göre de (romen rakamları ile) numaralandırılabilirler. İlk 2 çift hariç (bunlar tipik CN değillerdir ve prosencephalon - ön beyin’e bağlanırlar), geri kalan 10 çift Truncus cerebri’ye (beyin sapına) bağlanırlar. III-XII CN’e ait motor ve duysal çekirdekler , beyin sapında yer alır. NERVI CRANIALES (CN)

8. Motor liflerin orijini, beyin sapındaki motor çekirdeklerdir.Bu motor nöronların aksonlarının 3 temel işlevi vardır: 1- İskelet kası innervasyonu (GSE) 2- Kalb,düz kas ve salgı bezleri innervasyonu - Otonom sinir lifleri (GVE) 3- Yutak kavsi orijinli> yutak,gırtlak ve mimik kasların innervasyonu (SVE/ÖVE). NERVI CRANIALES (CN)

9. Duysal liflerin orijini, beyin sapı dışındaki duysal ganglionlar (gang.pterygopalatinum,gang.ciliare,gang.inferius…)’da bulunan nöronlardır. Bunöronların periferik uzantıları kranial sinirler yoluyla çevreyapılara, Merkezi uzantıları ise kranial sinir kökleriyle beyin sapındaki duysal çekirdeklere ulaşırlar (GSA;GVA;SSA;SVA duyuları taşırlar). NERVI CRANIALES (CN)

10. Kranial sinirler I- II- III- IV- V- VI- VII- VIII- IX- X- XI- XII- N. olfactorius N. opticus N. oculomotorius N. trochlearis N. trigeminus N. abducens N. facialis N. vestibulocochlearis N. glossopharyngeus N. vagus N. accessorius N. hypoglossus

11. KRANİAL SİNİRLER Lobus frontalis Bulbus olfactorius-I 1 Lobus temporalis N.opticus- II 2 Pons N.oculomotorius- III 3 N.trochlearis- IV 4 5 N.trigeminus-V (Radix sensoria) N.facialis- VII 7 6 N.vestibulo cochlearis- VIII N.trigeminus-V (Radix motoria) 8 9 12 10 N.glosso pharyngeus- IX N.abducens- VI 11 N.hypoglossus- XII N.vagus- X N.accessorius- XI Cerebellum Bulbus (Medulla oblongata)

12. Nervi Craniales Genel Özellikleri 1- Spinal sinirlerlerden farklı olarak düzensiz çıkış düzeyleri vardır (segmental çıkış yoktur). 2- Kafatasını farklı delik ya da kanallardan terk eder. 3- Farklı işlevsel lif komponentleri bulunur. 4- CN IV dışında hepsi ön yüzden çıkar. 5- CN VIII kafatasını terk etmez. 6- Dört (4) kranial sinirin (CN III-VII-IX-X) parasematik özelliği vardır.

13. NERVI OLFACTORII (Koku sinirleri) CN-I Sinir lifleri: Duysal (SVA) Fonksiyon: Koku duyusu Yolları:Tamamı ile duysal bir sinir olup,burun mukozasında yer alan nöronların aksonları ile koku duyusunun beyindeki koku merkezine (Prosencephalon- ön beyin) taşınmasını sağlar.

14. N.OPTICUS (Görme siniri) CN-II Sinir lifleri : Duysal (SSA) Fonksiyon: Görme duyusunu ; Retina’dan > Cortex’e taşır Yolları : Retinadaki nöronların aksonların.opticus’u oluşturur. Canalis opticus ile orbita’dan kafatasına girer ve beynin en arka tarafında yer alan oksipital lob korteksindeki temel görme merkezine (Prosencephalon- ön beyin) ulaşır.

15. GÖRME YOLLARI Bulbus oculi Retina N.Opticus (CN-II) Chiasma opticum Tractus opticus Corpus geniculatum laterale Radiatio optica Cortex – Görme merkezi (Lobus occipitalis)

16. N.OCULOMOTORIUS (Görme hareketleri siniri) CN-III GSEve GVElifler taşıyan tamamıylamotor sinirdir. Mesencephalon (orta beyin) kaynaklıdır. Motor lifleri- Göz küresini hareket ettiren tüm göz kaslarını (m.obliquus superior ve m.rectus lateralis hariç) ve m.levator palpebrae superior ; Parasempatik) lifleri- m.ciliaris (Lens kırıcılığında etkili) ve m.sphincter pupillae’yı (Pupilla çapının artması-azalmasında etkilidir) innerve eder.

17. N.OCULOMOTORIUS (Göz hareketleri siniri) CN-III Fissura orbitalis superior M.rectus medialis Mesencephalon M.rectus superior M.Levator palpebrae sup. M.obliquus inferior Ganglion ciliare M.rectus inferior Parasempatik motor lifler N.oculomotorius (CN-III) Pons

18. N.TROCHLEARIS (Görme hareketleri siniri) CN-IV GSElifler taşıyan bütünüylemotor bir sinirdir. Göz küresini hareket ettiren göz kaslarından sadece m.obliquus superior’u innerve eder. İnce bir kranial sinirdir. Mesencephalon (orta beyin) kaynaklıdır. Beyin sapının dorsal yüzünden çıkan tek kranial sinirdir. Fissura orbitalis superior’dan geçip orbita’ya girer.

19. N.TROCHLEARIS (Göz hareketleri siniri) CN-IV M.obliquus superior Trochlea Mesencephalon Fissura orbitalis superior N.trochlearis (CN-IV)

20. N.ABDUCENS (Görme hareketleri siniri /Gözün uzaklaştırıcı siniri) CN-VI GSE lifler taşıyan motor bir sinirdir. Göz küresini hareket ettiren göz kaslarından m.rectus lateralis’i innerve eder. Pons kaynaklı olup, fissura orbitalis superior’dan geçerek orbita’ya girer. Cavitas cranii içinde en uzun yol kateden kranial sinirdir.

21. N.ABDUCENS (Göz hareketleri siniri) CN-VI M.rectus lateralis Fissura orbitalis superior N.abducens (CN-VI)

22. N.ABDUCENS (Görme hareket./Gözün uzaklaştırıcı siniri) CN-VI Nervus oculomotorius Nervus trochlearis Nervus abducens

23. N.TRIGEMİNUS (Üçüz sinir) CN-V En kalın kranial sinirdir. GSA ve SVE lifler taşıyan mikst bir sinirdir. 3 temel periferik uç dalı vardır : 1 - N.ophtalmicus -V1 (Duysal), 2 - N.maxillaris- V2 (Duysal)ve 3 - N.mandibularis -V3 (Mikst) Çiğneme kaslarını (SVE) innerve eder. Başın esas duysal siniri (GSA) olup; Ağrı, Isı ve Dokunma duyularını beyin sapına ulaştırır.

24. N.TRIGEMINUS - PERİFERİK DALLARI GSA Yüz derisi, saçlı deri, ağız ve burun boşluğu, dilin 2/3 ön bölümü, paranazal sinüsler, konjunktiva, kulak zarı, dura mater, (propriosepsiyon) SVEÇiğneme kasları, M.mylohyoideus + M.digastricus venter ant., M.tensor tympani, M.tensor veli palatini. N.ophtalmicus (V1) N.maxillaris (V2) R.zygomaticotemporalis N.supraorbitalis N.supratrochlearis N.lacrimalis N.infratrochlearis R.nasalis externus N.infraorbitalis N.auriculotemporalis N.buccalis N.mandibularis (V3) N.mentalis N.zygomaticofacialis

25. N.TRIGEMINUS - PERİFERİK DALLARININ İNNERVASYON ALANLARI N.ophtalmicus (V1) N.maxillaris (V2) N.mandibularis (V3) DUYSAL DUYSAL DUYSAL MOTOR

26. N.TRIGEMİNUS (Üçüz sinir) CN-V 1. Nervus ophthalmicus 2. Nervus maxillaris 3. Nervus mandibularis

27. N.TRIGEMINUS -PERİFERİK DAĞILIMI Fissura orbitalis sup. N.ophtalmicus (V1) Gang.trigeminale N.trigeminus (V1) Pons N.maxillaris (V2) N.infraorbitalis N.mandibularis (V3) Duysal İnnervasyon Alanları Foramen ovale Foramen rotundum N.alveolaris superior N.mandibularis Ön kök (Çiğneme kaslarına gider) N.lingualis M.temporalis M.pterygo. lateralis N.alveolaris inferior M.pterygoideus medialis M.temporalis M.digastricus (venter ant.) N.mandibularis-V3 dalları (Çiğneme kaslarına giden)

28. N.FACIALIS (Yüz siniri) CN-VII Motor,parasempatik ve duysal liflerden oluşanmikstsinir. Pons >meatus acusticus internus(CN VIII ile birlikte)> canalis facialis > foramen stylomastoideum yolu ile cranium’u terk eder. Yüzün dışyan kenarına ulaşır. Sonra glandula parotidea için- de ışınsal olarak uzanır veyüzünmimik kaslarında dağılır. İnnervasyon Alanları : Mimik kasları , Göz yaşı bezi ve Tükrük bezleri , Dil (2/3 önü-TAD), Yumuşak damak, Ağız tabanı duyusu , Kulak kepçesi ve Kulak yolu derisi

29. N.FACIALIS (CN-VII) - ÇIKIŞI Meatus acusticus internus N.facialis N.vestibulocochlearis • N.facialis; N.vestibulocochlearis -CN VIII ile birlikte ortak kılıf içinde meatus acusticus internus yoluyla temporal kemiğin pars petrosa’sına girer.

30. Gang.geniculi Meatus acusticus int. Gang.pterygopalatinum N.facialis Gl.lacrimalis Parasempatik lifler Chorda tympani (TAT) For.stylomastoideum Gang.submandibulare Parasempatik lifler Gl.sublingualis Gl.submandibularis Motor kas dalları N.facialis’in parasempatik dalları Rr.temporales Rr.zygomatici Rr.buccales R.marginalis mandibulae R.cervicalis / colli N.facialis’in yüz kaslarına giden motor dalları

31. N.FACIALIS – YÜZDEKİ SEYRİ • Gl.parotidea içinden ışınsal bir şekilde geçişi. Rr.temporales R.temporo- facialis Rr. zygomatici N.auricularis posterior R.cervico- facialis Rr. buccales Gl.Parotidea R. marginalis mandibulae Rr. colli/cervicales

32. N.VESTIBULOCOCHLEARIS (Denge ve İşitme siniri) CN-VIII Yalnızca duysal (SSA) liflerden oluşmuştur. Cranium’dan dışarı çıkmayan tek kranial sinirdir. Ortak kılıf içinde olarakİşitme >n.cochlearis, Denge >n.vestibularislifleri ile sağlanır. Pons’a (beyin sapına) tek kök halinde girerler. Pons+bulbus’da merkezi çekirdekleri bulunur.

33. N.VESTIBULOCOCHLEARIS Meatus acusticus internus Ganglion vestibulare Canalis semicirculares N.vestibularis N.cochlearis Vestibulum Cochlea (Gang.spirale’yi içerir) N.vestibulocochlearis (CN-VIII)

34. N.GLOSSOPHARYNGEUS (Dil yutak siniri) CN IX Bulbus’u 3-5 kökle terk eden CN-IX lifleri, CN-X ve XI ile birlikte foramen jugulare’den geçip, pharynx yan duvarında aşağı -öne doğru inerek dil köküne ulaşır ve burada uç dallarını vererek sonlanır. Motor,parasempatik ve duysal liflerden oluşmuş mikst bir sinirdir. Motorfonksiyonları : Yutak kası (motor) veglandula parotidea(parasempatik) Duysal fonksiyonları : Dilin 1/3 arka kısmının TAD duyusunu ; Ağız, larynx, dilin 1/3 arka kısmı ve Orta kulak mukoza’sının genel duyusu (ağrı,ısı,basınç,dokunma)

35. N.GLOSSOPHARYNGEUS (Dil yutak siniri) CN IX Gl.parotidea Parasempatik lifler N.glossopharyngeus (CN-IX) For.jugulare Gang.superius/jugulare Gang.inferius/nodosum Gang.oticum M.stylopharyngeus Sinus caroticus Musculi pharyngei A.carotis communis

36. N.VAGUS(Serseri sinir) CN- X Bulbus’u 8-10 kökle terk eden N.vagus (CN-X) lifleri, N.glossopharyngeus(CN-IX) ve N.accessorius (CN-XI) ile birlikte foramen jugulare’den geçer. Önce boyunda, daha sonra göğüs boşluğunda olarak aşağı doğru seyreden sağ-sol n.vagus,hiatus oesophagus’ dan (diafragma) geçerek karın boşluğu organlarına ulaşır. Baş ve boyun dışındaki alanları da innerve eden tek kranial sinirdir.

37. N.VAGUS (Serseri sinir) CN- X • Yutak kaslarının bir bölümü, • Özofagus ve Larynx kaslarını, • Karın organlarının bir çoğunu (mide, ince barsak, kalın barsağın bir bölümü, KC, safra kesesi ve yolları....) ve • Göğüs organlarını (trakea, bronşlar ve akciğerler ile kalp) innerve eden sinirler çıkar (Bu organlardaki düz kas ve salgı bezleriniinnerve eder) • Uyarılarısindirim olaylarını (peristaltizm ve sekresyon) arttırırken, kalp atım hızını ve kan basıncını yavaşlatır. • Dilin kök kısmının tad duyusunu da sağlar.

38. N.VAGUS (Gezgin sinir, CN-X) SEYRİ Pons Gang.sup.ve inferius Med.oblongata N.vagus (CN-X) For.jugulare Rr.pharyngei Sinus caroticus • Kranial sinirler içinde en uzun ve en geniş innervasyon alanına sahiptir. • Baş, Boyun, Göğüs ve Karın bölümleri vardır. N.laryngeus sup. Pulmo Cor Lien Hepar Vesica biliaris Gaster Ren İntestinum tenue Colon (Prox.bölüm)

39. N.ACCESSORIUS(Eklenti Siniri) CN-XI Motor bir sinir (SVE) olup, 2 bölümdenorijin alır : Bulbus + Medulla spinalis’in ilk 5 segmenti Bulbus’dan gelen kökler, foramen jugulare seviyesinde n.vagus’a katılır. Gerçek n.accessorius’u oluşturan spinal kökleri ise aşağı ve arka-dış tarafa doğru yönelerekboyunda seyreder. Burada m.scm’u, sonra da m.trapezius’u innerve ederek baş-boyun hareketlerinin yapılmasını sağlamış olur.

40. N.ACCESSORIUS(Eklenti Siniri) CN-XI For.jugulare Pons Medulla oblongata N.vagus (CN-X) Radix cranialis Radix spinalis Kranial köklerin ayrılması ve N.vagus’a katılımı For.magnum Medulla spinalis (C1-C5) N.accessorius (CN-XI) M.trapezius M.scm

41. N.N.HYPOGLOSSUS (Dil altı siniri)-CN XII Motor bir sinir (GSE) olup, 10-15 kök halinde bulbus’danorijin alan lifler,canalis hypoglossi yoluyla tek bir sinir olarak cranium’dan çıkar. Boyunda önce öne-aşağıya doğru, sonra bir kavis yaparak yukarı ve öne doğru dil ucuna kadar ilerler. Dilin intrensek ve ekstrensekkaslarını (m.palatoglossus hariç) innerve eder.

42. N.HYPOGLOSSUS(Dil altı siniri)-CN XII Medulla oblongata Dilin intrinsek kasları Canalis hypoglossi N.hypoglossus (CN-XII) Dilin extrinsek kasları

43. PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ NERVI SPINALES

44. 31 çifttir – Her biri binlerce sinir lifi içerir. Medulla spinalis’ten (Omurilik) çıkar. Foramen intervertebrale’den, canalis vertebralis’i terk eder. İsimlendirilmesi & numaralandırılması, medulla spinalis’ten çıktıkları bölge ve seviyelere göre yapılır. 8 çift – Nn.cervicales (C1-C8) 12 çift – Nn.thoracici (T1-T12) 5 çift – Nn.lumbales (L1-L5) 5 çift – Nn.sacrales (S1-S5) 1 çift – N.coccygeus (C0) NERVI SPINALES

45. Radix posterior /arka kök – Medulla spinalis’dekicornu posterius’a (arka boynuz) giren duysal lifler içeren köktür. Radix anterior /ön kök – Medulla spinalis’dekicornu anterius’dan (ön boynuz) çıkan motor lifler içeren köktür. Foramina intervertebrale’de radix posterior (duysal lifler) & radix anterior (motor lifler)’un birbirleri ile birleşmesi sonucu mikst bir sinir olan n.spinalis oluşur. NERVI SPINALES

46. N.spinalis’in 4 dalı vardır : İki temel (uç) dal ; 1 - Ramus dorsalis (posterior) -gövdenin arka yüzün deki (sırt) kas ve deriyi innerve eden duysal ve motor lifler içerir. 2 - Ramus ventralis (anterior) - gövdenin ön & dış yan ile ekstremitelerin kas ve derisini innerve eder. İki yan dal ; 3 - Rami communicantes- Truncus sympathicus zinciri (otonom sistem) ile bağlantı sağlayan yan dallar ve 4 - Ramus meningeus - Vertebral kanala geri girerek meninges’leri innerve eden ince bir yan dal . NERVI SPINALES

47. NERVI SPINALES Substantia grisea Substantia alba Radix ventralis Radix dorsalis Fila radicularia (ventral ve dorsal kökçükler) Ganglion spinale Ramus dorsalis Ramus ventralis N. spinalis Rami communicantes Gang.trunci sympathici Figure 14.9a

48. NERVUS SPINALIS OLUŞUMU ve DALLARI Fila radicularia (Radix posterior) Radix anterior/ventralis Radix posterior/dorsalis Ramus posterior/dorsalis Nervus spinalis Ramus anterior/ventralis Ramus communicans albus Ramus meningeus Fila radicularia (Radix anterior) Ramus communicans griseus Nervi splanchnici Truncus sympathicus ganglionu

49. NERVI SPINALES Ramus dorsalis Ramus ventralis N. spinalis N.intercostalis Rr. communicantes Radix dorsalis gang. Radix ventralis Gang.trunci sympathici Radix dorsalis R. cutaneus lateralis Cavitas thoracis N.intercostalis dalları R. cutaneus anterior Sternum Figure 14.9b

50. NERVI SPINALES – ARKADAN GÖRÜNÜM Plexus cervicalis Nervi cervicales (C1 - C8) Plexus brachialis İntumescentia cervicalis Nervi intercostales Nervi thoracici (T1 – T12) İntumescentia lumbalis Nervi lumbales (L1 - L5) Plexus lumbalis Nervi sacrales (S1 - S5) Plexus sacralis Nervus coccygeus (C0) Cauda equina Figure 14.8