Bölgesel Politikalar Kopyalanabilir Mi? Bölgeselleşme (yönetim) Karşısında (Yeni) Bölgeselcilik (yönetişim)

1. Cloning Regional Policy? Regionalization (government) against (New) Regionalism (governance) Bölgesel Politikalar Kopyalanabilir Mi? Bölgeselleşme (yönetim) Karşısında (Yeni) Bölgeselcilik (yönetişim) Doç.Dr. Murat Ali Dulupçu Süleyman Demirel Üniversitesi dulupcu@iibf.sdu.edu.tr ODTÜ-Ankara, 7 Eylül 2006

2. PERSPEKTİF: Akademisyen Uygulayıcı: BAGEV, ITSO Planda görev Ulusal politikaların hayata geçirilmesi: TEKMER, TEKNOKENT Bölgeselcilik: Bölge insanı olmak, sorunlara gelişme sağlamak için sahip çıkmak Deneyim ve ilişkiler: Valilik, İl Özel İdaresi, Ticaret ve Sanayi Odası, Ticaret Borsası, Esnaf Odası, Belediye, Üniversite ve diğerleri Kavramsal düzeyden pratiğe geçiş:Soyut (teorik) olguların hayata yansıması Merkez ve gelişmiş dışı orta düzey bir bölgenin durumu yansıtan bir açıdan konuya yaklaşım ve kavramsal düzeyin uygulanması ilişkin bir kavramsal değerlendirme Nostradamus semdromu

3. “Aslında Türkiye’nin AB üyeliği, Türkiye ve AB’nin Batıcı (Westernistic) bir ülkenin -yani kendi kültürünü politik ve ekonomik örgütleme açısından Batı fikirleri ile sentezlemeyi arzulayan bir ülkenin- Batı ülkesi sayılabilmek için kendini yeterince dönüştürüp dönüştüremeyeceği üzerine bir maceraya atıldıklarının göstergesidir…[böylelikle]… Türkiye kendini her türden moda kavram ve teorinin değerlendirilmesi için bir laboratuar haline getirmektedir.”(Park, 2000: 9). ‘In effect, Turkey’s EU candidacy means that Turkey and the EU have embarked on an adventure which will decide whether a ‘Westernistic’ country- that is, one which aspires to synthesise its own culture with western ideas about political and economic organization- can transform itself sufficiently to be regarded as a ‘western’ country… [by doing so] …Turkey has presented itself as a sort of laboratory for the assessment of all sorts of currently fashionable concepts and theories.’(Park, 2000: 9) Türkiye: Avrupalılaşma ve Bölge

4. SORULAR • Türkiye teorinin neresinde? • Bir çekim kuvveti var mı? Anaakımlaşma • Türkiye’nin özgünlüğü? • Başbakan nihai sorumlu? • Devletçi yapı içinde bölgeler? • KA’lar için strateji var mı? Yasanın ötesi • Avrupalılaşma ve yönetişim KA’lar ve bölgeler için ne ifade edecek? Doğrudan etkilenecek ve bu işi yürütecek aktörler neyin ne kadar farkında? • İç hukuka aktarılmayı gerektirmeyen ama ülkenin geleceğini şekillendiren ve en büyük mali kaynağı aktarılacağı alan: O halde neden bir çok bölge ve il bu kadar kayıtsız?

5. Daha kritik soru(n)? • AB’nin mali yardım çerçevesi ve bunun uygulanması • AB’leşmenin genel kurumsal yansıması • Müktesabat • Bölgesel politika ve kalkınma bilgi ve deneyimini sınırlı alan-kurum-kişilerde • Literatürün yoğunlaştığı teori ve örneklerin üzerimizdeki zihinsel biçimlendirme • Farkındalık ve kapasite • Neden bölgeye takıldık da “Ajansa” takılmadık

6. Asıl zorluk yeni fikirler üretmekte değil, eskilerden kurtulmakta yatar John Maynard Keynes Mikel Landabaso, DG Regio RIS sunumlarında kullandığı örnekten başlayalım

7. Remote village of Filiates, January, 2000 RIS+ EPIRUSPresentation -meetings: «Innovation management»- continuous action (1999-2000)YUNAN KÖY KAHVESİ

8. İçerik: • Türkiye’de yapılanlar-bölgesel politika • Türkiye kapitalizm, üretim sistemleri, devlet • İnovasyon-rekabet gücü • Avrupalılaşma ve Yönetişim • Transplantasyon sorunu • KA • Açmazlar Üç eksende bölgesel politikanın değerlendirilmesi

9. Bölgesel Politika • Teorik ve kavramsal boyutta • Mekansal Yenilik Modelleri • Sosyal Sermaye • Yönetişim • Vb... • Politika, uygulama ve pratikte • Lizbon • RİS • ERDF • Vb... Başarılı bölge veya Bölgedeki başarılı örnek/örnekler

10. Bölgeler için politikalar ve araçlar • Bölge planları • KÖY • İl gelişme planları • Diğer kalkınma politikaların ‘bölgesel boyutu’ • Sanayileşme gibi ulusal politikalar baskın • Diğerlerinin bölgesel boyutu zayıf • Bölgesel gelişmenin temel alındığı bir ulusal kalkınma yerine ulusal kalkınmanın temel alındığı bir bölgesel gelişme politikası • Bu nedenledir ki bölgeler üzerinde kamu yatırımlarının farklı etkileri olmakla birlikte, hem verimsiz (ve bazen de politize) hem de bütünleşik tasarlanmamış yatırımlar israfa yol açarak, kalkınma çabalarının etkinliğini büyük oranda kaybetmesine yol açmış (Gazete: dağın hesabı; Isparta) • Günceller: 5018 ile stratejinin kurumsal ve bölgesel yayılması; 5084; 5350; ve son olarak 5449 ve İzmir-Mersin-Adana

11. Bölgesel Politika sonucu • Araç üzerinde aşırı odaklaşma, politikanın araçlara indirgenmesi; politika tasarım ve yönetimi göreli zayıf • Liberalizm öğrenme süreci (aşamaları ileride daha anlamlı kategorize edebileceğiz) • Kötüleşen bölgesel dengesizlik (DPT, 96-03) • Merkez ve Yerelde “istikrar” koalisyonu • Etkinsizlik, politizasyona karşı yerel koalisyonlar (BAGEV, EGEV, Mersin, Samsun...) • Kamu reformu: Beklentiler ve içselleştirme (5449)

12. Yeni aşamada sorulması kaçınılmaz olan dört soru • Bölgeler ne yapabilir? • Hükümet ne yapabilir? • Bölgeler ne yapmalıdır? • Hükümet ne yapmalıdır? Kapasite ve transplantasyon Özgün rota, ne olmalı Avrupadaki her düzeydeki karar alıcıların rapor ve analizlere dayanması; özellikle yerel yönetimler • Karar alıcıların değişimi algılaması • Politika tasarımı ve karar için veri-analiz kullanımı • Etki analizleri

13. Kapitalizm, Üretim Sistemleri, Devlet ve Bölge(MR-RA) • Dualist yapılar hala çok güçlü, bir hakim üretim veya toplum biçiminden söz etmek sıkıntılı(en azından coğrafya açısından) • Küreselleşmenin bölgeler üzerine etkileri (politik-ekonomik)/ gelişmiş altyapı • Makro ekonomini hakimiyeti (mikro?meso?) • Jessop destatization, denationalization, internationalization • Avrupa bölgeleri kendi geleceklerini şekillendirme ya da en azından etkileme kapasitesine sahip: O halde ‘bölgelerin Avrupası’ konseptine dayanan bir coğrafyadan türetilen modelleri yapılacak politika transferleri merkeziyetçi-devletçi-bürokratik bir doğaya sahip Türkiye’de nasıl bir sonuç doğuracaktır? • Türkiye’de literatür ve AB düzeyindeki politika uygulamalarını bölgelere aktaracak herhangi bir mekanizma bulunmakta mıdır? • Bölgeler kendileri bu bilgilere nasıl ulaşacaklardır? Öğrenme sürecini nasıl işleyecektir? Bu sorulara ilişkin yanıtlar Türkiye için merkezi bölgeselleştirme tezini güçlendirmektedir. • Uluslararasılaşmanın rekabet üzerindeki etkisini yerel ekonomiler ne kadar hissediyor sorusu üretim sistemlerinin küresel ağlarla olan doğrudan ve dolaylı ilişkileri ile bağlantılıdır.

14. Ulus devletin ekonomik etkinsizliği, ulusal küreselleşmenin sona erişi ve yeni politika ölçeğine olan gereksinim AB, NAFTAAPEC vb Ulus üstü Bilgi, ağ ekonomisi ve yetkinlik düzeyi Politika ölçeği Yerel Ekonomilerin Yükselişi makro meso mikro Düşük Orta Yüksek Silicon Vadisi, Kuzey İtalya vb. Yüksek performansılı yerel ekonomilerin ortaya çıkışı, ağ ekonomisi, bölgesel yetenek ve öğrenme ve bilgi-inovasyonun yerelle etkileşimi (kaynak tabanlı firma teorisi) Ulus altı Ekonomik olmayan faktörler: Salt Yerel Ekonomik faktörler: Küresel-Yerel

15. İnovasyon ve (Bölgesel) Rekabet Gücü • İlişkisel/kurumsal varlıkların iktisadileştirilmesi: sosyal inovasyon • İllerde ortaklaşa öğrenme ve networklere erişim: platform ve arenalar sayılı • Yerel/bölgesel emek piyasaları: akademik çalışma yok • Yerel üretim sistemleri ile arz/değer zincirleri tanımlanmamış • Destekleyici/arz yanlı kuruluşların merkezlerde yoğunlaşması • Patent aktivitelerinin mekansal dağılımı (Karaöz) • Devlet bağımlılığı: Güvensizlik ve bilgi paylaşımında kayıtsızlık • Ekonomik istikrarsızlığın işletmecilik bilgisinin kulanımına imkan tanımaması veya yerel girişimciler tarafından bu şekilde yorumlanması bilgi paylaşımına ihtiyacın doğmasını engellemiştir. • Bölgeye ait bilgi tabanı, başlangıç düzeyi bilgisi?

17. Avrupalılaşma, Yönetişim ve Bölgesel Kalkınma • Avrupa düzeyinde ve Avrupa ötesinde özellikle Avrupa kurumlarının yayılması ve yaygınlaşması olarak tanımlanmakta, ulusaldan AB düzeyine ilginin yönelmesi • AB’den kaynaklanan dışsal baskıların ulusal etkisi, Ladrech’e (1994) göre AB’nin politik ve ekonomik dinamikleri ulusal siyasetin ve politika inşasının örgütsel olarak bir parçası haline gelmektedir. • Ne var ki Avrupalılaşma sürecinde güç politik sistem içinde yayıldıkça Avrupalılaşma yönünde kurumsal değişimi sağlamak için ulusal uzlaşı sağlamak daha da zorlaşmaktadır

18. Ulusal Yönetimin Avrupalılaşması Devlet-toplum ilişkilerinde ve politika tasarımında değişim: Devletin kendisinde reform (sivilleşme ve Avrupalılaşmış değerlerinin içselleştirilmesi) Yerelleşme, katılım ve özerkleşme:Merkez ve yerel arasında rol ve sorumluluk yeniden dağıtılması ve mezo düzeyin ortaya çıkışı Piyasalaşma: piyasanın güçlendirilmesi, otonom kurumlara düznleyici rol verilmesi ve şeffaflık ile hesap verebilirlik Ç o k - D ü z l e m l i –Y ö n e t i ş i m Avrupalılaşma: Ulusal Kurumsal Değişim ve Uusüstü Karar Alma Çok-Düzlemli-Yönetişim

19. Yönetişim • Çok düzlemli yönetişim: Ulus dışı aktörler • AB fonları, Brükselde temsil • Bölgesel özerklik ve yönetişim ile bölgesel kalkınma arasındaki ilişki nedir? • Yerel özerklik işbirliğinin hayat bulacağı sanayi bölgesi felsefesinin yaygınlaştırılmasından mı ibarettir? • Bu tür bölgeler ortak özellikleri paylaşsalar da dinamizmi sağladıkları rotalar birbirinden farklıdır. • Heterarşi. Zihinsel ve politik patika bağımlılığı • Yönetişim stratejik bilgi ve vizyon inşa ile sentezlendiğinde anlamlı politika üretme potansiyeline sahiptir. • Ortak meselelerin çok yolla çok aktör tarafından yönetilmesi. Çatışan ve farklı çıkarların barındırılması ve işbirlikçi eyleme dönüştürülmesi. • Zorlayıcı güce sahip formal ve uzlaşıcı ya da çıkarlarını algılayan informal. • Hükümetler bu sürecin temel kurumsallaşmış aktörleridirler. • Politika yapımının yetkinliğinin bulunması işlenebilir bilgi ile birlikte kamusal ve özel kurumların yönetişim yeteneklerini belirler. • Sosyal sermaye farklı kategorilerdeki önemine koşut yönetişimin nesnesi halini almaktadır. • Bölgesel politikanın tarihsel evrimi Komisyonun Bakanlar konseyinde belirli bir ölçüde bağımsız olması çabasının

20. yönetişim • Üniter devlet yapısı içinde bölgesel yönetişme dayalı bölgesel kalkınma neden olmasın? Bölgesel kalkınma özerk bölgesel yapıları zorunlu kılmalı mı? Türkiye’de durum nedir? Kalkınma eksenin bölgelerin gündemini oluşturmak...

21. Politika Transplantasyonu Sorunu • AB politikaları bölgeleri teşvik ederek bölgesel politikanın desantralizasyonuna yol açarak bölgelere kendi geleceklerini ve refahlarını belirlemede daha fazla sorumluluk vermektedir. • Bu ‘transfer’/’dönüşüm’ e güçlü bir söylem eşlik etmektedir: tüm bölgesel paydaşlar -sadece kamu sektörü değil- bölgeyi birlikte çekmelidir. Kalkınma ve büyüme için demokratik bir temel inşa edilmesi, bölgenin sosyal sermayesinin geliştirilmesi, bölgenin kaynaklarının kullanımında daha fazla etklilik ve etkinliğine ulaşmak: güçlü bölge yaratmak

22. Politika Transplantasyonu Sorunu • bölgelerin kontrolü sorununu : Şayet AB üyeliği bölgelere bağımsız aktörler olarak daha fazla fırsatlar sunacaksa ve yeni bölgesel politika bunu destekliyorsa merkez/devlet otoritesi zayiflayacaktır. Merkez buna hazır mıdır? Ya da bölgedeki büyüme politikalarının ana yönünü belirleyerek bölgesel yönetişimde yönetim varlığını sürdürecek midir? Jessop’un devletin içinin boşaltılması tezine alternatif olarak devletin değişen ortama adaptasyonu seçeneği bulunmakta mıdır? • Aslında anahtar oyuncuları bölgesel politika oluşturmada ortak bir dile ve çerçeveye sahip olması kamu politikalarını etkilemesi • AB’nin de dahil olduğu yönetişim süreci yerli yönetişim tamamlanmadan bir de AB ile karşılaştık.

23. Politika Transplantasyonu Sorunu • Küreselleşme, bilgi temelli ekonomi, bölgenin iç uyumu ve dışa karşı rekabet gücü için işbirliği daha çok piyasanın sürüklediği bölgeselcilik. • Tarışmalarda eski yok olmuyor, kendinin yeni ile birlikte nasıl konumlandıracağının bunalımını yaşıyor. • Geri kalmışlık söyleminin büyüme ve canlanma (örneğin kentsel dönüşüm) odaklı söylemlerle ikame edildiğini gözlemliyoruz. Tüm bölgeleri ülkenin kalkınmasına nasıl katkı sağlayabilir? Ülkeden bölgeye yerine bölgeden ülkeye kalkınma. • Kalkınma odaklılık Türkiyede kendini gösteriyor bölgesel politika daha çok bölgesel kalkınma poltikası kimliğine bürünüyor, diğer avrupa ülkeleri içinde geçerli. Ulusal ekonominin durumundan göreceli bağımsız bölgesel ekonomik performans yaratılmak isteniyor.

24. Politika Transplantasyonu Sorunu • Devlet düzenlemesinden kendi kendini düzenleyen bölge. Merkezden yardım alan pasif bölge yerine kendi geleceğini çizen, kaynaklarını harekete geçirerek kullanan, yerel gereksinimleri için eylemler tasarlayan bölge. Benden-bize yerel kimlik problem çözebilecek politik kurumların inşası.Bu kimlik inşası politik parçalayıcı değil, bölgesel kalkınma ekseninde birleştirici: nitelikli işgücü, dışarıdan sermayenin bölgeye çekilmesi. • Küreselleşmenin birlikte itmek için itici güç oluşturması beklenir. Ancak bunun için küreselleşmenin bölgedeki paydaş ve aktörler tarafından hissedilmesi gerekir. Türkiyede hangi bölgeler küreselleşmeyi hissediyor ya da küreselleşme hangi yüzlerini görülüyor. Bölgesel profili küresel ekonomide büyümeyi teşvik eden birleştiricilik haline kim getirecek? • Demokrasi bölgesel kalkınmanın bölgedeki seçilmişlerin doğrudan sorumluluğuna vermek. Demokraside kapasite paradoksu...yerel siyasetin yapısı buna müsait mi? Hesap verebilirlik ve demokratik meşruluğunun güçlenmesi. • Etkileşimlerin bütünlüğü-devlet-piyasa-stk toplumsal fırsatlar yaratmak....

25. Kalkınma Ajansları: Zihinsel Dönüşüm ve Yasanın Ötesine Geçmek • İçsel büyüme kapasitesi • Dışa açık network inşası • Yabancı sermaye

26. içsel büyüme kapasitesi • Kümelenme, Marhsallyen sanayi bölgeleri, esnek uzmanlaşma yeni teknolojik paradigma çerçevesinde rekabet gücü ve yenilik eksenindeki yaklaşımlar. • Geleneksel ve yeni üstünlüklerin tanımlanmasına dayalı. İlişkiler ve network önemli.

27. Dışa açık network inşası • Bilginin değişimi, üretici ve arz zinciri, üretici-tüketici ilişkileri. • Ajanslar proaktif bölgesel stratejilerle ile hareket edebilir. Post-fordizmin karakteristiklerini bölgenin kalkınmasında kullanılması özellikle esnek üretim, niş pazarlar, KOBİ politikaları vb. • Bu kategori yeni bir mit ve ortodoksi yaratmakla eleştiriliyor

28. Yabancı Sermaye • Teori FDI’i kutsar • FDI’ın cezbedilmesinin dayattıkları • FDI cezbedilmesi Türkiye’de henüz merkezden yönetiliyor • Bölgesel aktörler FDI cezbetmede primatif aşamada (Hyundai Örneği):Sadece arazi geliştirme ile ilgili değil, ötesine geçebilmek

29. Maliyet ve geleneksel rekabet gücü Sınırlı yerel Pazar ve ürün farklılaşması Pazar yerel Ürün geliştirmede yerel Yenilik ve sürekli gelişmeye dayalı teknolojik rekabet Üretim yerel Hizmet sektörü ve yerel yeteneklerin firmalarla bütünleşmesi

30. Bölgesel düzeyde ajanslar ulusallararası, ulusal, bölgesel ve yerel karar alıcı ve farklı politika uygulamaları ile karşı karşıyalar. • Bu içiçe geçmiş farklı kurumların görevleri yerel düzeyde nasıl koordine edilecek? Ve daha da önemlisi sonuçlar sürekli nasıl değerlendirilerek geri besleme sağlanacak?

31. Açmazlar: • AB ile girilen bölgesel kalkınma sürecinde akademik ve aydın kesimde geçmişten uzan ya toptan ‘kabul’ ya da toptan ‘red’ ayrımı süre gelmektedir. • İlgi merkez dışında yetersiz • Nitekim KA yasası örneğinden hareket edildiğinde konunun ulusal basında cılız bir şekilde ele alındığı görülmektedir. Konu ile ilgili bazı illerdeki yerel basın ulusal basına göre daha fazla ilgi gösterirken bazı illerin yerel basınında konuya hiç değinilmemiştir. Bu durum aşırı yerel pasifliğin ve merkez bağımlılığının göstergesi kabul edilebilir. Ayrıca genel bir reformun parçası olarak KA’nın sunulması paket içindeki ağırlığının düşük algılanmasına yol açmıştır. • Bunun doğurduğu diğer açmaz ise güvensizliktir. Özellikle bölgesel kalkınmanın network, işbirliği, paydaşlık gibi olguların iktisadileştirilmesine giderek daha fazla dayandığı hatırlanırsa Türkiye için bu açmazın önemi daha da belirginleşmektedir. • Türkiye’de yerel ve bölgesel düzeyde beşeri ve sosyal sermaye üzerine yapılan akademik çalışmalar kalkınmada bu tür kaynakların artan önemi hesaba katıldığında son derece yetersizdir. Yerel emek piyasaları üzerine akademik çalışmalar ise yok denecek kadar azdır. • Yukarıdaki açmaz yerel düzeydeki karar almayı sağlayacak her türlü veri içinde geçerli denilebilir. ex post veriler • Genel olarak kamu reformu bütün olarak ele alındığında reformların itici gücü aynı olmasına rağmen farklı kurumlar tarafından tasarlanması ve farklı ülke örneklerinden hareket edilmesi yasal/hukuki çerçevenin bütünlüğünü bozma tehlikesini bünyesinde barındırmaktadır. • Yerel siyaset yapma süreçleri ile siyasetin merkez yapılanması arasında farklılıklar bulunmaktadır. • Ülkemizde kamu yönetimine ait genel yönetim sorunu bulunmaktadır.

33. Üniversite-sanayi işbirliği • Sanayi mi • Üniversite mi • Kapalı? • DPT yetkilileri Kaçta ildeki aktörden KA olarak öncelikli kurulma talebi geldi? • Sivil toplum örgütleri? • Sivil olmayan toplum olur mu? • Parasal zorlama ile bölgeselleşme maliye bakanlığının kamu reformu ve stratejik planlama • Bilim parkları 2002 • İdeolojik kuzey italya benotton • Benim bölgemde yok denecek kadar yönetici TÜİK’e veri için müracaat etmektedir. • İl özel idaresi ve SDÜ stratejik planı • (KİTABİ BİLGİ EYLEME DÖNÜŞTÜRME SORUNU; her bölgeye tek bir yöntem değil her bölgenin kendi yöntemini yaratması). • Arazi (OECD, 2004) • İlişkisel varlıklar ve kümelenme • Araştırma ve sanayinin ilşkilendirmesi • Türkiyeye bakalım durum nedir, rapor ingiltere örnekleri ağırlıklı • Geriden gelenin taklit etme kaderi mi? • EUA bireysel başarı; ODTÜ’nün sayın rektörü 1 ay önceki gazetelerde yer alan demecin anadoludaki başarı SDÜ

34. Sabrınız için teşekkürler... Murat Dulupçu Süleyman Demirel Üniversitesi dulupcu@iibf.sdu.edu.tr