KAY 361 Türk İdare Tarihi

1. KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 5 Konu: Osmanlı Toprak Sistemi Okuma:Ortaylı, 2007, sf. 113-166

3. Osmanlı İmparatorluğu: Genel Bir Bakış • 1243 Kösedağ Savaşı sonucunda İran İlhanlıları’na tabi bir devlet haline gelen Selçuklular’ın yerini aldı • Uç bölgelerdeki serbestlikten yararlandı • Önce Balkanlar’da büyüdü • Roma, Bizans ve Abbasiler’i andıran toplumsal, iktisadi ve kültürel bir birlik • 15.-17. Asırlar boyu parlak bir devir • Pax Ottomana (Osmanlı Barışı) • 18. Asır’da başlayan çöküş • Yerini ulus devletlere bıraktı

5. Neden Osmanlı Beyliği? • Gaza Ruhu • Batı’ya doğru ilerleme misyonu • Uç bölgelerdeki ortam • Savaşçı ve girişken bir yaşam tarzı • Selçuklu ümera ve fukahasının ve teşkilat geleneğinin devam ettirilmesi • Demografik etkenler • Sürekli insan yığınlarının akışı • Kısmi asimilasyon • Mihaloğlu • Bizans’ın zaman zaman Osmanlı askeri yardımına başvurması • Fethedilen yerdeki vergi ve angaryaların hafifletilmesi • Hıristiyan halk cizye ve haraca bağlanıyor, din serbestisi

6. Osmanlı Fetihleri-1 • 1354 Gelibolu • 1361 Edirne • 1387 Selanik • 1396 Niğbolu Savaşı ile Bulgaristan Hakimiyeti • I. (Yıldırım) Beyazid döneminde (1389-1402) Batı Anadolu Beylikleri, Karaman, Kadı Burhaneddin Beyliği fethedildi • 1402- 1413 Fetret Devri • Timur istilası • İran ve Memluklular gibi diğer Ortadoğu devletleri de zayıfladı

8. Osmanlı Fetihleri-2 • 1444- Varna, 1448 II. Kosova zaferleri ile Balkanlar’da kesin hakimiyet • 1453 İstanbul’un fethi • 1460 Mora • 1468 Karaman Beyliği’nin ilhakı • 1473 Otlukbeli Savaşı- Akkoyunlular • 1475 Kırım Hanlığı Osmanlı himayesine alındı • 1514 Çaldıran Zaferi • 1516 Merc-i Dabık, 1517 Ridaniye- Memluklar • 1526 Mohaç Zaferi- Macaristan hakimiyeti

10. Osmanlı‘da Din-1 • İstanbul’un fethinden sonra Batı-Doğu kiliselerinin birleşmesine karşı çıkan Gennadios patrik ilan edildi • Ermenilere de bir patrikhane verildi • Bosna’da Bogomolizm • Hz. İsa sadece peygamber • Kilise hiyerarşisini red, manastır feodalizmine karşı direniş • Katolik Zulmü • Osmanlı fethinden (1463) sonra ahali İslamiyet’e dönmeye başladı • Arnavutluk’ta da benzer bir durum

11. Osmanlı‘da Din-2 • I. Selim ve Kanuni devrinde Osmanlı İmparatorluğu bir Sünnilik misyonu yüklendi • Fatih döneminde Rönesans’a ilgi • Oğlu II. Beyazid Osmanlı kurumlarını şeriata göre restore ettirdi • Devlette şeriat düzeni güçlendi • Ulemanın egemenliği arttı • 1517’de Mekke Şerifi Yavuz Selim’e halifelik alametlerini teslim etti • Habsburglar ile Fransa ve Protestanlar arasındaki rekabetten yararlanıldı

12. Tımar Sistemi-1 • Sasaniler, Bizans, Araplar ve Selçuklular’daki sisteme benzer • İki temel toplumsal grup • Yöneten (kontrol eden) ve yönetilen (üreten, itaat eden, reaya) ayrımı • Bir yerin vergi gelirlerinin tümünün ya da bir kısmının hizmet karşılığı devri • Mali, idari ve askeri amaçları olan bir sistem • Sadece arazi geliri değil, diğer vergi kalemleri de tımara konu olabilir • Ülkenin bazı bölümlerinde istisnai rejimler uygulanmıştır

13. Tımar Sistemi-2 • Neden Tımar Sistemi? • Bürokrasinin yetersizliği • Vergi tahsilatı güç • Para ekonomisine geçilememesi • Ulaşım, haberleşme ve kayıt tutma güçlükleri • İmparatorluk büyüdükçe her fethedilen arazi savaşçılara dağıtılmayıp devlet adına bir kısmının elde tutulması • Miri arazi • Fetihten hemen sonra tahrir işlemleri uygulanır • Arazinin tahmini geliri, kime dirlik olarak verileceği • Padişah tasdiki ile geçerlilik kazanır • Hıristiyan askerlere de verilmiştir

14. Osmanlı’da Arazi Türleri 1. Miri Arazi • Has • Padişah ve yüksek yöneticilere • Yöneticilere kural olarak irsi olarak geçmezdi, ama uygulamada işlemediği de oldu • Zeamet (20.000 akçe ve üstü) • Irsi olarak geçen sipahi dirliği • Tımar (3.000-20.000 akçe) 2. Vakıf Topraklar 3. Özel mülkiyet, emlak topraklar

15. Osmanlı’da Vergiler-1 1. Şer’i Vergiler • Zekat • Aşar (Öşür) • Müslümanlardan alınan arazi vergisi • ½, 1/10 arası • Sipahiye verilir • Haraç • Hıristiyanlardan alınan arazi vergisi • Cizye • Baş vergisi • Mali duruma göre değişir • Hazineye alınır • Tanzimat’tan sonra toplanması gayrimüslim cemaat liderlerine bırakıldı

16. Osmanlı’da Vergiler-2 2. Örfi Vergiler • Sultan fermanı ile • Nitelik ve miktarları bölgelere göre farklı • Her sancağa ait kanunnamelerle düzenlenir • Dirlik sahipleri para veya hizmet olarak toplar • Örn: Hıristiyanlardan baş vergisi: İspençe 3. Zamanla ortaya çıkan diğer vergiler • Örn: Tapu resmi • Zamanla artmış, yolsuzluk ve usülsüzlüğe neden olmuştur 4. Olağanüstü durum (Avarız) vergileri • Zamanla sürekli hale geldi • Tımar sistemi bozulunca sürekli arttı, Tanzimat ile kaldırıldı • Stratejik hizmet yapanlar ve madde üretenlere bazı muafiyetler

17. Osmanlı’da Toplumsal Sınıflar • Yöneten ve yönetilen • Yöneten, vergilerden muaf • Askeri Sınıf • Saray • Divan • Merkezi hükümet memurları • Beylerbeyi, sancakbeyi ve hane halkları • Ulema sınıfı • Yönetilen • Şehir esnafı • Kırsal bölgelerdeki tarımsal üreticiler • Silah taşımak ve yönetime katılmak yasak

18. Osmanlı’da Kırsal Hayat • Bizans-İran, Bizans-Arap çatışmaları, Moğol İlhanlı istilası • Köyü ve köylüyü harap etti • Anarşi artmış, insanlar kalelere çekilmiştir • Yollar emniyetsiz • Anadolu’nun kolonizasyonu • Göçebelerin toprağa yerleştirilmesi • Sipahi yolsuzlukları • Türkmen göçebe ve köylülerin isyanları • Örn: Celali isyanları • Vakıf ve zaviye köyleri • Ruhani federalizm • Manastırlara bırakılan köyler

20. 17. Asır ve Sonrası • Ateşli silahların gelişmesi • Ticaret yollarının kayması • Gümüş para enflasyonu • 15. Asır sonu • İltizam sisteminin yaygınlaşması • 16. Asır’dan itibaren köylü, vergisini nakdi olarak vermeye zorlandı • Yerel nüfuz gruplarının oluşması • Tarımsal zenginlik artmadığı için güçlü bir burjuva grubu ortaya çıkmamıştır • Absentee landlords • Atlantik ekonomisinin etkileri • Ticareti yasak hammaddeler dışarıya çıkmaya başladı • Ülkeye ucuz mamul madde girmeye başladı