Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000

1. Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 Andrzej LangowskiTel. 022 833 66 230 600 468 370

2. Podstawy prawne • Dyrektywa 79/409/EEC w sprawie ochrony dzikich ptaków (tzw. Dyrektywa Ptasia) • Dyrektywa 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywa Siedliskowa)

3. Cele sieci Natura 2000 • Ochrona zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego– siedlisk przyrodniczych i dzikiej fauny i flory • Spójne kryteria i metody tworzenia sieci • Instrumenty umiarkowanego użytkowania nie pogarszającego stanu siedlisk i gatunków

4. We wszystkich krajach Unii Europejskiej w odniesieniu do obszarów Natura 2000 obowiązuje jedna zasada: • Kraje członkowskie podejmą odpowiednie działania w celu uniknięcia na obszarach Natura 2000 pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, dla których zostały wyznaczone obszary Natura 2000.

5. Regiony i obszary • 8 regionów biogeograficznych • 2 typy obszarów: • obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) na podstawie Dyrektyw Ptasiej, • specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) na podstawie Dyrektywy Siedliskowej, Dla obszarów tworzy się: - Standardowe Formularze Danych - mapę obszaru w skali 1:100 000

6. Proces tworzenia sieci Natura 2000 • Podstawą wyznaczania obszarów Natura 2000, są tylko i wyłącznie kryteria naukowe czyli najbardziej aktualny stan wiedzy, • Sieć tworzy się w 3 etapach: • Każdy kraj opracowuje krajową listę obszarów Natura 2000, • Dla każdego regionu biogeograficznego organizowane jest Seminarium biogeograficzne, • Uzupełnienie obszarów w sposób zapewniający dobrą reprezentacje w sieci siedlisk i gatunków danej strefy, • Zakończenie tworzenia sieci przewiduje się na 2007 r.

7. W Polsce zapisy Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej zostały transponowane do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 poz. 880) i stanowią podstawę wyznaczania oraz funkcjonowania sieci Natura 2000 w Polsce.

8. Na terenie Polski występują dwa regiony biogeograficzne:- kontynentalny- alpejski

9. Zasoby siedlisk i gatunków w Polsce dla których tworzy się obszary Natura 2000 • 267 gatunków ptakówsą one określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229 poz. 2313) • 76 typów siedlisk przyrodniczych, w tym 14 priorytetowych; • 46 gatunków roślin, w tym 10 priorytetowych; • 88 gatunków zwierząt, w tym 13 o znaczeniu priorytetowym są one określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94 poz. 795)

10. Wstępny projekt sieci Natura 2000 • 141 proponowanych OSO (15 % pow. kraju, bez ostoi morskich) • 279 SOO (10,4 % pow. kraju) • Razem: 420 obszarów ( 18 % pow. kraju).

11. Krajowa lista obszarów Natura 2000/maj 2004 Liczba obszarów: • 72 obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) • 184 specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) • UE Powierzchnia / % pow. kraju 2 414 205 ha 7,8% 1 135 327 ha 3,7% OSO – 9% SOO – 13%

12. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Obszary o Znaczeniu Wspólnotowym

13. Dla każdego obszaru w ciągu 5 lat od ustanowienia będzie tworzony plan ochrony. Zawierać będzie: • opis i ocenę istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania tych zagrożeń i ich skutków; • opis warunków zachowania lub przywrócenia właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków; • wykaz zadań ochronnych; • zakres monitoringu przyrodniczego; • opis granic

14. W ustawie o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. zostały określone trzy poziomy nadzoru nad obszarami Natura 2000: 1) Minister Środowiska, 2) wojewoda (opisany w ustawie jako koordynujący), 3) sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000.

15. Minister Środowiska • Wyznacza obszary Natura 2000, w tym: • Przekazuje i uzgadnia listy obszarów Natura 2000 z KE • Ustanawia akty prawne dotyczące sieci Natura 2000, w tym w drodze rozporządzenia 20-letni plan ochrony dla każdego z obszarów Natura 2000, • Określa sprawującego nadzór nad obszarem Natura 2000 w drodze rozporządzenia • Prowadzi ewidencję (system zarządzania informacją): • danych niezbędnych do podejmowania działań w zakresie ich ochrony • okresowych sprawozdań od sprawujących nadzór nad obszarami • informacji dotyczących wydanych zezwoleń związanych z OOS, skutków ich realizacji i wykonanej kompensacji przyrodniczej,

16. Minister Środowiska • Uczestniczy w pracach komitetów i grup roboczych KE • Odpowiada za raportowanie do Komisji Europejskiej, w tym opracowuje i składa raporty i notyfikacje dotyczące obszarów Natura 2000 oraz występuje o opinie w sprawie tych obszarów. • Opracowuje raporty i informacje na potrzeby kraju, powadzi stronę internetową • Nadzoruje funkcjonowanieobszarów Natura 2000, w tym: • Wydaje zezwolenia w zakresie gatunków objętych ochroną ścisłą • Wydaje informacje, zalecenia i wytyczne, • Określa zakres i tryb przekazywania żądanych informacji • Kontroluje realizację ustaleń planów ochrony • Wskazuje na potrzeby badań naukowych, działań edukacyjnych na rzecz sieci Natura 2000 • Opiniuje założenia monitoringu sieci Natura 2000

17. Wojewoda • Koordynuje funkcjonowanie obszarów Natura 2000 na obszarze swojego działania, • Uzgadnia decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach w przypadku przedsięwzięć realizowanych na obszarach Natura 2000. • Jako sprawujący nadzór - Zleca i nadzoruje sporządzanie projekt planu ochrony dla obszaru Natura 2000, - Uzgadnia projekt planu ochrony z Radami Gmin - Sporządza i przekazuje Ministrowi Środowiska okresowe oceny realizacji ochrony danego obszaru.

18. Krajowa lista obszarów Natura 2000 z maja 2004 r. w 62% pokrywa się z obszarami chronionymi. Podczas jej tworzenia przyjęto, że lista i zasięg obszarów Natura 2000 będzie rozszerzany w miarę postępu wiedzy o rozmieszczeniu i potrzebach ochrony.

19. Propozycja optymalizacji sieci obszarów Natura 2000 - Shadow List, przesłana przez ekologiczne organizacje pozarządowe do Komisji Europejskiej Uzupełnienie krajowej listy obszarów Natura 2000 o 265 SOO i OSO, w tym o: • 169 specjalne obszary ochrony siedlisk • 69 obszary specjalnej ochrony ptaków

20. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Obszary o Znaczeniu Wspólnotowym Potencjalne obszary Natura 2000 - AB Obszary wymagające korekty granic Potencjalne obszary Natura 2000 CDE

21. Dalsze rozszerzenie sieci w Polsce będzie następować po seminariach biogeograficznych • Seminarium alpejskie - maj 2005 r. • Seminarium kontynentalne – kwiecień 2006 r.

22. Seminarium biogeograficzne – Region Alpejski

23. Polskie obszary Regionu Alpejskiego Z listy w maju 2004 r. • Gorce • Babia Góra • Czarna Orawa • Diable Skały • Kostrza • Madohora • Na Policy • Torfowiska Orawsko-Nowotarskie • Tatry • Pieniny • Ostoja Magurska • Bieszczady Nowe obszary poddanekonsultacjom społecznym • Beskid Śląski • Beskid Żywiecki • Ostoja Popradzka • Ostoja Gorczańska • Ostoje nietoperzy Beskidu Wyspowego • Ostoje nietoperzy Powiatu Gorlickiego • Kościół w Radziechowych • Kościół w Górkach Wschodnich

24. Lista 9 nowych obszarów w regionie alpejskim została zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 20 grudnia 2005 r. i przesłana w styczniu br. do KE. Obecnie w uzgodnieniach znajduje się 98 specjalnych obszarów ochrony siedlisk w regionie kontynentalnym.

25. Ochrona obszarów Natura 2000 odbywa się na podstawie art. 6 Dyrektywy Siedliskowej, który w Polsce został przetransponowany do ustawy o ochronie przyrody do art. 33 – 37.

27. Procedurą OOŚ musza być objęte obszary • SOO i OSO • Obszary o Znaczeniu Wspólnotowym – krajowa lista obszarów (lista majowa) • Obszary niesklasyfikowane jako OSO i SOO, ale które zasługują na taką klasyfikację (Shadow list) – wytyczne KE.

28. Po zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska art. 33 ustawy o ochronie przyrody brzmi: „Zabrania się podejmowania działań które mogą w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także w znaczący sposób wpłynąć negatywnie na gatunki dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, z zastrzeżeniem art. 34 ” Art. 34 dopuszcza pod pewnymi warunkami realizację przedsięwzięć które mogą mieć negatywny wpływ na obszar Natura 2000.

29. Projekty planów i projekty zmian do przyjętych planów oraz planowane przedsięwzięcia, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub obszarów, o których mowa w ust. 2, lub nie wynikają z tej ochrony, a które mogą na te obszary znacząco oddziaływać, wymagają przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

30. Oznacza to, że w takim przypadku projekt planu lub przedsięwzięcia musi uzyskać decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach: Dotyczy to przedsięwzięć: • Mogących znacząco oddziaływać na środowisko należących do grupy I lub grupy II, • Wszystkich innych przedsięwzięć, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszarów Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony jeśli ich realizacja może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 tzw. III gr.

31. Znaczące oddziaływanie, pogarszanie stanu • Ocena opiera się na stwierdzeniu prawdopodobieństwa wystąpienia: • Płoszenia, które spowoduje: • długotrwały spadek liczebności populacji • zmniejszenie zasięgu gatunku • zmniejszenia rozmiarów siedliska • Pogorszenia się stanu siedlisk poprzez: • fizyczną degradację • zmniejszenie powierzchni • zmianę cech charakterystycznych • Uwzględnia efekt kumulacji oddziaływań, • Powinna być udokumentowana i uzasadniona, • Opiera się na aktualnych danych (inwentaryzacja)

32. Co można uznać za istotny negatywny wpływ na stan obszaru Natura 2000 pogarszający spójność sieci Natura 2000. Według najnowszych opracowań Komisji Europejskiej za takie oddziaływania można przyjąć: - działania powodujące zmiany w spójności jednego lub kilku obszarów Natura 2000 (np. stanowiące przeszkodę pomiędzy oddzielnymi fragmentami lub zmniejszające zdolność obszaru do pełnienia funkcji źródła dla nowych gatunków); - działania powodujące zmniejszenie powierzchnię siedliska przyrodniczego bądź obszaru; - działania powodujące bezpośrednie lub pośrednie zmiany w fizycznej jakości środowiska (w tym hydrologii) lub siedliska przyrodniczego wewnątrz obszaru;

33. - działania powodujące trwałe uszkodzenia w odniesieniu do gatunków lub siedlisk przyrodniczych znajdujących się w obszarze; - działania zmieniające strukturę zbiorowiska (składu gatunków), - działania bezpośrednio lub pośrednio szkodzące rozmiarowi, charakterystyce lub zdolności reprodukcyjnej populacji w obszarze; - działania zmieniające podatność populacji itp. na inne oddziaływania; - działania powodujące zmniejszenie elastyczności obszaru w reagowaniu na zmiany zewnętrzne (np. jego zdolność do reagowania na ekstremalne warunki środowiskowe); - działania ujemnie wpływające na zdolność odtworzenia obszaru, jeśli stanowi ono cel ochronny.

34. Warunki wydania decyzji środowiskowych uwarunkowaniach na przedsięwzięcie lub plan które mają negatywny wpływ na obszar Natura 2000. 1) Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, 2) i wobec braku rozwiązań alternatywnych, 3) właściwy miejscowo wojewoda, a na obszarach morskich dyrektor właściwego urzędu morskiego, 4) może zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcia, które mogą mieć negatywny wpływ na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, 5) zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000, z zastrzeżeniem ust. 2. Jest to obecnie uzgodnienie przez wojewodę lub dyrektora urzędu morskiego decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.

35. 2. Jeżeli na obszarze Natura 2000 występuje siedlisko lub gatunek o znaczeniu priorytetowym, zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, może zostać udzielone wyłącznie w celu: 1) ochrony zdrowia i życia ludzi; 2) zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego; 3) uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego; 4) wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.

36. Nadrzędny interes publiczny (NIP) • zdrowie ludzkie, • bezpieczeństwo publiczne • korzystne skutki o podstawowym znaczeniu dla środowiska • inne powody społeczne i ekonomiczne o charakterze zasadniczym wynikające z nip, np.: przedsięwzięcia inicjowane przez sektor publiczny lub sektor komercyjny, wypełniający misje sektora publicznego – transport, energia, komunikacja ( interes firm lub osób fizycznych nie zalicza się do nip) • zdrowie publiczne, ochrona środowiska, uzasadnione cele polityki społeczno-gospodarczej

37. Zasady NIP • Interes publiczny ma względy przeważające w stosunku do obszaru chronionego • Ma charakter długofalowy • Proponowane plany i przedsięwzięcia są niezbędne w ramach: • Ochrony fundamentalnych wartości życia (zdrowie, bezpieczeństwo, życie) • Fundamentalnych zasad polityki Państwa i Społeczeństwa • Działań natury ekonomicznej lub społecznej, spełniających zobowiązania usług publicznych

38. Działania łagodzące • Unikanie oddziaływań u źródła • Zmniejszenie oddziaływań u źródła • Zmniejszanie oddziaływań w obszarze • Zmniejszanie oddziaływań u odbiorcy

39. Działania kompensacyjne • Stosowane wówczas gdy zawiodą inne rozwiązania (alternatywne i minimalizujące) • działania specyficzne dla planu lub przedsięwzięcia, inne niż normalna praktyka tworzenia sieci (desygnowanie zinwentaryzowanego obszaru), • Odtworzenie - rekonstrukcja siedliska nowego lub powiększonego obszaru, który zostanie włączony do sieci • Wzbogacenie -poprawa wartości biologicznej siedliska w części lub w innym obszarze, proporcjonalnie do szkody (poprawa bazy żywieniowej) • Utworzenie - zaproponowanie nowego obszaru • Zachowanie gatunków żyjących w siedlisku- działania zapobiegające dalszej erozji spójności sieci Natura 2000.

40. Różnice między działaniami łagodzącymi i kompensującymi Jako przykład różnic między działaniami łagodzącymi, a działaniami kompensującymi mogą być działania stosowane dla ochrony siedlisk zamieszkałych przez ryby. Najczęściej stosowane działania łagodzące w tym przypadku to: - ustalenie przedziałów czasowych pracy w strumieniach, ujściach itp. tak, aby zmniejszyć do minimum zakłócenia wędrówek i tarła; - modyfikacja lub skrócenie harmonogramu prac tak, aby zakończyć je szybciej; - wybór najmniej szkodliwego sprzętu/materiałów/technik budowlanych;

41. Różnice między działaniami łagodzącymi i kompensującymi • zapewnienie rybom przejść wokół przeszkód w trakcie i po zakończeniu prac budowlanych; • zapewnienie minimalnego przepływu wody podczas wykonywania prac budowlanych, w wyniku, których zmniejsza się przepływ wody (np. tamy, przepusty itp.); • działania mające na celu zamówienia na budowach; • połączenia powyższych w dowolnej kombinacji. Działania te wdraża się w trakcie planowania, projektowania, budowy i/lub realizacji planu lub przedsięwzięcia.

42. Różnice między działaniami łagodzącymi i kompensującymi Natomiast działania kompensujące należy stosować, gdy pozostałe oddziaływania planu lub przedsięwzięcia wciąż uznaje się za znaczące po realizacji rozwiązań się alternatywnych, ponownego zaprojektowania lub działań łagodzących.

43. Różnice między działaniami łagodzącymi i kompensującymi Najczęściej stosowane działania kompensujące chroniące siedliska zamieszkałe przez ryby to: - utworzenie podobnego siedliska na terenie zagospodarowanym lub w jego pobliżu, wewnątrz tej samej jednostki ekologicznej; - utworzenie podobnego siedliska w innej jednostce ekologicznej podtrzymującej taką samą populację lub te same gatunki;

44. Różnice między działaniami łagodzącymi i kompensującymi - zwiększenie zdolności produktywnej istniejącego siedliska na terenie zagospodarowanym lub w jego pobliżu, wewnątrz tej samej jednostki ekologicznej; - zwiększenie zdolności produktywnej innej jednostki ekologicznej podtrzymującej taką samą populację lub te same gatunki. dalszej erozji spójności sieci Natura 2000

45. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ