Áhrif manns á umhverfi

1. Áhrif manns á umhverfi Umhverfissaga

2. Ljóstillífun • Orka sólar notuð af jurtum og vissum tegundum baktería til að búa til lífsnauðsynleg efnasambönd • Vistkerfi:kóralrif eða frumskógur • Grunnur vistkerfa á jörðu er ljóstillífun • Orka kemur aðeins þessa leið inn í vistkerfi • Allt hangir saman í vistkerfinu • Milljónir ára – þar til maðurinn kemur til sögunnar

3. Fyrstu menn • Upprétt fólk f. 4 milljónum ára • Fyrst: hreyfanlegir litlir hópar • Hitabeltisskógar Afríku • Safnarar: hnetur, fræ og jurtir + hræ dýra • Mögulega einnig veiðar á litlum dýrum • Síðar safnarar og veiðimenn • Veiðar á stórum dýrum

4. Landbúnaðarbyltingin • F.10-12.000 árum allir veiðimenn og safnarar • Fáir hópar eftir: • Búskmenn í Afríku • Pygmy í frumskógum Afríku • Hadza í Au-Afríku • Nokkrir hópar í Indlandi og SA-Asíu • Frumbyggjar Ástralíu • Inúítar og indíánar í frumskógum R-Ameríku • Búa á jaðarsvæðum – landbúnaður hefur ýtt þeim til hliðar

5. Pygmí-ar í mið Afríku

6. Inúitaþorp á 16. öld Inuitar á Grænlandi

7. Ný sýn á safnara og veiðimenn • Ekki hætta á hungursneyð • Hæfilegt og fjölbreytt fæði • Lítið hlutfall framboðs var borðað • Lítill tími í öflun matar • Mikill tími í tómstundir og trúarathafnir • Fáar eigum því þær voru heftandi

8. Fæði veiðimanna og safnara • Næringarríkt. Dæmi um búskmenn: • Mongongo hneta • 5 x hitaeiningaríkara og 10 x próteinríkara en sama magn korns og u.þ.b. • 300 hnetur = prótín úr ½ kíló af nautakjöti • Að auki við mongongo hnetuna eru 84 jurtir ætar- nota aðeins 23 þeirra • 54 æt dýr – veiða aðeins 17 reglulega • Heppilegra en fæði nútímamannsins

9. Fæði • Til að ná í þessa fæðu þurfa búskmenn að vinna 2,5 daga í viku • Konur og karlar eyða svipuðum tíma í fæðuöflun • Konur safna – karlar veiða • Konurnar afla 2 x meiri matar en karlarnir geta veitt

10. Maðurinn um alla jörð eina dýrategundin • 4 atriði útskýra útþenslu manna • Heilinn stækkaði – abstrakt hugsun – þróun verkfæra • Upprétt staða – hendur lausar f. Verkfæri • Tal – aukin samvinna í hópnum og dreifing þekkingar • Tækniþróun – hindranir náttúrunnar sigraðar • Önnur dýr nota verkfæri en aðeins maðurinn býr til verkfæri • Sjá frétt

11. Til Evrópu • F. 1,5 milljón árum út úr Afríku • Seint til Evrópu vegna og erfitt vegna fábrotinnar náttúru – lítið um smádýr og jurtir • F. 80.000 árum til Evrópu • Veiddu stór dýr – hjarðir svo sem hreindýr • Hægt að framfleyta fáum með þannig veiðum

12. Öll horn jarðar byggð mönnum • F. 10.000 árum Ameríka byggð • Þá nær allir staðir byggðir mönnum • Aðeins eyjar í Indlands- og kyrrahafi. • Polynesar fóru til Tonga og Samoa 1000 f.Kr • Páskaeyjar og Hawaii 500 e.Kr • Nýja Sjáland 800 e.Kr • Ísland 

13. Áhrif V. og S. á náttúruna • Veiðarnar höfðu mestu áhrifin • Minna um dýr= veiðar höfðu meiri áhrif • Dýr hærra í fæðukeðju þurfa lengri tíma til að jafna sig á ofveiði • Eitthvað um útrýmingu dýrategunda á þessum tíma • Ofveiði á stórum dýrum • Hundruð dýra veidd í einu þó aðeins þurfi örfá dýr til að seðja hungrið • Vísundaveiðar N-Ameríku

14. Útrýming dýrategunda • Mörgum ófleygum fuglum útrýmt • Maoríar á Nýja sjálandi • Útrýming ófleygra fugla • http://www.terranature.org/flightlessBirds.htm • T.d. kiwi útrýmt • og 22 tegundir af moa á 600 árum Ein tegund moa – um 4 metrar að höfði

15. Útrýming dýrategunda • Lítil í Evrasíu í samanburði • Ástralía síðustu 100.000 árin • 86% stórra dýra – líklega af völdum manna • 80% í Rómönsku Ameríku • 73% í Norður Ameríku

16. Útrýming dýrategunda • Í Egyptalandi var fílum og gíröffum snemma útrýmt vegna ofveiði • Rómverjar skemmtu sér við að drepa villt dýr á hringleikum • Dæmi: 9000 villt dýr veidd og drepin í tilefni þess að Colosseum hringleikahúsið var vígt...

17. Iðnvæðing og orkunotkun • Jarðefnaeldsneytisnotkun • Iðnaður er vandamál sem hafa bæst við • Neyslusamfélag er samfélag dagsins í dag • Allt einnota í dag = óhemjumagn af sorpi • Sorp mengar jarðveg og kostar stór landsvæði

18. Landbúnaðarbylting • Stöðugleiki í 2 milljónir ára eftir að maðurinn fór frá Afríku • Menn bjuggu í litlum hópum V og S • Landbúnaðarbylting fyrir 10.000 árum • Þá voru menn u.þ.b. 4 milljónir • Miklar breytingar en hægfara • Náttúrunni breytt til að auka framleiðslu á mat • Jarðrækt og beitiland fyrir dýr • Hægt að þróa borgir • Mikil fólksfjölgun

19. Umfram magn af mat • Landbúnaðarbylting = umfram magn af mat • 10.000 árum = 4 millj • 5.000 f.Kr = 5 millj • 1000 f.Kr = 50 millj • 200 e.Kr = 200 millj • Nú = ?

20. Landbúnaðarbyltingin • Mikill munur á meðferð dýra • V og S = tilviljunarkennd veiði úr hjörð → skipulagt ránlífi → hjörðum fylgt eftir → lausleg hjarðmennska → föst hjarðmennska → Verksmiðjubúskapur • S og V stunda ekki síðustu 2 stigin

21. Landbúnaðarbyltingin • Landb. Þróaðist fyrst í Mesopótamíu • Ræktað t.d. Hveiti og bygg • Sauðkindin fyrsta húsdýrið, ca 8000-9000 f.Kr • Um 6000 f.Kr. – 1. stig umbreytingarinnar yfir í landbúnað lokið – föst búseta orðin hið vanalega form = borgir

22. Vökvun í landbúnaði • Fyrst þurr landbúnaður (aðeins rigning) • 5500 f.Kr vökvun í Khuzistan (SV-Íran)

23. Sumer í Mesopótamíu fyrstu áveitukerfin

24. Áveitukerfi Áveitukerfi í Atlasfjöllum Marokkó. Flytur vatn til þorpa

25. Áveitukerfi Ræktarland vökvað með gamaldags áveitukerfi Nýtískulegt áveitukerfi - hreyfanlegt

26. Jarðvegsskemmdir • Í Súmer: ofvökvun – salt sat eftir í jarðvegi • Borgríkin féllu vegna ágangs á náttúruna • Gátu ekki brauðfætt þegnana lengur – áveitukerfin höfðu þannig snúist upp í ranghverfu sína • Í Indusdal gerðist líklega það sama: áveitukerfi + of mikið skógarhögg = jarðvegsskemmdir • Þar var viður notaður meira en í Súmer

27. Ný tegund samfélags • Veiðimanna og safnara samfélög • Veiðidýr og plöntur sameign allra • Skýrar reglur um skiptingu fæðunnar – deila með sér • Landbúnaður innleiddi hugmyndina um eignarrétt á fæðu annað hvort af hálfu einstaklinga eða samtaka

28. Helsti kostur landbúnaðar • Umframmagn af mat verður til sem hægt er að nota fyrir einstaklinga sem sinna öðrum störfum = ný störf verða til • Í 8000 ár hafa samfélögin að mestu snúist um skiptingu þessarar umframfæðu. Einnig í dag.

29. Umframframleiðsla á mat • Krafðist skipulagningar • Skrifræði • Flutningar • Birgðageymslur • Endurúthlutun • Allt þetta stofnanavæddi samfélögin • Hofin sáu um þessa skipulagningu í fyrstu • Trúarelítan varð því valdamikil – meiri umframbirgðir matar = meiri völd • Þurfti her til að vernda völdin

30. Landbúnaður • Fólksfjölgun og föst búseta = aukið álag á náttúruna • Eftir 1000 ára landbúnað í Mesópotamíu fór náttúran þar að láta á sjá • Áveitukerfin ofvökvuðu jarðveginn sem var ekki nægilega gljúpur í Mesopótamíu. • Vatnið safnaðist upp og grunnvatn flaut stundum upp á yfirborð og skyldi eftir sig saltleginn jarðveg • Jarðveg hefði þurft að hvíla og sleppa vökvun

31. Landbúnaður leysti ekki fæðuþörf manna • Ennþá fyrir 200 árum lifði stærstur hluti fólks um allan heim á hungurmörkunum • Fæði var alla tíð fábreytt hjá stærstum hluta fólks eftir að landbúnaður tók við • Í dag?

32. Áhrif á náttúru • Skógar ruddir fyrir beitarlönd og jarðrækt • Skurðir grafnir til að þurrka upp mýrar • = Jarðvegseyðing • Kemísk efni (tilbúinn áburður) notuð til að auka frjósemi jarðvegs • Skordýraeitur

33. Innleiðing nýrra tegunda í vistkerfi • Hefur valdið skaða víða • Nýjar tegundir sem menn hafa flutt með sér, hafa útrýmt þeim sem fyrir eru