KOŚCIÓŁ A SPOŁECZEŃSTWO

1. KOŚCIÓŁ A SPOŁECZEŃSTWO Rozważanie Bonhoefferowskie

2. Dzieci wracają do matki ... Dzieci Kościoła, które stały się samodzielne i odeszły od niego, w godzinie niebezpieczeństwa wróciły do matki[...]. Rozum, prawo, kultura, humanizm … szukały i odnalazły u swojego źródła nowy sens i nową siłę. Źródłem tym jest Jezus Chrystus.

3. ROSZCZENIA CHRYSTUSA DO CAŁOŚCI I WYŁĄCZNOŚCI Kto bowiem nie jest przeciwko nam, ten jest z nami. Ew. Marka 9:40 Kto nie jest ze Mną, jest przeciwko Mnie … Ew. Mateusza 12:30

4. Mk 9:40 „Tam, gdzie wzywa się imienia Jezusa, istnieje Jego opieka i Jego pole działania. Dotyczy to wszystkich ludzi, którzy walcząc o praworządność, prawdę, człowieczeństwo i wolność, nauczyli się wzywać imienia Jezusa, chociażby nieraz z wahaniem i szczerą bojaźnią.”

5. Mk 9:40 „Imię Jezusa zapewnia obronę zarówno ludziom, jak i wartościom, o które walczą. Jest jednak zarazem znakiem, że rości On sobie prawo do tych ludzi i wartości.”

6. Mt. 12:30 „Kiedy absolutny postulat jawnego wyznawania sprawił, że coraz bardziej zmniejszała się liczba Jego wyznawców […] właśnie wtedy słowa te — zmuszając do skoncentrowania się na tym, co najważniejsze — zyskały głębię, okazały się wolnością.”

7. Mt. 12:30 „Chroniły przed nazbyt lękliwym zakreślaniem granic, jako że wtedy właśnie zbierali się wokół gminy ludzie, przybyli nieraz z daleka, którym nie mogła ona odmawiać swej wspólnoty i opieki; szukały jej też, a raczej jej Pana, Jezusa Chrystusa, pogwałcone prawo, ciemiężona prawda, poniżone człowieczeństwo, gwałcona wolność ...”

8. Mk 9:40 oraz Mat.12:30 „i wtedy żywym doświadczeniem stawały się na powrót inne słowa Chrystusa: Kto nie jest przeciwko wam, ten z wami jest. Obydwie wypowiedzi wiąże stosunek konieczności. Jedna wyraża roszczenie do wyłączności, druga — do całości. Im bardziej wyłącznie — tym wolniej.”

9. Mk 9:40 oraz Mat.12:30 „Zauważmy jednak, że wyizolowane roszczenie do wyłączności prowadzić może do fanatyzmu i niewolnictwa, wyizolowane zaś roszczenie do całości powoduje zeświecczenie Kościoła i rezygnację ze szczególnego jego charakteru.”

10. Mk 9:40 oraz Mat.12:30 „Natomiast im wyłączniej uznajemy i wyznajemy Chrystusa jako naszego Pana, tym szerzej powinien odsłaniać się nam zakres Jego panowania.”

11. Mk 9:40 oraz Mat.12:30 „Jezus Chrystus jest panem, nie tylko Kościoła lecz całego świata.”

12. Nieadekwatna religijne odpowiedzi na modernizm Negatywna apologetyka Psychotheologia Pietzym Teologia liberalna Neortodoksja Konserwatywna odnowa

13. Nieadekwatna religijne odpowiedzi na modernizm Człowiek nauczył się we wszystkich ważnych sprawach dawać sobie radę sam, bez odwołania się do „hipotezy roboczej: Bóg". Okazuje się, że wszystko funkcjonuje także bez „Boga", i to równie dobrze, jak przedtem. „Bóg" jest coraz bardziej z życia wypychany, traci grunt pod nogami.

14. Negatywnaapologetyka Chrześcijańska apologetyka często próbuje „dowieść światu, który stał się dorosły, że nie może jakoby żyć bez kuratora ‘boga’.” „Im bardziej jednak wykorzystuje się i wygrywa Boga i Chrystusa przeciw temu procesowi, tym bardziej pojmuje się on sam jako antychrześcijański.”

15. Psycho-theologia Psychoterapia, udając, że jest teologią, wykorzystuje słabość, strach, śmierć i poczucie winy, by udowodnić „pewnemu siebie, zadowolonemu i szczęśliwemu człowiekowi, że jest w rzeczywistości nieszczęśliwy i zrozpaczony”, a tylko Kościół może jego uratować.

16. Pietyzm Można najwyżej zdobyć „serce”. Wypiera się Chrystusa jako Pana całego świata, dzieląc świat na sfery duchowe i świeckie.

17. Teologialiberalna Pogodziła się z coraz mniejszym obszarem, który świat przyznaje dla „tajemnic wiary”.

18. Neoortodoksja Barth odwoływał się do Chrystusa (przeciwko religii), ale nie pokazał jak mówić o Chrystusie w świeckim świecie, który już nie rozumie języka religijnego. Jeśli ludzie odrzucają objawienie, są zdane tylko na siebie. Chrystus, zamyka się w kościelnym „getcie”.

19. Konserwatywnaodnowa Kościół głosi ortodoksję chrześcijańską, ale nie zinterpretuje jej dla współczesnego świata.

20. “Zardzewiałe miecze” Nieadekwatne etyczne odpowiedzi: • Teoretyk etyczny • Rozumni • Fanatyk etyczny • Człowiek wierny sumieniu • Człowiek obowiązku • Wolność osobista • Prywatna cnotliwość

21. Teoretyk etyczny „To, że zło może przybierać postać światła, dobrodziejstwa, wierności, odnowy, postać historycznej konieczności, społecznej - tego nie widzi teoretyk etyczny. Jego aprioryzmy nie pozwalają mu zrozumieć, co jest rzeczywistością, nie mówiąc już o tym, by mógł się rozeznać w czymś, czego istoty i mocy w ogóle nie percypuje.”

22. Rozumni „Rozumni nie są w stanie zobaczyć otchłani zła ani otchłani świętości, i w najlepszej intencji wierzą, że przy odrobinie rozsądku będą mogli utrzymać rozpadające się wiązania. Gorzko rozczarowani nierozumnością świata, przekonani o bezowocności wysiłków, ustępują zrezygnowani albo też poddają się mocy silniejszego.”

23. Fanatyk etyczny „Fanatyk wierzy, że może skutecznie przeciwstawić mocy zła czystość swoich intencji i swoich zasad. Fanatyzm ma jednak to do siebie, że traci z oczu całokształt zła i jak byk uderza w czerwoną płachtę, a nie w tego, kto ją trzyma. Dlatego musi w końcu stracić siły i ulec.”

24. Człowiek wierny sumieniu „Człowiek wierny sumieniu usiłuje podejmować decyzje. Jednak rozmiar konfliktów, pośród których musi wybierać, łamie go. Zło objawia mu się w niezliczonych czcigodnych i zwodniczych maskach i przebraniach, wskutek czego sumienie lęka się i waha. W efekcie zadowala się tym, by przynajmniej „ocalić twarz" swego sumienia, czyli okłamuje je, byle tylko nie popaść w rozpacz.”

25. Człowiek obowiązku „Odpowiedzialność za rozkaz ponosi rozkazodawca, nie zaś wykonawca. Jednak człowiek, który ogranicza się do tego, co zgodne z obowiązkiem, nigdy nie podejmie ryzyka wolnego, odpowiedzialnego działania, choć tylko ono mogłoby uderzyć w samo jądro zła i pokonać je.”

26. Wolność osobista „Ten jednak, kto czyn konieczny ceni wyżej niż niesplamienie sumienia i honoru, ten niech strzeże się, by jego domniemana wolność nie przywiodła go właśnie do upadku. Łatwo przystanie na mniejsze zło, aby zapobiec większemu; zarazem trudno mu będzie poznać, że gorsze, którego chce uniknąć, może być właśnie lepsze.”

27. Prywatna cnotliwość „Ten, kto nie kradnie, nie zabija, nie cudzołoży, czyni dobro wedle sił swoich … musi zamknąć swoje oczy i uszy na dziejące się wokół niego bezprawie. Tylko okłamując samego siebie może uniknąć splamienia się to, czego zaniechał, będzie go niepokoiło i niepokój ten albo przyprowadzi go do zguby, albo też sprawi, że stanie się najbardziej obłudnym z faryzeuszy.”

28. Kościół a dorosły świat Kościół nie jest twierdzą, lecz przyczółkiem Królestwa Bożego. Kościół jest kościółem tylko wtedy, gdy jest „Kościołem dla innych”.

29. Ktoostanie? Mimo wszystko jednak musimy zardzewiały oręż zastąpić lśniącą bronią. Ostanie się ten tylko, kto umie połączyć prostotę z mądrością. Ale co to jest prostota? Co to jest mądrość?W jaki sposób staną się jednym?

30. Ktoostanie? Prosty jest ten tylko, kto w centrum swojej uwagi jedynie prostą prawdę Bożą, kto nie jest człowiekiem o rozdwojonej duszy (Jk 1, 8), lecz człowiekiem o niepodzielnym sercu.

31. Ktoostanie? Znając i mając Boga trzymać się będzie przykazań, sądu i miłosierdzia... Nie zniewolony zasadami, lecz związany miłością do Boga, uwolni się od problemów i konfliktów moralnej decyzji. Nie przygniotą go już one. Cały należy do Boga i do woli Bożej.

32. Ktoostanie? „Mądry wie, że rzeczywistość tylko w ograniczonym zakresie jest podatna na zasady, bo nie na nich jest zbudowana, lecz opiera się na żywym, stwórczym Bogu. Dlatego też mogą jej pomóc ... tylko żywy Bóg. Zasady są jedynie narzędziami w ręku Boga; można je łatwo odrzucić, kiedy staną się bezużyteczne.”

33. KOŚCIÓŁ A PAŃSTWO Rozważanie Bonhoefferowskie

34. Kościół a kwestia żydowska (1933) Jako teolog luterański Bonhoeffer dowodzi, że państwo jest instytucją ustanowioną i uprawomocnioną przez Boga. Bóg chce, aby państwo istniało, ponieważ dbając o porządek i sprawiedliwość państwo przyczynia się do zachowania świata.

35. Kościół a kwestia żydowska (1933) Jednak Kościół nie powinien pozostawać bierny w wymiarze politycznym. Według Bonhoeffera Kościół ma w tej sferze potrójne zadanie.

36. 1. Słowo, które jest pośrednio i bezpośrednio polityczne Głównym zadaniem Kościoła jest „głoszenie światu Słowa Bożego”. W swoimgłoszeniu Jezusa Chrystusa i Bożego panowania nad historią Kościół zawsze mówi o ograniczeniachpaństwa. Kościół jest zatem „granicą polityki”.

37. 1. Słowo, które jest pośrednio i bezpośrednio polityczne Kościół przypomina państwu, że ustanawianie i egzekwowanie prawa i sprawiedliwości jest powinnością państwa. Kościół przypomina państwu, że musi być państwem, a nie czymś więcej niż państwo.

38. 1. Słowo, które jest pośrednio i bezpośrednio polityczne W pewnych sytuacjach Kościół ma do powiedzenia jeszcze „drugie” słowo w wymiarze politycznym (jak ująłby to Bonhoeffer), słowo bardziej bezpośrednie. To słowo jest zawsze „konkretnympoleceniem” Boga skierowanym do świata, które Kościół słyszy w określonej sytuacji.

39. 2. Działalność społeczna Kościół, twierdzi Bonhoeffer, powinien „pomagać ofiarom działań państwa”. Ma „bezwarunkowe zobowiązanie względem ofiar procesu porządkowania społeczeństwa”, względem osób, które muszą cierpieć z powodu systemu państwowego.

40. 3. Bezpośrednia działalność polityczna „Trzecia możliwość to nie tylko opatrywanie ofiar znajdujących się pod kołem, ale wyhamowanie owego toczącego się koła”. W pewnych sytuacjach Kościół powinien powstrzymywać działanie państwa. Tym samym Kościół podejmuje bezpośrednią działalność polityczną.

41. 3. Bezpośrednia działalność polityczna Państwo, które nie wywiązuje się z zadania polegającego na zapewnieniu porządku i sprawiedliwości jest „zagrożone w samej istocie”. Obowiązkiem Kościoła jest zmierzyć się z takim państwem. Celem konfrontacji jest jednak zażegnanie owego zagrożenia istoty danego państwa, a nie walka z nim samym.

42. 3. Bezpośrednia działalność polityczna Bonhoeffer traktuje tę trzecią możliwość jako ostateczność. Tego rodzaju działanie ze strony Kościoła nie może być „kazuistycznie przesądzone z góry”, ale powinien je starannie rozważyć konkretny sobór kościelny.

43. Trzy rodzaje politycznej aktywności Kościoła (1933) 1. Słowo polityczne, które wiąże się przede wszystkim z przypominaniem państwu o jego prawdziwej istocie i celu, ale czasami może być bezpośrednim przykazaniem skierowanym do państwa przez Boga. 2. Działalność społeczna, która oznacza udzielanie pomocy ofiarom państwa. 3. Bezpośrednia działalność polityczna (czynny opór stawiany państwu).

44. Polityczna aktywności Kościoła (1939) 1. Słowo pośrednio polityczne 2. Słowo bezpośrednio krytyczne 3. Słowo bezpośrednio konstruktywne 4. Odpowiedzialny opór

45. 1. Słowo pośrednio polityczne Kościół głosi panowanie Chrystusa. To właśnie panowanie Chrystusa jest wezwaniem dla władzy, by realizowała swoją istotę w ramach mandatu otrzymanego od Boga.

46. 2. Słowo bezpośrednio krytyczne „Kościół nie może głosić konkretnego porządku doczesnego, który wynikałby bezpośrednio z wiary w Jezusa Chrystusa”. Wiara w Chrystusa nie pociąga za sobą koniecznie żadnego porządku tego rodzaju. Etyka chrześcijańska nie jest etyką zasad, ale etyką konkretnego polecenia Bożego i etyką odpowiedzialności.

47. 2. Słowo bezpośrednio krytyczne Kościół powinien bezpośrednio krytykować „pewne postawy i uwarunkowania ekonomiczne i społeczne, które utrudniają wiarę w Jezusa Chrystusa”oraz „niszczą istotę człowieka i świata”. Czynniki stanowiące faktyczną przeszkodę w wyznawaniu wiary w Chrystusa zostały opisane w Dekalogu.

48. 3. Słowo bezpośrednio konstruktywne Konstruktywne wizje nowego porządku mogą opracować wyłącznie „specjaliści chrześcijańscy”. Kościół może korzystać z ich wiedzy, „aby wnieść pozytywny wkład w kształtowanie nowego porządku”. Przemawia jedynie na podstawie autorytetu ludzkich ekspertów.

49. 4. Odpowiedzialny opór Dla Bonhoeffera sprzeciw wobec państwa jest możliwy tylko w jednym przypadku: w razie wygaśnięcia jego mandatu. W tej konkretnej sytuacji mandat państwa wygasł przez „uporczywe, arbitralne pogwałcenie” zadania powierzonego państwu przez Boga.

50. 4. Odpowiedzialny opór Zdaniem Bonhoeffera takie odpowiedzialne działanie skierowane przeciw państwu to zadanie dla człowieka odpowiedzialnego, który musi podjąć śmiałą decyzję, wiedząc że łamie w ten sposób boskie prawo i staje się winnym. Odwaga przyjęcia na siebie winy jest według Bonhoeffera wyróżnikiem etosu chrześcijańskiego.