Świat zaginiony – o kulturze łemkowskiej

1. Świat zaginiony – o kulturzełemkowskiej

2. Pochodzenie nazwy Oni sami nazywają się Rusakami. Z czasem nazwa Łemko przyjęła się i sami górale zaczęli uważać ją za własną. Ludność tutejsza miała silne poczucie odrębności i w istocie bardzo różniła się od sąsiadów i polskich i ruskich. Długo zachowała stare obyczaje i przede wszystkim odrębny język. To jest tablica z nazwą miejscowości napisaną po polsku i łemkowsku

3. Cerkwie Jeszcze w początku XIX wieku Łemkowszczyzna była wyłącznie grekokatolicka - znaczy to, że Łemkowie należeli do Kościoła katolickiego, modlili się zaś w obrządku wschodnim. Bezpośrednio przed I wojną pojawiły się pierwsze sympatie dla prawosławia, co związane było z rusofilską propagandą. Masowe przechodzenie na prawosławie rozpoczęło się dopiero w latach dwudziestych. Jego przyczyny to głównie niechęć Łemków do ukraińskiej propagandy prowadzonej przez grekokatolicki kler i unickich duchownych. 

4. Strój męski Strój nie był bogaty ani ozdobny. Mężczyźni nosili krótkie lniane koszule wpuszczane do spodni. Spodnie w lecie białe płócienne, w zimie zaś wełniane białe lub brązowe. Charakterystyczne dla całej karpackiej góralszczyzny, szwy zbiegające na pośladkach. Na koszule zakładano w lecie niebieską kamizelkę tzw. lajbik. W dni chłodne noszono huńki, tj. brązowe kurtki sięgające do połowy ud. Na głowie mężczyźni nosili chętnie czarne kapelusze filcowe z krezami podwiniętymi do góry. W czasie słot i zadymek nosili Łemkowie czuhy. Były to płaszcze z brązowego samodziałowego sukna, długie do połowy łydek, Czuha miała prostokątny bardzo duży kołnierz, spadający na plecy i zakończony od dołu frędzlami. Kołnierz ten można było zarzucić na głowę i zawiązać w formie kaptura. Poza tym bardzo obficie go zdobiono i to różnie w różnych częściach bytowania Łemków.

5. Strój kobiecy Strój kobiety był nieco barwniejszy. Nosiły koszule lniane zapinane z przodu, na wschodniej łemkowszczyźnie wyszywane dość ubogim ściegiem krzyżykowym. Spódnicę z fabrycznego, ale ręcznie drukowanego płótna, z przodu zasłaniano zapaską. Spódnice i zapaski były przeważnie ciemne, jedynie w okolicy Jaślisk noszono zapaski białe. Na koszuli nosiły kobiety błękitne lub czarne aksamitne gorsety. Na głowę dziewczęta zakładały chustki, kobiety czepce. Czepiec zakładało się na fryzurę upiętą wokół leszczynowego lub drucianego pierścienia, tzw. chymli. Nadawało to głowie specyficzny kształt. Na ramiona zarzucały kobiety płachtę, tj. dużą lnianą chustę. Dziewczęta z znad Osławy na szyi nosiły krywulki: szerokie na ponad 10 cm koronkowe krezy plecione z różnokolorowych szklanych koralików. Na nogach kobiety i mężczyźni nosili najczęściej skórzane kierpce, od święta zaś skirni z holewami. W zimie zakładano kożuchy.

6. Plan chaty Cała konstrukcja ma jedną poważną zaletę: chroni przed stratami ciepła, co jest bardzo ważne w ostrym górskim klimacie. Jedynie na Łemkowszczyźnie zachodniej spotkać można zagrody wielobudynkowe. Domy budowano częścią mieszkalną na południe lub południowy zachód. Domy zbudowane były z półbali ,a od końca XIX wieku belek obciosanych czworobocznie, zwykle świerkowych lub jodłowych. Chata była duża, pod jednym dachem trzeba było wszakże zmieścić wszystkie pomieszczenia gospodarcze. Szerokość domu wynosiła zatem 6 - 7 m, długość dochodziła nawet do 25 m. Najczęściej pod dachem znajdowały się kolejno: część mieszkalna, stajnia, boisko, czyli klepisko, tam też trzymano wóz.

7. Łemkowskie zajęcia Łemkowie zajmowali się uprawą roli. Gospodarstwa były biedne i nie miały środków by unowocześnić produkcję. Aby temu zaradzić rozpoczęto w latach międzywojennych komasację, czyli scalanie gruntów (pomyślnie zakończona w Krempnej, Świątkowych, Myscowej i Olchowcu). Łemkowie również zajmowali się hodowlą owiec. Prowadzili ją na sposób wołoski,początkowo wędrując wraz ze stadami, latemw wyższych górach, zimą schodząc do doliny. Potem, gdy zaczęli się osiedlać, pozostał system wspólnego wypasu stad w górach z dala od wsi. Taki wypas szałaśniczy, który w Beskidach Zachodnich uchował się do dziś, na Łemkowszczyźnie zaginął.

8. Słowniczek • Дай Боже добры ден - Daj Boże dobry dzień • Дай Боже и Вам - Daj Boże i wam • Як ся называш – Jak się nazywasz? • Называм ся – Nazywam się… • Яка є гнеска погода – Jaka jest dzisiaj pogoda? • Красден – Piękny dzień

9. Słowniczek Dni tygodnia Miesiące Стичен - Styczeń Лютий- Luty Марец- Marzec Квітен- Kwiecień Май - Maj Червец- Czerwiec Липец- Lipiec Серпен - Sierpień Вересен - Wrzesień Жовтен - Październik Листопад - Listopad Груден - Grudzień • Понедільок – Poniedziałek • Віторок - Wtorek • Середа - Środa • Четвер- Czwartek • Пятниця- Piątek • Субота - Sobota • Неділа- Niedziela

10. Prezentacja przygotowana w ramach projektu Szkoła z Klasą 2.0 Skład grupy: Alicja Zajdel, Paulina Pietrukaniec, Gabriela Skiba, Gabriel Cypara-Gorczyca. Źródła informacji: • http://www.beskid-niski.pl/index.php?pos=/lemkowie/kultura/muzyka – pieśni łemkowskie, w menu informacje o kulturze, zwyczajach, strojach Łemków • http://www.mlodek.republika.pl/ – śladami Łemków w Beskidzie Niskim