2014-2015 Güz Dönemi İŞL 113 Temel Kavramlarla Giriş

1. Doç. Dr. Demet Varoğlu 2014-2015 Güz DönemiİŞL 113Temel Kavramlarla Giriş

2. Başlamadan önce: • “Psikolojik kontrat”ı ve “psikolojik kontrat ihlali”ni konuşalım! • Bu kavram, yazılı iş akdi kadar önemsenmesi gereken bir kavram. • Konumumuz ne olursa olsun (ister öğrenci, ister öğretim elemanı, ister stajyer, ister işgören, ister işveren, ister yönetici) içinde barındığımız kuruluşların yönetim sistemlerinden veya bir arada bulunduğumuz kişilerden birtakım beklentilerimiz vardır. • Beklentilerimizi her zaman açık-seçik ortaya koyma eğilimimiz yoktur. • Bu yüzden, kişilerin birbirlerinden beklentilerini öğrenmek, gerekli görüyorlarsa düzeltmek ve gereklerini yerine getirmek için çabalamaları önerilmektedir. Temel Kavramlar

3. Bu dersten beklentileriniz neler? Gerçekçi olmayabilen beklentiler: • Derse devam etmeksizin dersten geçmek • Sınavlara 1-2 gün veya birkaç saat kala kapanıp çalışarak sınavdan geçer not almak • Öğretilmeye çalışılan kavramları, daha önce farklı kaynaklardan veya ortamlardan eksik veya yanlış öğrenilmiş ve katılaşmış bilgilerini ön plana alarak, reddetme hakkına sahip olduğunu düşünmek Temel Kavramlar

4. İşletme ve yakın diğer kavramlar Aşağıdaki terimlerden hangileri birbirinin yerine kullanılabilir? Hangileri, ne yönde, birbirinden farklıdır? İlişkileri? işletme kuruluş iş organizasyon STK kurum örgüt girişim şİRKET firma Temel Kavramlar

5. İşletme Bu sözcük ne gibi imgeler çağrıştırmakta? Temel Kavramlar

6. “İşletme” kavramının zihnimizde canlandırabileceği İMGELER-1: • Belli bir amaca yönelik olarak gerçekleşen eylem • Ekonomik veya ticari malların dağıtımı veya müşteriye ulaştırılması ile ilgili üstlenilen faaliyetler • Mal ve/ya hizmetlerin toplum yararına kullanılacak şekilde üretilmesi ve iletilmesi • Kişinin yaşamını sürdürebilmesi için para kazanmasına aracılık eden kurumlardır. Temel Kavramlar

7. “İşletme” kavramının zihnimizde canlandırabileceği İMGELER-2: • Kaynakların yönetimini gerçekleştirir. • Para kazanmak veya kar sağlamak gibi bazı temel toplumsal amaçları yerine getirir. • Herhangi bir işletmenin öncelikli faaliyeti, satıcı-alıcı arasında değiş-tokuş yapılmasını özendirmektir. • Asla sonuçlanmayan süreçlerdir, çünkü toplumda sürekli tekrar eden bir mübadele döngüsü vardır. Temel Kavramlar

8. İşletme (tanımı): • İhtiyaç duyulan ekonomik mal ve hizmetleri üretmek ve/veya pazarlamak, • böylece var olan talebi tatmin ederek veya • pazarlama faaliyetleriyle talep oluşturarak fayda yaratarak, • dolayısıyla kar elde etmek için faaliyette bulunan ekonomik kuruluştur. Temel Kavramlar

9. Örgüt Tanımı: Belirli amaçlara ulaşmak üzere bir grup insanın sistematik bir düzen içerisinde biraraya geldiği ortam. Amaç Yapı İnsan Yapı, üyelerin davranışlarını tanımlar ve sınırlar. Örneğin, kurallar; bazılarına yetki verip yönetici yapmak; iş tanımları hazırlamak. Temel Kavramlar

10. İşletme ve Örgüt • Kar amacı gütmeyen örgütler de vardır. • İşletmede ticari amaç ön plandadır. • Dolayısıyla, örgüt, işletmeye göre daha geniş bir kavramdır. Temel Kavramlar

11. İyi işletme ??? Sağlıklı işletme??? • Hangi insan grubuna (kime) göre? • Hisse sahipleri • İşgörenler (çalışanlar) • Müşteriler • Hangi kritere (neye) göre? • Karlılık, ciro, firma değeri • Çalışma ortamı • Sosyal sorumluluk Temel Kavramlar

12. Örgütsel buzdağı (bir benzetim) Kaynak: www.strategydefined.co.za/to-manage-or-to-lead TemelKavramlar

13. GİRİŞİMCİLİK nedir?(Zimmerer ve Scarborough, 2008) • önemli fırsatlar yakalayarak, • kar ve büyüme elde etme amacıyla, • gerekli kaynakları, fayda sağlayacak şekilde biraraya getirerek, • risk ve belirsizlik altında • yeni iş kurma Temel Kavramlar

14. Girişimcilik • Girişimcilerin risk alma, fırsatları kovalama, hayata geçirme ve yenilik yapma süreçlerine verilen addır (TÜSİAD Basın Bülteni, 27 Şubat 2003). • Girişimcilik tanımında yenilik vardır ve bu yenilik mevcut kaynakların yeni bir birleşimini ifade eder. Dolayısıyla, kendi işinin sahibi herkes girişimci değildir. Temel Kavramlar

15. Yenilik • Yeni bir malın veya hizmetin üretimi • Yeni bir üretim yönteminin geliştirilmesi • Yeni bir pazarın oluşturulması • Yeni bir hammadde kaynağının bulunması ve/ya • Endüstrinin yeniden yapılandırılmasıdır. Temel Kavramlar

16. “İşletmeci” kim?“Yönetici” kim? Aynı kişi olabildiği gibi farklı kişiler de olabilir. Tipik olarak, küçük işletmelerin sahip-yöneticileri vardır (aynı kişi). Büyük işletmelerde ise, tipik olarak, işletmeci sermaye koyanlardandır ve mutlaka yöneticilik yapmaya kalkışmaz. Ayrıca, bilinmelidir ki, iş dünyasında bazen işletmeci kavramı, yönetici anlamında kullanılır. Örneğin, belli bir kafe veya gece kulübü işletmecisi aslında sadece yöneticidir. Temel Kavramlar

17. “İşletmeci” ve “Yönetici” • Günümüzde işletmeci ve yönetici kavramları birbirine yaklaşmaya başlamıştır, çünkü üst düzey yöneticiler, zaman içerisinde, çalışmakta oldukları şirketlerin hisse senetlerini edinerek sermayedar olabilmektedirler. • Hisse senetleri, bazen performans ödülü olarak sunulmakta, bazen de yönetici tamamen kendi iradesiyle bunu gerçekleştirmektedir. • Böylece şirketin yöneticilerce benimsenerek daha iyi yönetileceği beklentisi çok da boş bir beklenti değildir! Temel Kavramlar

18. Yönetici, • işletmenin başarılı olabilmesi için, • girişimci veya işletme sahibinin hedeflerine, • onun namına ulaşmak üzere • örgütün kaynaklarını birleştirerek yöneten kişiye denir. Temel Kavramlar

19. GİRİŞİMCİ • Kendi işinin sahibi herkes girişimci değildir. • Girişimci, yepyeni bir fikri oluşturup uygulamaya koyar veya uygulanmasına nezaret eder. • Yeni fikir, yepyeni bir ürün veya hizmet sunmak, mevcut bir ürünü yeni bir pazara sunmak veya mevcut pazara daha önce sunulmamış bir ürünü sunmayı içermektedir. Temel Kavramlar

20. Girişimci-Yönetici Farkları • Girişimcilikte yeni fırsatlar kollanır; ürün/hizmet veya pazar konusunda yenilik vardır. Bir tepe yöneticisi de fırsat kollamakla birlikte faaliyetleri daha dar sınırlarda kalabilir. • Girişimci kendi finansal birikimini tümüyle veya çok büyük bir miktarda riske atar. Yöneticinin aldığı risk ise işini kaybetme riskidir. Temel Kavramlar

21. Girişimci-Yönetici Farkları (devamı) • Girişimciyi bağımsızlık ve finansal kazanç fırsatı güdüler. Yöneticiyi ise terfi (yükselme) olanakları ve diğer örgütsel ödüller güdüler. • Girişimci, yöneticiye göre daha uzak ufukludur; 5-10 yıllık dönemde işinin büyümesi ve başarılı olması önem taşır. Temel Kavramlar

22. İşletmelerin Amaçları Genel amaçlar Özel amaçlar Temel Kavramlar

23. İşletmelerin GENEL Amaçları • Uzun dönemde kâr elde etmek • Topluma fayda sağlamak • Ayakta kalmak Temel Kavramlar

24. Kâr • Mal veya hizmet sunma karşılığında toplanan gelirle, bunları karşılamak için yapılan ödemeler arasındaki farka denir. Temel Kavramlar

25. ÖZEL Amaçlar • Satış gelirlerini arttırmak • Yeni buluş ve düşüncelere dayalı mal ve hizmetler yaratmak • Tüketiciye daha kaliteli mal veya hizmet sunmak • Ucuza mal edip, ucuza satmak • İstihdam olanağı sağlamak • İşgörenlere güvenli bir iş ortamı sağlamak ve kazançtan pay almalarını sağlamak • İyi bir imaja sahip olmak • Uluslararası bir işletme olmak, ... Temel Kavramlar

26. İşletme Gelirleri • Ana faaliyet geliri • Satış geliri • Satılmayan mal/hizmet değeri • Diğer gelirler • İkincil/yan gelir – ör. Okul servislerinin çeşitli şirket çalışanlarına da hizmet vermesi • İştirak ve faiz geliri • Kira geliri • Hurda veya atık madde geliri • Bağış geliri – varlıklarda artış sağladığı için... Temel Kavramlar

27. İşletme Giderlerinden Örnekler • Sabit maliyetler – işletmenin üretim miktarı ve faaliyet sonuçlarından bağımsız • Ör. Faiz, kira, bakım ve onarım giderleri • Değişken maliyetler – üretim miktarı ve faaliyet sonuçlarına göre değişebilir. • Ör. Hammadde ve malzeme giderleri, enerji harcamaları • Alternatif maliyetler • Doğrudan ve dolaylı maliyetler Temel Kavramlar

28. İşletmelerin “ekonomik”liği • İşletmelerin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmetler rastgele mal ve hizmetler değil, “ekonomik” mal ve hizmetlerdir. • Ekonomik mal ve hizmetlerin belirgin özelliği ise ihtiyaca göre kıt olmaları ve/ya insan gereksinimlerini karşılayabilmeleri için belirli çabaların harcanmasını gerektirmesidir. • Gereksinimler ve karşılanma biçimleri değiştikçe işletmeler de değişmektedir. Ancak, değişmeyen temel işletmecilik prensibi “akılcılık”tır. Temel Kavramlar

29. Homo economicus Kişisel çıkarları ençoklamayı hedef alma ve bunun için sürekli fayda-maliyet hesapları yapan insan tipi Herkes, daima “ekonomik insan” mıdır? Bu zordur, çünkü sevmek, acımak, onur gibi duygu ve değerler bunu devamlı istememize engeldir. Temel Kavramlar

30. Ekonomik bir faaliyetin faydaları • Üretim miktarı • Katma değer • Satış hasılatı • Kar vd. Bunlar, aynı zamanda ekonomik faaliyetin amaçlarıdır. Temel Kavramlar

31. Ekonomik bir faaliyetin maliyetleri Bunlar, aynı zamanda ekonomik faaliyetin amaçlarına ulaşmak için kullanılacak kaynakları ifade etmektedir. • Emek • Arazi • Makina-malzeme • Para • Zaman vd. Temel Kavramlar

32. İşletmelerin temel amaçlarına ulaşmaları için gerekli iki temel prensip • ETKİLİLİK (effectiveness) - amaç gerçekleştirme • VERİMLİLİK (efficiency) - kaynak (araç) kullanımı: girdi-çıktı ilişkisi Temel Kavramlar

33. Etkililik ile verimliliğin çeşitli bileşimleri İyi Kaynak kullanımı Zayıf Yüksek Düşük Amaç başarımı Temel Kavramlar

34. Etkililik yokken verimlilik nasıl olur? (Bir önceki slaytta sağ üst kutu) • Amaç, o kişi için yanlış olabilir, veya daha doğru bir ifadeyle, gerçekçi olmayabilir. Örneğin, firma olarak sektörünün en büyük pazar payına sahip olmak. Çok güçlü rakipler yüzünden bu bir türlü gerçekleşemeyebilir. Temel Kavramlar

35. Bir örnek durum değerlendirmesi-1 2011-2012 akademik yılı başında bir üniversitenin Hazırlık sınıfına başlamak üzere olan Abidin’in orta vadeli (2-3 yıllık) amaçları aşağıdaki gibiydi: • Hazırlık sınıfını bir dönemde bitirip Bölüm derslerini erkenden almaya başlamak • Aldığı her bir dersten geçmek (tekrarlama gereğinin olmaması) 2014-2015 akademik yılı başı itibariyle Abidin’in durumu aşağıda özetlenmektedir: • Hazırlık sınıfını iki dönem okumuştur. • Kayıtlanması gereken iki tane ikinci sınıf dersi vardır. Abidin’in etkililik ve verimliliğini değerlendiriniz. Temel Kavramlar

36. Bir örnek durum değerlendirmesi-2 2007 yılı yazında liseden mezun olmuş olan Avni’nin orta vadeli (3-5 yıllık) amaçları aşağıdaki gibiydi: • Üniversite diplomasını almak • Bir işe girmiş olmak 2014 yılı güzü itibariyle ise Avni’nin durumu aşağıda özetlenmektedir: • Bir üniversitenin dört yıllık bir lisans programında üçüncü yılına başlamak üzeredir. Bu bireysel durumu, etkililik ve verimlilik açısından nasıl değerlendirirsiniz? Temel Kavramlar

37. Bir öz-değerlendirme • Bir üniversite öğrencisi olarak kendi etkililik ve verimliliğinizi değerlendiriniz. • Etkililik değerlendirmesi için hatırlamanız gereken kendi amaçlarınız (bunları nasıl ifade etmektesiniz?) ve bu amaçları gerçekleştirmek itibariyle ne durumda olduğunuz… • Verimlilik için de geçmişten bugüne girdilerinizde ve/veya çıktılarınızda bir iyileşme var mı? Hangi girdi ve çıktılarda ne yönde bir gidişat var? • Hem etkililik hem de verimlilik için denklerinizle karşılaştırmalar yapmayı da ihmal etmeyiniz. Temel Kavramlar

38. İşletmelerin Türleri • Faaliyet alanına göre • Tüketici türüne göre • Üretilen mal ve hizmet türüne göre • Üretim araçlarının mülkiyet biçimine göre • İşletmenin büyüklüğüne göre Temel Kavramlar

39. Faaliyet alanına göre işletmeler • Üretim işletmeleri – ör. Deterjan fabrikası, mobilya üreticisi, elektronik malzeme üreticisi • Ticari işletmeler – üretilmiş mal veya hizmeti herhangi bir önemli değişime uğratmaksızın tüketiciye ileten aracı kuruluş – ör. Sigorta acentesi • Üretim yapan ticari işletmeler – ör. lokanta Temel Kavramlar

40. Tüketici türüne göre işletmeler • En son tüketiciye yönelik işletmeler • Örgütsel tüketiciye (kullanıcıya) yönelik işletmeler • Hem nihai hem de örgütsel tüketiciye yönelik işletmeler Temel Kavramlar

41. Mal/hizmet çeşidine göre işletmeler • Mal/hizmetin kullanım süresine göre • Mal/hizmetin ait olduğu sektöre göre Temel Kavramlar

42. Mal/hizmet kullanım süresine göre işletmeler • Dayanıklı mal/hizmet işletmeleri • Dayanıksız mal/hizmet işletmeleri Temel Kavramlar

43. Mal/hizmetin ait olduğu sektöre göre işletmeler • Tarımsal mal üreten işletmeler • Tarım • Ormancılık • Balıkçılık, ... • Endüstriyel mal üreten işletmeler • Maden • Sanayi • Hizmet üreten işletmeler • Ticaret • Ulaştırma (ör. otobüs işletmeleri, havayolları) • Turizm, ... (ör. oteller) Ör. Danışmanlık firmaları, dershaneler (eğitim kuruluşları), tiyatro-sinema (eğlence) Temel Kavramlar

44. Üretim araçlarının mülkiyet biçimine göre işletmeler • Özel işletmeler • Kamu işletmeleri • Karma işletmeler – örnek? Temel Kavramlar

45. Büyüklüğüne göre işletmeler • Nicelik belirten somut ölçütlere (personel sayısı, sermaye miktarı, satış miktarı ve tutarı, işletmenin yerleşim alanı gibi) göre • Nitelik belirten soyut ölçütlere (yönetim biçimi, sermayedar sayısı ve nitelikleri, teknoloji kullanım düzeyi gibi) göre – ör. Halka açık şirket Temel Kavramlar

46. Ülkemizde bir imalat işletmesinin küçük-orta-büyük ölçekli oluşunu belirleyen faktörler • Üretim miktarı • Satış miktarı • Vergiden muaf yıllık gelir miktarı • Sahibinin varlık miktarı • Katma değer • nicel (ekonomik katma değer) • nitel (pazar katma değeri) • İhracat miktarı • Çalışan sayısı Bu faktörler her yıl İstanbul Ticaret Odası tarafından açıklanan 1000 en büyük imalat şirketi başlığı altında değerlendirilmektedir. Temel Kavramlar

47. Büyüklüğüne göre işletmeler Genel kabul görmüş yaklaşım: • Büyük • Orta • Küçük ölçekli işletme Temel Kavramlar

48. KOBİler? Neden bu kadar önemsenmekte? Temel Kavramlar

49. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler-1 Dünya Bankası’na göre çalışan sayısı (www.istekobi.com.tr) • 1-49 arası olan işletmeler küçük • 50-299 arası olan işletmeler ise orta ölçekli kabul edilmektedir. KOSGEB’e göre (www.kosgeb.gov.tr) • 1-50 işçi çalıştıran imalat işletmesi küçük • 51-250 işçi çalıştıran imalat işletmesi ise orta ölçekli işletme kabul edilmektedir. Temel Kavramlar

50. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler-2 TÜİK ve DPT’ye göre • 1-9 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli • 10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli • 50-99 işçi çalıştıran işletmeler ise orta ölçekli kabul edilmektedir. TOSYÖV (Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticileri Vakfı) tanımı: • 1-5 işçi çalıştıran işletmelerçok küçük ölçekli • 5-100 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli • 100-200 işçi çalıştıran işletmeler orta ölçekli Kaynak: http://www.isbank.com.tr/dosya/ekon-tr_kobiler2004.pdf Temel Kavramlar