Pojęciowa reprezentacja rzeczywistości

1. Pojęciowa reprezentacja rzeczywistości (2008) Falkowski, Maruszewski, Nęcka (1992) Lawrence W. Barsalou

2. Kategorie

3. Trzy podstawowe rodzaje kategorii Medin, Lynch i Solomon (2000) : • (1) Kategorie naturalne: zwierzęta, kwiaty, motyle… (tradycyjna klasyfikacja bytów) • (2) Kategorie ( sztuczne) funkcjonalne: grabie, młotki, młoty pneumatyczne, lutownice, testy, słuchawki lekarskie ( narzędzia). • (3) Kategorie nominalne : nazwy przypisane pewnym bytom, spełniającym określone warunki, np.. ??? (prawnie) - osoba rodzaju męskiego, która przekroczyła 18 lat i nie zawarła związku małżeńskiego. (kawaler)

4. Trzy podstawowe rodzaje kategorii Barsalou (1985). • 1/ kategorie taksonomiczne. Np.: ptaki, ssaki czy ryby…. Kategorie te mają cechy wspólne (choć cechy te nie muszą występować u wszystkich egzemplarzy danej kategorii; • 2/ kategorie zorientowane na cel. Np.: rzeczy do ubrania w czasie silnego mrozu i śniegu. Przy klasyfikowaniu do tej kategorii jest wykorzystywana zasada ideału — egzemplarz, który w idealny sposób chroni nas przed mrozem i śniegiem. • 3/ kategorie ad hoc.Kategorie te tworzone są w sposób spontaniczny i zawierają przedmioty przydatne w pewnej specyficznej sytuacji.. karty kredytowe, kosmetyki, kwiaty i czekoladki czy wino (zestaw potrzebny na randce).

5. Typowość egzemplarzy kategorii • Np. kategoria „ptaki” • Który egzemplarz jest bardziej „typowy” wróbel czy wrona? wrona czy czapla? czapla czy marabut?

8. Funkcje pojęć • (1) Redukcja różnorodności obiektów do kategorii (bez nazywania!!) • (2) Rozumienie sytuacji i wyjaśnianie • (3) Wnioskowanie z przynależności do kategorii o właściwościach poszczególnych egzemplarzy • (4) Komunikowanie: wskazywanie kategorii przez wypowiadanie nazw .

9. Funkcje pojęć (1) redukcję różnorodności informacji do kategorii (ekonomia myślenia). (2) Rozumienie sytuacji i wyjaśnianie. (3) Wnioskowanie. (4) Komunikacja.

10. Funkcje pojęć • (1) redukcję różnorodności informacji do kategorii(ekonomia myślenia). Jeżeli ten płyn to alkohol, więc nadaje się do spożycia ( prawda). Ale tamten płyn to alkohol, więc… • Nieprawda, to alkohol etylowy – trucizna ( błąd myślenia związany z użyciem stereotypu „alkohol”). • Redukcja różnorodności poprzez klasyfikację nie ma jednolitego charakteru — poszczególne kultury inne cechy uznają za kryteria klasyfikacji, ponieważ klasyfikacje te mogą służyć różnym celom (Malta, 1995).

11. Tou Tong - ból głowy; obraz w tradycyjnej medycyniechińskiej Jean-Claude Brezillon: • Ból głowy spowodowany przez WIATR-ZIMNEM • Ten typ bólu głowy może być mocny, ale rzadko nie do zniesienia. Towarzyszą mu klasyczne objawy Wiatru-Zimna: gorączka i dreszcze, osłabienie wzdłuż meridianu Tai Yang (przede wszystkim górnej części pleców i karku), brak pragnienia. Ból potęguje się na skutek zimna. Powierzchnia języka jest biała i cienka. Tętno falujące i napięte). • Leczenie jest określone według Sześciu Warstw „Traktatu o uderzeniach Zimna). • Ból głowy spowodowany Wiatrem-GORĄCEM • Ten typ bólu głowy jest z reguły bardzo gwałtowny, często nie do zniesienia, (pacjent ma wrażenie, że pęknie mu głowa). Towarzyszą mu klasyczne objawy Wiatru-Ciepła: gorączka i dreszcze (gorączka jest z reguły wyższa niż przy Wietrze-Zimnie), pragnienie, zaczerwienione oczy i skóra, również zaczerwienione i bolesne gardło, ciemny mocz. Język czerwony, z żółtym nalotem. Tętno jest falujące) i szybkie. • Leczenie jest określone według diagnostyki Czterech warstw lub diagnostyki opartej o Potrójny Ogrzewacz, chociaż jest ona rzadko używana.

12. (2) Rozumienie sytuacji i wyjaśnianie.Dzięki traktowaniu obiektów wchodzących w zakres pojęcia jako równoważnych można wykorzystywać dotychczasową wiedzę w odniesieniu do nowych obiektów, należących do danej grupy. • Kiedy mieszkaniec Białegostoku widzi kobiety ubrane w kolorowe spódnice kwieciste chusty, które chcą powróżyć – reaguje obawą i sprawdza, czy nadal posiada portfel, gdyż wie, że takie kobiety kradną. Nieprawda, nie każdy spełniający te kryteria że spełnia te przewidywania. • Kiedy Rom widzi kogoś ubranego w czarny dres, w glanach, ostrzyżonego na łyso, pokrytego tatuażami - reaguje obawą, ponieważ wie, że tacy ludzie atakują Romów. Nieprawda, nie każdy spełniający te kryteria że spełnia te przewidywania.

13. (3) Wnioskowanie.Dzięki pojęciom możemy wyciągnąć wnioski z przesłanek.

14. (4) Funkcja komunikacyjna. Umożliwia uczenie się poprzez komunikowanie się innym. • Na przykład, kiedy ktoś rozmawia się ze specjalistą w dziedzinie medycyny, może się dowiedzieć, że tkanki mózgu nie zawierają receptorów bólowych, więc urazy mózgu „nie bolą”. Bóle głowy są związane z receptorami bólu w naczyniach krwionośnych.

15. Efekty kategoryzacji • Patrz: efekt kontrastu • Patrz: efekt asymilacji • Wyostrzanie różnic między egzemplarzami należącymi do różnych kategorii i jednocześnie, • zamazywanie różnic między egzemplarzami w obrębie tych kategorii. • Np. Stereotypy dot. agresywność mężczyzn i kobiet.

16. Teorie pojęć

17. Dwa rodzaje teorii pojęć • (1) teorie odwołujące się do zasady podobieństwa; odwołuje się do przetwarzania „z dołu do góry”,ponieważ informacje odbierane na obwodzie (dół) są przetwarzane na piętrach najwyższych (góra), gdzie tworzy się reprezentacje zbiorów obiektów, „jakoś” do siebie podobnych. • (2) teorie ujmujące pojęcia jako elementy struktury wiedzy; odwołuje się do przetwarzania „z góry do dołu”,od posiadanej przez jednostkę wiedzy (góra), dzięki której docierające z obwodu informacje (na dół) mogą być traktowane jako ekwiwalentne.

18. Teorie podobieństwa

19. Teorie podobieństwaTversky (1977) • Tversky definiuje podobieństwo na podstawie • liczby cech wspólnych danej grupy obiektów oraz • liczby cech różnicujących te obiekty. • Każda cecha decydująca o podobieństwie lub o różnicach jest ważona • ze względu na swoją wyrazistość(salience) lub • ważność (importance). • Wagi cech są zależne od kontekstu • Np. Wymóg malowanie ochronnego pojazdów wojskowych sprawia, że korzystna jest zerowa wyrazistość

20. skutery, motocykle, motorynki • Np. cechy wspólne: pojazdy jednośladowe, posiadające silnik; • cechy różne: pojemność silników, moc silników … wyrazistość ważność • sylwetka ** * • marka * *** • tradycja *** ****

22. Co to?

27. Podział teorii podobieństwaSmitha i Medina (1981) Kryteriami podziału są • 1/ Czy dany pogląd dopuszcza istnienie jednej lub wielu reprezentacji danego pojęcia oraz • 2/ czy można ustalić (albo nie) cechy, konieczne i wystarczające (definicyjne) do określenia przynależności do zakresu danego pojęcia.

28. Czy istnieje jedna reprezentacja tego egzemplarza? tak nie Czy istnieje zbiór cech definicyjnych tego egzemplarza Pogląd egzemplarzowy nie tak Pogląd probabilistyczny Pogląd klasyczny Pogląd prototypowy

29. Pogląd egzemplarzowyNie istnieje jedna reprezentacja danego egzemplarza (1992) Lawrence W. Barsalou Cognitive Psychology: An Overview or Cognitive Scientists Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers

30. Pogląd egzemplarzowy • Zgodnie z tym poglądem ludzie reprezentują kategorie przez napotkane w codziennych sytuacjach egzemplarze. • Np. kategorię „panna” reprezentuje Zuzia z następnej klatki schodowej, Kasia co siedzi z przeciwka przy biurku, itd • Reprezentacja kategorii „panna” składa się ze wspomnień o spotkanych osobach, skojarzonych ze słowem „panna”.

31. Kategoryzacja nieznanych obiektów przebiega przez wyszukanie takiego wspomnienia w pamięci, które jest najbardziej podobne to tego obiektu. • Jeśli najbliższy egzemplarz przypominający nieznany obiekt to „kawaler”, wtedy obiekt nieznany jest rozpoznawany jako „kawaler”. • Przebieg poszukiwań jest równoległy, tj. automatyczny i nieświadomy. • Według tej teorii ludzie nie dokonują abstrakcji cech , aby dokonać generalizacji i stworzyć kategorię abstrakcyjną. Znajomość abstrakcyjnej reguły nie jest konieczna do skutecznej kategoryzacji

32. Reprezentacja obiektu poprzedza kategoryzację • Inna droga tworzenia reprezentacji pojęć w poglądzie egzemplarzowym • Osoba po raz pierwszy może zobaczyć nieznany obiekt – „wyciskarkę do soków” w telewizji, na fotografii, filmie rysunkowym), i informacja o egzemplarzu lub grupie egzemplarzy jest zapisywana w pamięci. • Te egzemplarze zapisane w pamięci długotrwałej służą jako podstawa kategoryzacji nieznanych obiektów. • Inaczej reprezentacja poprzedza kategoryzację. • Można oczekiwać, że im bardziej nieznany obiekt jest podobny do egzemplarza już zapisanego w pamięci, tym bardziej prawdopodobne, że zostanie on zaliczony do danej kategorii.

33. Istnieje wiele odmian poglądu egzemplarzowego. Zamiast • 1/ najbliższego egzemplarza system poznawczy może stosować • 2/ przeciętną ze wszystkich znanych egzemplarzy • 3/ przeciętną z pierwszych poznanych egzemplarzy • 4/ przeciętną z ostatnio poznanych egzemplarzy • 5. itp..

34. Egzemplarzowe modele kategoryzacji

35. Model kontekstowyMedin i Schaffer (1978) • Wg Medina i Schaffera (1978) kategoryzacja egzemplarza polega na jego porównywaniu ze wszystkimi zapamiętanymi egzemplarzami należącymi do różnych kategorii. • Bodziec zostanie więc zaklasyfikowany do danej kategorii wówczas, kiedy suma podobieństw tego bodźca do wszystkich egzemplarzy należących do danej kategorii będzie większa od sumy odnoszącej się do egzemplarzy innych kategorii. • Wskaźnikami typowości egzemplarzy są czasy reakcji i błędy w ich rozpoznawaniu.

36. KATEGORYZACJA EGZEMPLARZY: MODEL KONTEKSTOWY NAJBLIŻSZY SĄSIAD x NAJDALSZY SĄSIAD x EGZEMPLARZE CENTRALNECE x x Trzy różne metody ustalania przynależności do kategorii: osoba wybiera możliwie najkrótszy dystans do kategorii.

37. Zalety i wady (Barsalou) • Zalety: • Wyjaśnia łatwość nabywania kategorii niejasno zdefiniowanych i kategorii „ ad hoc” • Wyjaśnia powstawanie niezliczonych i różnorakich kategorii. • Wady: • funkcjonowanie takiego systemu kategoryzacji zakłada istnienie pamięci o wielkiej pojemności aby zachować pamięć poszczególnych egzemplarzy. (Kontr-argumenty) • Egzemplarze mogą być zapominane. (Kontr-argumenty). • Ludzie ujawniają znajomość abstrakcyjnych cech odnośnie kategorii, które indukowali z pojedynczych egzemplarzy. (Kontr-argumenty)

38. Dwie odmiany poglądu egzemplarzowego • Wersja skrajna, kiedy każdy przypadek traktowany jest jako pojęcie. Np. „To, co w tej chwili leci nad głową to „ptak”. Albo • Wersja umiarkowana oparta na podobieństwie rodzinnym w dotychczas poznanych egzemplarzach. Np. „ptak” jest coś, co możemy określić jako zbiór podobieństw rodzinnych w poznanych dotąd „gołębiach”, „kaczkach”, „bocianach”, i tak dalej (Komatsu, 1992).

39. Przyswajanie pojęć: Wersja skrajna • Pojęcie „pies” może zostać przyswojone już po jednorazowym kontakcie z egzemplarzem, nie wymaga kontaktu z wielką liczbą egzemplarzy. • Np. kiedy dziecko zobaczy jednego psa, • trafnie odróżnia psa od innych zwierząt. • Trafnie nazywa nazwą „pies” (kategoryzuje) różne psy: jamniki, pekińczyki, teriery…

40. Przyswajanie pojęć a system wiedzy • Przyswojenie pojęcia po kontakcie z jednym egzemplarzem może być wskazówką, że • Pojęcie nie jest nabywane w izolacji ale na tle dotychczasowego systemu pojęć. • w warunkach naturalnych mogą powstać tylko w obrębie tych struktur.

41. Diagnoza lekarska: Efekt podobnych egzemplarzyBrooks, Norman i Allen (1991 • Badanie przeprowadzono na grupie lekarzy ogólnych oraz grupie dermatologów mających duże doświadczenie kliniczne. • Badanie dotyczyło procesu kategoryzacji materiału znanego lekarzom z praktyki. • Część I.Pokazywano im serię 30 slajdów przedstawiających przypadki różnego rodzaju chorób skóry, których diagnozę zarazem podawano. Część II. Pokazywano im serię 60 slajdów, które trzeba było poddać kategoryzacji • a) Slajdy, które widzieli w fazie wstępnej — można powiedzieć, że w odniesieniu do tych slajdów sprawdzano jedynie, co badani zapamiętali z fazy wstępnej. • b) Slajdy, które były podobne do pokazywanych wcześniej; • c) Slady, które wprawdzie różniły się od pokazywanych wcześniej, lecz należały do tych samych kategorii diagnostycznych, co slajdy pokazywane w fazie początkowej.

42. Wyniki • Lekarze ogólni i dermatolodzy stawiali najtrafniejsze diagnozy w wypadku tych slajdów,które znali z serii początkowej. Pierwsii, w fazie wstępnej otrzymali informacje, jaka powinna być diagnoza w danym wypadku. Drudzy, Znali dobrze kategorie diagnostyczne, długo wykonywali swój zawód. • Jedni i drudzy lekarze byli znacznie bardziej trafni w wypadku diagnozy chorób przedstawionych na nowych slajdach, które przedstawiały objawy podobne do pokazywanych wcześniej. • Natomiast jedni i drudzy, (tj dermatolodzy o dużym stażu!), byli mniej trafni w wypadku slajdów nowych, różnych do wcześniejszych, ale należących do tej samej kategorii diagnostycznej. • Zaskoczenie wywołał ten właśnie wynik. • Wygląda to tak, że po obejrzeniu serii wstępnej na trafność diagnoz dermatologów przestało wpływać wcześniejsze doświadczenie badanych. A wpływały tylko niedawne doświadczenia, oglądanie serii wstępnej. • Podobieństwo wpływało tak samo silnie na ich diagnozy zarówno wtedy, kiedy mieli ze sobą 5. jak i 49 lat praktyki. • Opisany efekt utrzymywał się zarówno wtedy, kiedy faza wstępna i faza testowa następowały bezpośrednio po sobie, jak i wtedy, kiedy oddzielone były od siebie dwutygodniową przerwą..

43. Pogląd egzemplarzowy a diagnoza lekarska • patrz wersja umiarkowana poglądu egzemplarzowego • Kiedy jesteśmy chorzy i idziemy do lekarza, to trafność jego diagnozy mniej zależy od jego doświadczenia (?), a bardziej od tego. z jakimi przypadkami miał ostatnio do czynienia!

44. Zalety i wady poglądu egzemplarzowego • ZALETY • 1) Dane empiryczne wskazują, proces kategoryzacji, że przebiega bardzo szybko. . • 2) Pogląd egzemplarzowy pozwala na lepsze przewidywanie, bo wcześniej nie wyklucza cech, które mogą być kryterium klasyfikacji. • 3) Pamięć egzemplarzy zachowuje wiele informacji szczegółowych. To pozwała na wykorzystanie tych informacji przy rozwiązywaniu nowych problemów (Kolodner, 1993). • 4) Brytyjski i amerykański system prawny w dużym stopniu wykorzystuje podejście egzemplarzowe. Nie dopasowuje opisu czynu przestępczego do opisu kodeksowego (to przypominałoby wykorzystanie poglądu klasycznego lub probabilistycznego), ale wyszukuje precedensy- egzemplarze. • WADY 1) Ignorowanie zdolności człowieka do abstrahowania oraz do innych złożonych procesów poznawczych. 2) Koncepcja ta dopuszcza, że dowolne, nawet przypadkowe cechy mogą być podstawą wykrycia podobieństwa; dopuszczono więc określanie wagi cech stanowiących podstawę oceny podobieństwa. 3) ocena podobieństwa, podstawa poglądu egzemplarzowego, zmienia się w zależności od kontekstu oceny podobieństwa. Zastanówmy się nad tym, jak duże podobieństwo cechuje bacę i Kaszuba spotykających się pod Wawelem albo pod Kapitolem. Listy cech podobnych i różnych cechujących bacę i Kaszuba są w obu wypadkach identyczne, obaj widziani w USA będą wydawali się nam bardziej podobni.

45. zadania • Badanym polecono przeczytać historyjki opisujące zmiany sorpów i doonów, a następnie proszono ich o dokonanie kategoryzacji. • Kategoryzacja była dokonywana na podstawie dwóch różnych kryteriów. • Według zasady „podobieństwa”.Badanych proszono, aby • oceniali podobieństwo między sorpami a ptakami albo • oceniali podobieństwo między doonami a ptakami • za pomocą dziesięciostopniowej skali szacunkowej. • Według „istoty.” Badanych proszono o stwierdzenie, czy • czy sorp pasuje do ptaków • czy doon pasuje do ptaków, • za pomocą analogicznej skali.

46. Ostra/nieostra definicje pojęć • Ostra definicja np.: pogląd klasyczny • Każdy egzemplarz posiada wszystkie cechy wspólne z innymi egzemplarzami, np.. Np.. Szpak rodzi się z jaja o twardej skorupie, ma skrzydła, dziób, ma puste kości, itd. Wróbel rodzi się z jaja … • Nieostra definicja np.: podobieństwo rodzinne (pogląd probabilistyczny) • Podobieństwo rodzinne: Co najmniej jeden egzemplarz, a prawdopodobnie kilka z nich, mają jedną lub więcej cech wspólnych z innymi elementami, lecz żadna z tych cech nie jest wspólna dla wszystkich egzemplarzy. Np. Kasia ma nos ojca, Ela ma oczy ojca … ale żadne z dzieci nie ma wszystkich jego cech.

47. Pogląd probabilistyczny

48. Pogląd probabilistyczny a pogląd prototypowy • Pogląd probabilistyczny zakłada niejasną przynależność egzemplarza do kategorii, • Np. krzesło to mebel, szafka to mebel, telewizor to ? • Ludzie przypisują jednym egzemplarzom danej kategorii większe prawdopodobieństwo przynależności niż innym – to egzemplarze typowe (prototypy). • wróbel to ptak, bocian to ptak, pingwin to ? • Czyli można traktować pogląd prototypowy jako odmianę poglądu probabilistycznego. • poglądu probabilistycznego.

49. Zasada podobieństwa rodzinnego (Rosch i Mervis, 1975). • Definiuje pojęcie nieostro : • Twierdzi, że • co najmniej jeden element, a • prawdopodobnie kilka z nich, ma jedną lub więcej cech wspólnych z innymi elementami, • lecz żadna z tych cech nie jest wspólna dla wszystkich elementów”

50. Struktura pojęcia wg poglądu probabilistycznego • Na reprezentację pojęciową składają się dwa rodzaje cech: • cechy definicyjne oraz • cechy charakterystyczne przysługujące egzemplarzom typowym.