Numismatiek van de Oudheid I

1. Numismatiek van de Oudheid I Dr. Liesbeth Claes

2. Leerstof college Zelfstudie: Hoofdstukken 1,2,3,6 uit Howgego, Ancient history from coins (pp 1-48, 56-59, 111-140). Tentamenstof: Alles uit college + zelfstudiepakket

3. Overzicht van de colleges • 1. Geld <-> Munt • 2. De productie van munten • 3. Muntpublicaties en -databanken • 4. Verspreiding muntgebruik in M.Zeegebied • 1: Lydische rijk • 2: Perzen • 3: Griekse Archaïsche tijd • 4: Carthago • 5: Etrurië • 6: Griekse bonden (3de-2de eeuw vChr.) • 5. Hellenistische rijken • 6. Romeinse munten • 1: Republiek • 2: Keizertijd

4. Inleiding • Geld = munt? en munt = geld? • Onze munt in 21ste eeuw = Euro <-> andere betalingsmiddelen?

5. 1. Geld -> munt • Griekenland • Assyrië & Klein Azië • Wereld

6. 1. Geld -> munt • Wereld

7. Numismatiek • de afbeeldingen de legenden, (2) de munttechnieken, en de organisatie & werking van muntateliers, (3) de muntvoeten of muntstandaarden (~ gewicht en metalen), (4) de samenstelling van de muntmetalen (elektron, zilverdevaluatie, …), (5) de verspreiding en circulatie van munten, (6) de geografische spreiding van muntschatten en hun samenstelling

8. Numismatiek als bron (1) de politieke geschiedenis Domitianus II (2) de godsdienstgeschiedenis (3) de kunstgeschiedenis (4) de onomastiek en de prosopografie (5) de geschiedenis van de instellingen (6) de geldgeschiedenis (7) de handelsgeschiedenis of de geschiedenis van de economie (8) de archeologische geschiedenis van een plaats

9. 1. Ontstaan munten • Lydië – Ionië

10. 1.Ontstaansverklaringen • Handel • Overheidsovergaven • Propaganda • Cultus • Fiscaliteit

11. 2. De productie van munten 1) Slaan en 2) Gieten • Muntplaatjes maken Donaulimes UK

12. 2. De productie van munten • 1) Slaan

13. 2. De productie van munten • 1) Slaan

14. Munten slaan Keerzijde stempel Slijt sneller Hamer Keerzijde stempel Muntplaatje Voorzijde stempel Aambeeld

15. Munten slaan in de Oudheid Bronzen medaille met muntprocesscene, 4de eeuw

16. Muntslaan in ME en later Rostock Balancier, 16de eeuw

17. Munten slaan • Stempelpositie “die axis in hours” • Stempel onderzoek adhv voor- en keerzijdes = ‘stempelkoppeling’ • Datering • Atelier • Stempels ‘altijd’ vernietigd (zelden in opgravingen)

18. misslagen Julius Caesar Valentinianus I

19. Gieten van munten Bronzen gietvorm voor de munten van "Wu Zhu" Augusta Raurica

20. Valsmunterij • Gegoten en bijgevijld • Geplatineerd = laagje zilver over koperkern

21. Valsmunterij • Geblancheerd = zuur vreet koper aan waardoor ‘zilverachtig’ laagje ontstaat • Tooling

22. Valsmunterij “Paduaner”, bv: Giovanni del Cavino (16de eeuw) Carl Wilhelm Becker, 19de eeuw

23. Metaalanalyses • 1) Achterhalen van valsmunterij • 2) Bepalen waardeverhouding denominaties • 3) Opsporen devaluatie – revaluatie • 4) Bepalen herkomst metaal • 5) Bepalen authenticiteit munten • Door destructieve of niet-destructieve methodes

24. Destructieve methodes • Toetssteen uit lydiet of kiezellei • Gaatje boren • Al in de oudheid! • > heiligdom

25. Niet destructieve methodes • Berekening soortelijk gewicht bij goud en zilver (in cm³) • Röntgenfluoresecentie (<-> blancheren) • Protonenactiveringsmethode • Neutronenactiveringsmethode (radio-actief!)

26. Muntpublicaties zoeken Leidsebibliotheekcatalogus - Gespecialiseerdeboeken en artikelen - Boeken over keizers, steden, ect Library ‘donum’ American Numismatic Society, NY • http://donum.numismatics.org/

27. Numismatische tijdschriften • American journal of numismatics (AJN) • Bollettinodi numismatica (BNum) • Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte (JNG) • Numismatica e antichità classiche (NAC) • Numismaticchronicle (NC) • Numismaticcircular (NCirc) • Numismatische Zeitschrift (NZ) • Revue belge de numismatique et de sigillographie (RBN) • Rivista italiana di numismatica e scienze affini (RIN) • Revue numismatique (RN) http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/revue/numi • Schweizerische numismatische Rundschau = Revue suisse de numismatique (SNR) http://www.numisuisse.ch/1597/77812.html

28. Databanken museumcollecties Fritzwilliam Museum, University of Cambridge http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/opac/search/searchcm.html British Museum, London http://www.britishmuseum.org/research/search_the_collection_database.aspx Münzkabinett, Berlin http://www.smb.museum/ikmk/filter_timeline.php?lang=en American Numismatic Society, New York http://www.numismatics.org/Collections/CollectionDatabase

29. Databanken veilinghuizen • Wildwinds: www.wildwinds.com • Coin Archives: www.coinarchives.com • Ancient Coin Search: http://www.acsearch.info

30. 4. Muntverspreiding M.Zeegebied

31. A. Lydische rijk • Aylattes – Croesus • Kroiseioi stateres • Stater • Hemistater • Trite

32. B. Perzen: Achaemeniden • Dareiken • Sikkels

33. B.Perzen (500 v.Chr.) -> Sardis

34. C. Griekse Archaïsche tijd • Ruime verspreiding (Sparta!) • Verschillende ateliers (~ poleis) • Bv. Schat van Asyut (Egypte)

35. Athene • Wappenmünzen (550-520 v.C.)

36. Athene

37. Athene • Atheense uiltjes ‘glaucophores’ (520/500 v.C.) • 2de helft 4de eeuw v.C. 1ste helft 4de eeuw v.C. • 2de helft 3de eeuw v.C. 2de eeuw v.C.

38. Aegina • 510 v.C. • 350 v.C.

39. Griekse munten Verschillende standaarden: • Standaard van Aegina (~ meeste poleis in Peloponnesos, Kreta, Cycladen) • tetradrachme = 12,42 gram • Standaard van Attica/Euboae (~ Athene, Sicilië, Euboae, Makedonië, ...) • tetradrachme = 17,2 gram

40. Muntdenominaties • Talent = 60 mina • Mina = 100 drachmes • Dekadrachme = 10 drachmes • Tetradrachme = 4 drachmes • Didrachme = 2 drachmes • Drachme = 6 obolen • Tetrobool = 4 obolen • Triobool (hemidrachme) = 3 obolen • Diobool = 2 obolen • Obool = 4 tetartemorions • Tritartemorion = 3 tetartemorions • Hemiobool = 2 tetartemorions

41. Corinthe

42. Magna Graecia

43. Magna Graecia

44. Zankle/Messina • 1) Dolfijn met sikkelvormige haven • 2) Samische leeuw • 3) Leeuw en stier

45. D. Carthaagse rijk 242 – 146 vC 410 vC 340 – 242 vC

46. E. Noord-Griekenland • Derrones/Derroni • Basaltai • Laiaioi

47. F. Etrurië |=100, ↑=50, XXX=30, ËXX=25, XX=20, ||X=12½, X=10, Ë=5, Ë or ||=2½, |=1 • Goud & Zilver • Brons ΘΕΖΙ (zilveren munt) “FELAODI” (Aes grave uit Velathri)

48. “Griekse” munten opzoeken SyllogenummorumGraecorum[SNG] University Library Study Area: CJ314 .B7 1931 • Per (privé/publieke) collectie gesorteerd • 120 volumes! • In volume per regio en dan per ‘stad’

49. SyllogenummorumGraecorum Britse SNG volumes: Volume XIII: The Collection of the Society of Antiquaries, Newcastle upon Tyne (2005)Volume XII: The Hunterian Museum, Glasgow: The Greek Imperials, I-II (2004, 2007)Volume XI: The William Stancomb Collection of Black Sea Coins (2000)Volume X: The John Morcom Collection of Western Greek Bronze Coins (1995) Volume IX: The British Museum, I-II (1993, 2002)Volume VIII: The Hart Collection, Blackburn Museum (1989)Volume VII: Manchester University Museum: The Raby and Güterbock Collections (1986)Volume VI: The Lewis Collection in Corpus Christi College, Cambridge, I-II (1972, 1992)Volume V: The Ashmolean Museum, Oxford, I-IV, IX (1951-2007)Volume IV: The Fitzwilliam Museum: Leake and General Collections, I-VIII (1940-71)Volume III: The Lockett Collection, I-V (1938-49)Volume II: The Lloyd Collection I-VIII (1933-7)Volume II The Collection of Capt. E G Spencer-Churchill; The Salting Collection (1931)II The Newnham Davis Coins (1936) http://www.sylloge-nummorum-graecorum.org/

50. Opdracht • Per groep verdeeld • Tegen 24/3