De juridische impact van hiv en aids

1. De juridische impact van hiv en aids Joyce ter Heerdt Post-Doc. Navorser UA

2. 1. Recht op behandeling (1) • Uitgangspunt: arts is niet verplicht om patiënt te verzorgen = vrije patiëntenkeuze • vrij artsenberoep • art. 28 Code van geneeskundige plichtenleer • TOCH nuances: • geneeskundige behandelingsovereenkomst • contractuele of statutaire verzorgingsplicht • strafrechtelijke hulpverleningsplicht (art. 422bis Sw.) • opeising voor prestaties van algemeen belang

3. 1. Recht op behandeling (2) • Recht op zorgvuldige behandeling: Behandelingsovereenkomst + art. 8 WUG = plicht tot continuïteit van verzorging • Beoefenaar gezondheidszorg moet elke patiënt op zorgvuldige wijze behandelen • = normale uitoefening volgens de huidige stand van de wetenschap

4. 1. Recht op behandeling (3) • Art. 422bis Sw. ook toepasselijk op artsen • Voorwaarden: • Groot gevaar • Kennis van groot gevaar • Weigering hulp te verlenen of te verschaffen • Geen ernstig gevaar voor zichzelf of anderen

5. 1. Recht op behandeling (4) • Welke therapie? • Therapeutische vrijheid, begrensd door: • Geoorloofdheid ingreep • Redelijke verhouding voordelen en risico’s • Stand wetenschap • Specialiteit arts • Toestemming patiënt

6. 2. Informatie en diagnosemededeling patiënt (1) • a. Informatieplicht beoefenaar gezondheidszorg (Art. 7 WPR) • WAT? • Alle op patiënt betreffende informatie: verplichte mededeling diagnose/aard behandelingen/risico’s... • Schriftelijke bevestiging van informatie • Patiënt kan verzoeken dat informatie aan vertrouwenspersoon wordt meegedeeld • Verzoek/naam vertrouwenspersoon in dossier • uitzondering: therapeutische exceptie (mits schriftelijke motivering in patiëntendossier en raadpleging andere beroepsbeoefenaar)

7. 2. Diagnosemededeling patiënt (2) • a. Informatieplicht beoefenaar gezondheidszorg (Art. 7 WPR) • HOE? • op duidelijke én • behoorlijke wijze

8. 2. Diagnosemededeling patiënt (3) • b. Informatierecht patiënt = recht, geen plicht! d.w.z. dat patiënt kan afzien van het recht op informatie = zgn. recht op niet weten • toch nuances • recht op niet-weten wanneer patiënt hierom uitdrukkelijk verzoekt (medisch dossier / ev. informeren van vertrouwenspersoon) • BEHALVE wanneer de niet-mededeling een klaarblijkelijk ernstig nadeel voor de gezondheid van de patiënt of derden oplevert (nood aan voorafgaande raadpleging andere beroepsbeoefenaar)

9. 2. Diagnosemededeling patiënt (4) • Plicht tot vragen van geïnformeerde toestemming Zoniet • Opzettelijke slagen en verwondingen

10. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (1) • Hiv-test op vraag van de patiënt • Toestemming van patiënt = gegeven • In beginsel • = therapeutische vrijheid arts (art. 11 KB nr. 78)

11. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (2) • Hiv-test op vraag/voorstel van de arts • Regel = geïnformeerde toestemming patiënt • voorkeur voor expliciete toestemming MAAR • omstandig stilzwijgen kan gerechtvaardigd zijn criteria: a) aard ingreep b) gevolgen ingreep c) gedrag patiënt

12. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (3) Hiv-test op vraag/voorstel van de arts (voorafgaande) geïnformeerde toestemming kent tegenstanders argumenten: a) bescherming beoefenaars gezondheidszorg b) algemeen belang c) belang patiënt

13. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (4) Aansprakelijkheid wegens gebrek aan toestemming - tuchtrechtelijk - strafrechtelijk - burgerrechtelijk

14. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (5) c.1. Tuchtrechtelijk - Code van geneeskundige plichtenleer - Adviezen Orde

15. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (6) c.2. Strafrechtelijk = afhankelijk in welke omstandigheden hiv-test is afgenomen: - hiv-test voor bescherming beoefenaar gezondheidszorg - toestemming patiënt voor test, maar niet voor hiv-test - hiv-test in belang patiënt, maar zonder toestemming

16. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (7) c.2. Strafrechtelijk - geen therapeutisch oogmerk = opzettelijke slagen en verwondingen

17. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (8) c.2. Strafrechtelijk - wél therapeutisch oogmerk * toestemming patiënt voor test, maar niet voor hiv-test = geen slagen en verwondingen, want bloed is afgescheiden zaak, zodat geen schending mogelijk is * geen toestemming patiënt = opzettelijke slagen en verwondingen

18. 3. Hiv-test en toestemming patiënt (9) c.3. Burgerrechtelijk - contractuele aansprakelijkheid - buitencontractuele aansprakelijkheid * fout * schade * causaal verband

19. 4. Beroepsgeheim (1) 458 Sw. “Geneesheren, heelkundigen, officieren vangezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hen zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van 8 dagen tot 6 maanden en met geldboete van 100 BEF tot 500 BEF.”

20. 4. Beroepsgeheim (2) • Principe : eerbiediging art. 458 Sw. • Uitz. : • wettelijke plicht om geheim bekend te maken • getuigenis in rechte

21. 4. Beroepsgeheim (3) • Diagnosemededeling derden • Kan arts diagnose hiv of aids aan derden meedelen ? • 4 mogelijke opvattingen : • absolute eerbiediging beroepsgeheim • systematische voorlichtingsplicht • gekwalificeerd recht om beroepsgeheim te schenden • gekwalificeerde plicht om beroepsgeheim te schenden • volgehouden weigering patiënt • gekende partner • voorzienbaar gevaar • slechts medisch relevante informatie

22. 5. Plicht op behandeling? (1) • Toestemming =essentieel voor elke behandeling • Bij weigering: geen dwang mogelijk • Plaats arts? • Moet patiënt wijzen op consequenties van niet-behandeling of miskenning therapietrouw

23. 5. Plicht op behandeling? (2) Seropositieve moeder Wet Rechten van de Patiënt van 22 augustus 2002 Bevat een aantal artikelen betreffende de vertegenwoordiging Art. 12: § 1 Bij een patiënt die minderjarig is, worden de rechten zoals vastgesteld door deze wet uitgeoefend door de ouders die het gezag over de minderjarige uitoefenen of door zijn voogd. § 2 De patiënt wordt betrokken bij de uitoefening van zijn rechten rekening houdend met zijn leeftijd en maturiteit. De in deze wet opgesomde rechten kunnen door de minderjarige patiënt die tot een redelijke beoordeling van zijn belangen in staat kan worden geacht, zelfstandig worden uitgeoefend.”

24. 5. Plicht op behandeling? (3) • Probleem: Seropositieve moeder die weigert haar (seropositief) kind te laten behandelen • Regel = Minderjarige wordt vertegenwoordigd door: * ouders die gezag uitoefenen * of voogd • Gezagsuitoefening gebeurt in beginsel door beide ouders

25. 5. Plicht op behandeling? (4) • Vertegenwoordiging door één of beide ouders? • Art. 373 B.W.: samenlevende ouders oefenen het ouderlijk gezag samen uit • Ten aanzien van derden te goeder trouw: vermoeden van instemming van de andere ouder • Bij gebreke van instemming kan één van de ouders de zaak aanhangig maken bij de jeugdrechtbank • Die kan één ouder toestemming verlenen alleen op te treden voor één of meer bepaalde handelingen

26. 5. Plicht op behandeling? (5) • Vertegenwoordiging door één of beide ouders? • Art. 374 B.W.: niet-samenlevende ouders blijven oefenen het ouderlijk gezag samen uitoefenen • Ten aanzien van derden te goeder trouw: vermoeden van instemming van de andere ouder • Bij gebreke van overeenstemming over o.m. de belangrijke beslissingen betreffende zijn gezondheid of wanneer deze overeenstemming strijdig lijkt met het belang van het kind, kan de bevoegde rechter de uitoefening van het ouderlijk gezag uitsluitend opdragen aan één van de ouders. • Rechter kan tevens bepalen welke beslissingen alleen met instemming van beide ouders kunnen worden genomen • De ouder die niet het ouderlijk gezag uitoefent kan zich in het belang van het kind tot de jeugdrechtbank wenden

27. 5. Plicht op behandeling? (6) • Conclusie: • (nieuw) Burgerlijk Wetboek gaat uit van een gezamenlijke uitoefening van ouderlijk gezag • Ook voor niet-samenlevende ouders! • Maar: • Voor derden te goeder trouw (o.m. beroepsbeoefenaars) • (weerlegbaar) vermoeden • dat ene ouder met instemming van de andere handelt (art. 373, al. 2 B.W.)

28. 5. Plicht op behandeling? (7) • Gevolgen • Ouder bij wie kind verblijft, beslist niet alleen! • Beide ouders hebben recht op informatie • Voor minder ingrijpende handelingen: vermoeden • Voor urgenties: belang van het kind • Voor ingrijpende, minder dringende handelingen: • akkoord beide ouders of beslissing jeugdrechtbank

29. 5. Plicht op behandeling? (8) • Vertegenwoordiging door ouder(s) sluit oordeel minderjarige niet uit! • Minderjarige wordt “betrokken” bij de uitoefening van zijn rechten, • Rekeninghoudend met leeftijd en maturiteit • Wat is “betrekken bij de uitoefening van zijn rechten”? • Minstens informeren (gradueel steeds meer) • Maar ook laten deelnemen aan besluitvormingsproces

30. 5. Plicht op behandeling? (9) • Seropositief kind • Beoordeling van maturiteit van de minderjarige • Gebeurt door de beroepsbeoefenaar • Geval per geval • Onderscheid niet (louter) op grond van leeftijd • Geen mechanisch stelsel van medische meerderjarigheid • Eigen ‘beoordelings’-bekwaamheid wordt (geval per geval) door de arts bepaald op grond van: • Leeftijd • Intellectuele maturiteit • Emotionele maturiteit • (en vooral) aard van de ingreep

31. 5. Plicht op behandeling? (10) • Seropositief kind • Uitzondering op de vertegenwoordiging • De minderjarige die tot een “redelijke beoordeling van zijn belangen in staat is” oefent patiëntenrechten zelfstandig uit • Zelfstandige uitoefening impliceert: • Eigen recht op informatie • Zelfstandige toestemming • Eigen recht op eerbiediging van persoonlijke levenssfeer (met belangrijke implicaties voor beroepsgeheim)

32. 6. Aansprakelijkheid voor hiv-besmetting • 2 regimes denkbaar • Burgerlijke aansprakelijkheid • 1382-1383 B.W. • Fout • Schade • Causaal verband • Strafrechtelijke aansprakelijkheid • 401-419 Sw.

33. 7. Informatie betreffende serostatus (1) beoefenaar gezondheidszorg én patiënt informatieplicht betreffende serostatus? Rechtsleer: vertrouwensrelatie (1134 B.W.) tussen patiënt en beoefenaar gezondheidszorg vraagt om loyale uitvoering van medisch contract

34. 7. Informatie betreffende serostatus (2) Goede trouw + informed consent-theorie d.w.z. met kennis van zaken instemmen in een zorgrelatie = kennis omtrent de relevante gegevens o.m. aard en draagwijdte handeling diagnose/prognose risico’s

35. 7. Informatie betreffende serostatus (3) Wanneer is risico relevant? - risicofrequentie - aard risico - persoon MAAR OOK wat patiënt/zorgverstrekker aangeeft als relevant

36. 8. Beroepsrestricties voor seropositieve beoefenaar gezondheidszorg? (1) Vraag: mag een seropositieve zorgverstrekker zijn beroep nog verder uitoefenen en/of moeten hem praktijkbeperkingen worden opgelegd? Verschillende hypothese: 1. kent en behoort serostatus niet te kennen 2. kent serostatus

37. 8. Beroepsrestricties voor seropositieve beoefenaar gezondheidszorg? (2) a. Kent en behoort serostatus niet te kennen - geen praktijkbeperking - geen aansprakelijkheid, ook niet bij besmetting TENZIJ niet de nodige voorzorgsmaatregelen, die algemeen gebruikelijk zijn

38. 8. Beroepsrestricties voor seropositieve beoefenaar gezondheidszorg? (3) b. Kent serostatus - aansprakelijkheid indien hij niet de nodige voorzorgsmaatregelen aanwendt - wat indien beoefenaar gezondheidszorg wél nodige voorzorgsmaatregelen treft? Aantal opvattingen: * strenge opvatting * voorzichtige opvatting : geval per geval *enkel niet-invasieve handelingen *voortzetting praktijk wegens verwaarloosbaar risico