1 / 16

Teti contat s’istòria pròpia pro mesu de s’archeologia

Teti contat s’istòria pròpia pro mesu de s’archeologia. Testos de Ignazia Tidu. bortados in sardu dae. Abini: orìgine de su nùmene.

wells
Download Presentation

Teti contat s’istòria pròpia pro mesu de s’archeologia

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Teti contat s’istòria pròpia pro mesu de s’archeologia Testos de Ignazia Tidu bortados in sardu dae

  2. Abini: orìgine de su nùmene • Abini, est de seguru una paràula orientale: AB-ABI ( babbu o sennore) e IN-INI (resposta de pregadoria), est a nàrrerelogu in uesosbabbos e sosavosarrasaiant, e in ue sa divinidadecuntzediat a issossasrespostas chi pediant. Custusignificaduparetsiatarribadu a travessusossèculos a sasgeneratzionesimbenientesca su situ fiat tìmiducomenteiscusorzu de superstitzione. • Abini est unusantuariu de època nuràgicapostu in su territòriu de Teti; sosrestossuntgalutotuinterrados in una baddeinghiriada da montesartos e in ue che colatunurivu chi che essit in sa badde de su Tirsu. In su situ suntistadasfataschircasdiferentes, sa prima est istada fata in su 1865 candotzertospastores e massajosispiradosdaesostantosbisos de unupilocuantiscavadu in ue si bidiantsosrestos de unumuruantigu de predas (cumbintos chi che esseretcuerradu un’iscusorzu) e antagataduunudoliomannu de terra prenu de trastes de brunzu Testos bortados in sardu dae

  3. “Su sennoreddu de s’iscusorzu” Sa palastòria de Abini “Su sennoreddu de s’iscusorzu” Si contat chi in s’antigòriu, in unulogumutiduAbini, chi est in su sartu de Teti, in una baddeinghiriadadaemontes e rugradadaeunuriuminoreddu in su tretu in ueessint a pitzusosmuros de una biddabetza, fiat istaducarratzaduunuiscusorzuispantosu (su bicu de oro), e pro dduchistire che aiatunugherradorelegendàriu chi lumutiant “su  senoreddu de s’ iscusorzu”. A su chi contantsosbetzos, medas de issosdiatpàrrere chi apanttentuocasione de dduchistionare, de dd’àerebidupassitzare e isfidare a gherraretotussos chi che cheriantpigare sa cosa sua. Su gherradorelegendàriuprovaiatsasfortzas e sa balentia a sosmaleintrannaos; intre de custasgarasddifaghiatfàghere su tiru de s’arcu, sa tiradura de su matzucu, a gherrare a istrumpa e in prus una gara de cassa; ddosponiat a su giudìtziu de s’abba e de su fogu e a chircare carchi cosa chi non s’agataiat mai. Custu custode balente, binchiatsemperca, in mesu de sasgaras, si mudaiat e poniatàterostantosostàculos. Testos bortados in sardu dae

  4. Abini – In temposantigos, sosbetzos de Teti, candointendiantnumenare a “sa badde de sa domo” e “sa badde de sa bidda“ - naraiantsosberbos (brevos): sa credèntziapopularenaraiat chi fiat infestadu de ispìritosmalignos!  Unupilochedducoragiosu, chi ascurtaiatsosbisossuosfitianos, però fiat arrennèssidu a cumbìnchereamigossuospastores-massajos a isfidaresosispìritos, a iscorrofeddare in su giassu de Abini, in ue che fiantsasruinas de fràigosbetzos e nch’antbogadu a pitzu una càssia de pedra (una cista litica)- a cùguru de trastosvotivos de brunzu. Custu est su chi si contante chi chistionatfintzas de su tempus de s’agatatura: su mese de capudanni de su 1865. S’istòriadducunfirmat: su canònicuarcheòlogu Giovanni Spano, in una nota de su Bulletinuarcheològicupùblicu suo: “ Ammentossubra de carchi ìdoluminoredduagatadu in sa bidditzola de Teti” (tzèdidos a su museurègiu-oeMuseuArcheològicuNatzionale de Casteddu). Àteru e tanturicossuntsosdepòsitos chi antagatadu a pustisàterospastores-massajos de Teti. In su 1878 est istadaagatada una brugna manna, prena a isticu de ogetos de brunzu chi pesaiant 108 chilos e fintzascustosnchesuntfinidos in su museu de Casteddu (chi tandoserbiat pro totu sa Sardigna) ma s’ispantu non finiat in cue! Cussosrestos de fràigosbetzosbisadosdaecussupilocheddu, a nàrrere sa beridade, fiantpròpiuunuiscusòrzuarcheològicu. Daesosiscavos de Leon Gouin de su 1882 e de Antonio Taramelli de su 1929, chi che antbogadu a pitzuaposentos de bìvere, chi fiant a inghìriuinghìriu de su tèmpiu de su cultu. A pustis de sosacatosfatos in sosùrtimosbintichimbeannos pro more de sa Soprintendèntzia, suntistadosdados a bìdereproblemas de cronologia e de tipologia chi interessaiant s’architetura religiosa de sosprotosardos, e mescamentesuntmegioradassasconnoschèntzias de s’architetura de sosfràigos (de tipuisòdomu), dedicadu a su cultu de sa divinidade de s’abba. Testos bortados in sardu dae

  5. Dae sa purgadura de sasdiscàrrigas antigas, in uefiantammuntonadossosmateriales de tzeràmicasdiferentes, chi non fiantistadas mai arregortas e mescamentedaesosbrocos de pedra de mola e pedra morta (trachite rosa) - chi beniant, s’unudae su pradu de Abbasanta e s’àteradae sa Badde mèdia de su Tirsu- est crara sa pelea de sa gente nuràgica pro carrare su materiale de pedra, e si podetcumprèndere s’importàntzia manna chi sosnuràgicosdaiant a su santuàriu de Abini, fraigaduaposta in una badde chi fiat sa rughe de soscaminos de sos chi tramudaiantdaesosmontes pro chistiones de clima e de artària, rugrendesasbaddes e sascampurasprus a canta. Su recùperu de totusosmateriales, finas a cantos, chi interessant s’àera cultuale e s’istima de saspedrastraballadas, partzidascunformaa sa tipologia, at batidu a iscobèrrere su chi at permìtidu de cumprèndere sa tipologia isòdoma de su fràigu cultuale originale, chi faghiat parte de unufràigufatu de un’aposentutundu, cun un copertura a bòvida farsa, cun un acrotèriutzilìndricucunannantasretangulares chi essiant meda a foras (altorilievu). A sa tholos fiat atacaduunuvestìbuluretangulare, serradudaemurosdritoscun una bòvida a duasgheta-abbascununu “colmu” cun in pitzubrocos a sestu de trapètziu, in ue che fiat cravadassasispadasvotivasfissadascuncoladas de prumu, regortasgaluoe in sosistamposfatosaposta pro issas. A s’àera cultuale pertenentsaspedrasladas, chi a printzìpiufiant in su pavimentude s’intrada, e sosbasamentos de pedraistampados pro sustènneresosbrunzosvotivos chi sospellegrinosdonaiant in su sàntuàriu a sa divinidade de s’abba. Testos bortados in sardu dae

  6. Su modelluarchitetònicucun su cale si podetcunfrontare est belle tzertu sa funtananuràgica de Su tempiesu de Orune, chi est simigiante meda a su Tèmpiu de Abinisiat pro sosmaterialesseberados, pro sastècnicas e su sestu de su fràigu. In intro de sa corte, suntessidas a campu a manu manca, sossetzidòrgios a canta de sosmuros e duasfileras de gradones a mesuchircu, fraigadas a printzìpiu pro ampararesosfideles. Custaòpera est giaiatestada in sa bidditzolanuràgica de “su romanzesu”, in su comune de Bitzi, in sa bidditzola–santuàriu de “gremanu” in Fonne e in su situ de “sedda ‘e  soscarros” de Ulìana. In sosùrtimosannos, cando che antsegadu s’erba e che antmòvidusosmuntones de terra betzos, suntessidas a campusasfundatziones de tresbarracas a sestutundu, e in introantagatadubìculos de brunzu, istèrgios, una lama de brunzu, bratzaleddos “a capi aperti”, firmapilos, ispillones, granos de guturadas, in cristallu de roca,pendentes de brunzu, un’istileto e una punta de istiletointrea; pariscunsostrastos de brunzu, bi fiantmaterialestzeràmicosmedas, intre de custostocat de sinnalare una cupa pùnicacunpede, colorada de nieddu, chi imitatsosmodellosgrecos. Unublocu (longu 80cm e largu 28 cm) con 50 istampos, chi galuoe, medas de custos, ant sa colada de prumu de printzìpiu chi manteniantunubasamentuispantosuornadu de chimbantaispadasvotivas. Su blocu est traballadupetzi in su pianu in uefiantfissadassasispadas a fatza-vista; podiat èssere postu in s’intradabetza de su putzu a intro de su tèmenos, in unuloguin uesosfidelesoferidorespodiantabastarecunfatzilidade . Sosmateriales de terra (tzeràmica) chi suntespostos in su MuseuCumprensoriale de Teti, s’assimigiant meda a sos de sa bidditzolanuràgica de “s’urbale”, e custupermitit de incuadrare a livellucronològicu su santuàriu de Abini in su perìoduintre de su brunzureghente finale e s’edade de su ferru ( XII- VII sec.a.c), praticadufinas a s’edade romana. Sa mòvida de sosmuntones de terra in su santuàriu federale de Abini, no at permìtidu de acabare sa chirca, e duncas est apretosu e netzessàriu de torrare a isforroncare, siat pro recuperare sosmaterialessiat pro chistire su situ dae sa trascuràntzia, ca s’arriscu est de nch’èssere, a dolumannu, cantzelladu pro semperdae s’istòriaarcheològica sarda.          Testos bortados in sardu dae

  7. Ite sunt sos brunzetos nuràgicos? Sa paràula “brunzetosnuràgicos” si impreat pro indicare sasfiguras de brunzu chi apartenent a su cuntestu de sa tziviltadenuràgica, chi sunt sa proa chi in Sardigna fiat meda ispainada, istàtuasminores, fatascun sa “cherapèrdida”, pro sa cale onnisìngulucantu at unumodellu originale, cun su resurtadulògicu chi issassuntdiferentess’una cuns’àtera. Sasgeniassuntduas: Uta e Abini e leant su nùmenedaesos logos in sa cale suntistadasagatadas. Custasduasgeniassegundus’archeologia suntsasresurtàntziaartìstica- culturale de duasfasesdiferentes de sa tziviltadenuràgica. Medasistàtuassuntistadasagatadas in su santuàriu de Abini e se Santa Vitòriade Serri, uebeniantapicadas a su muru o saldadas in apògios de pedra chi fiant in s’intrada de su putzu. Foto de Ignazia Tidu Testos bortados in sardu dae

  8. Su museu In mesu de sa bidda de Teti, in sa costa de sosmontes , in mesu de su birde e in su tzentru de sa Sardigna e a baddeunulaguartifitziale (Cucchinadorza), ch’est unupiticumuseuarcheològicu de su cumprensòriu-Barbàgia-Marndrolisai-fraigadu in su 1990, fatu a noucun un’architetura moderna. Presentatduospianos e si cumponet in duoscorpos chi parentotagonosillonghiados a diversasmannàrias, s’atòbiant in sasduaspartespruslongascun una un’iscala in tzentru e in s’àtera parte (s’ilisinadorzu) ch’est sa caladapo sa gente chi tenetproblemas de movimentu. In su pianu terra che suntduasistàntziasmannas pro soslaboratòrios de restàuru. In su primupianu ch’est s’espositzione de sostrastosarcheològicos e si partzit in duasistàntzias in ue che suntvetrinasprenas de trastos de sosdiversossitosacheològicos de sa Barbàgia–Mandrolisai (Nuraghe Taleide Sorgono - Nuraghe Nolza de Meana Sardo - su Nuratze e Interrios de Tonara) e de sasdiversasbiddasispaniadas a fùrriu de sa terra. Sa bona parte de custostrastossuntistadosfatos in un’iscuta de tempus chi andat de su Prenuràgicu a s’ArtuMedioevo. Andande a in antis in intro de su museo si podentapompiare parte de sosbrunzosacatados in su santuàriunuràgicufiderale de Abini. Custostrastos chi beniantpostos a dae in antis de sa divinidadeissoro de s’abba , in ue che fiat unutèmpiu : lamas a forma de fozas e iscolpidascunsinnosgeomètricos , busas e (chìncalleria) zunchillos. Sighinde sa passigiada in su museusi podetbìdere su capumannu, sosarrasadores, sosgherradores e sosgherradorescun s’arcu ; custassunt una parte de sosbrunzosagatados in s’ottighentos e suntcòpias(sosoriginales s’agatant in su museuarcheològicu de Casteddu). Sosbrunzosprusimportantessuntsoschi jughentsosbatorogros , batorbratzosetduosiscudos est suntdatadosdae su X a su VII sèculu a in antis de Cristu Testos bortados in sardu dae

  9. IIn s’aposentu a costau si podet bìdere sos diversos tipos de tzeramica e sas diversas decoratziones de sa bidda de s’Urbale. In sa vetrina a manca si podent bìdere sas figuras de arghidda chi sunt istadas agatadas dae sos operatores de su museu in s’antiga funtana, a badde de sa bidda de Surbale.. Custas figuras parent contende sa bida, s’ischèntzia e sa religione de s’abba issoro; semper in custu aposentu si podet bìdere sa barraca F de S’Urbale, unu de sos pagos esèmpios de ricostrutzione de unu monumentu in intro de unu museu sardu. Sa barraca tenet su foghile in mesu e sos vasos in pitzu de sos forreddos sunt istados postos in su logu inube sunt istados agatados paris cun àteros trastos chi sunt istados lassados cando ana lassadu sa bidda po unu fogu. In su matessi aposentu s’est torradu a costruire su pavimentu cun pizas a borta a borta de arghidda e de orticu. Testos bortados in sardu dae

  10. Su museu e sos repertos suos – TETI – NU – ABINI - DEMONE <<Deo non so su chi boispenseis chi sia, unugherradoreterrìbile? Unu Deus? Un eroe? Unu re sacru? O unugherradore de saspalastòrias chi ghiratbinghidoredaetantasbatallas? Pro sèculos e sèculos so istaducubadu e interradu, ma unubisadore mi ch’at iscarrazadu, e mi nche so ischidadu in unumundu a mene disconnotu; tocat a bosàteros a cumprèndere pro ite so torradu a su mundu.>> Est unuprodotuartìsticu-culturale, datudaeunumastruàbile, chi at bìviduintre su de X e su de XII sec. i.c., e benitdae sa biddanuràgica federale de Abini (Teti), e est istadudonadu a sa divinidade de s’abba, chi li fiat dedicadu su tèmpiu. Sa cara est ovoidale in punta de susu e longa e puntuda in sa parte de bassu, sinzadadaesosossos de barra e daesosbatorogrosglobulares chi essint a foras. Sa bestimentaparetmudadadaecomentesuntretratadosàterosgherradores: custuponet a pensare chi b’aiat un assentu militare. Unuboneteispantosu, cunduoscorroslongos, cunduosbratzosammostratduosiscudos e cunsosàterosduosmantenetsasispadas. A su chi narantsosmannos de s’archeologia sarda, rapresentatidealesmìticos-religiosos chi agatantcumpangia in figurasiperantròpicasorientales. Foto de Ignazia Tidu Foto de Ignazia Tidu DATAZIONE : 1200-900 a. C ERA : BRONZO MEDIO –PRIMA ETA’ DEL FERRO CULTURA E CIVILTA’ DELLA SARDEGNA NURAGICA ARTE MAGICO -RITUALE : BRONZO VOTIVO ( ALTEZZA Cm 19) . Testos bortados in sardu dae

  11. ISPADA VOTIVA (lamas votiva) Ispada votiva chi tenet in pitzu un’elementu a forma de mesu luna, e saspuntasafinintcuncorros de cherbu in pitzu est postu un’òminesacru. Custafaghetbìderesostreselementos: sasispadas, sa figura de s’animale cravadu in s’ispada, e una figura de òminesacrucun s'arcu in manu (s’àteramanu est segada) in pitzu de su corpu de soscherbos. Est craru su ligàminelògicu pro su cale su gherradore est postu in sòtziucun s’ispada, camustrat sa positzionesotziale sua e su sinzale de sa classe sotziale sua. Foto de Ignazia Tidu Testos bortados in sardu dae

  12. Soscommilitones (Cumpàngios de milìtzia) Soscommilitones – gherradoresarrasadorescunispadaslongas de sascales una truncada, benintdaeunuungrone de Abini. Sa bona parte de custosbenintpintados che òmines de gherra; custaistatueddasnosmustrantuna sotziedadegherrera, in pitzu de sa cale su podere fiat manigiadu o daesoscapos tribù e o daesosministros de su cultu o dae un’aristocratzia militare e daemilitares de mestieri: s’archeologia ufitziale no est ancora arrennèssida a dare un’ispiegatzionecrara. Sasfigurasduncasrapresentant, pintadascunsemplitzidade e a maneraadeguadaa sa realtade, totu s’umanidade de saspopulatzionesnuràgicas, in sa pratitzidade de sa bidafitianaissoro, in saspunnasideales, in s’istintureligiosubiu, in sossentidos de su bresu e de su dolu, cunmoderatzione, dinnidade e cun su riguarduseveru e signorile chi est piessignu, galuoe, de sossardos. I COMMILITONI COMMILITONI - GUERRIERI ORANTI CON LUNGHE SPADE DI CUI UNA SPEZZATA, DAL RIPOSTIGLIO DIABINI. SONO RITTRATI DI UOMINI D'ARME PER LA MASSIMA PARTE; CI RENDONO L'IMMAGINE DI UNA SOCIETÀ' GUERRIERA LA CUI SOMMITÀ' DEL POTERE ERA OCCUPATA DA CAPI TRIBÙ' E SACERDOTI, UNA ARISTOCRAZIA MILITARE E DA MILITARI DI PROFESSIONE. IN SOSTANZA LE FIGURE RAPPRESENTANO, ILLUSTRANDOLE NEL VARIO CONTENUTO TEMATICO E ICONOGRAFICO, CON SEMPLICITÀ' ED EFFICACIA, CON COMMOVENTE ADERENZA AL REALE, CON VIGILE MISURA ESPRESSIVA, TUTTA L'UMANITÀ' DI QUELLE POPOLAZIONI NURAGICHE, NELLA CONCRETEZZA DELLA VITA QUOTIDIANA,.NELLE ASPIRAZIONI IDEALI, NEL SUO ACUTO ISTINTO RELIGIOSO, NEI SENTIMENTI DELLA GIOIA E DEL DOLORE. TESI CON DIGNITOSA SOBRIETÀ' E CON QUELLA RISERVATEZZA SEVERA E SIGNORILE CHE E' CARATTERISTICA, ANCOR OGGI, DEI SARDI. Foto de Ignazia Tidu Testos bortados in sardu dae

  13. Capu tribù arrasadore in brunzu In su graduprusartu de sa gerarchia de sosministros de cultu de s’època nuràgica bi fiat unupersonàgiu, pintadu e catalogadufintzasa commo in chimbeistatueddasebbia. Custupersònagiu, domerimannu, si pensat chi siatbestidu de tzerimònia: sa tùnicaagutonada chi cucùgiatunubestirepruslèbiu, longufinas a sascossas e una gapaghetada in palas, in conca una genia de berritasemplitze, a manu manca aguantatunubàculu a nodos che a un’iscetru (o che bàculu de cumandu). Sa manu destra est ampulada chi paret in adoratzione. Postu de travessu in petorrasgiughet s’istiletosacruapitzicadu a una bandulera (istile a màniga de “elsa gammada”). Si podetdare chi soscapos tribù in època nuràgicaèsserentistadosfinas una genia de ministros de cultu. CAPO TRIBU' ORANTE (BRONZO). Al sommo delle gerarchie dei ministri di culto, la religione sarda dell' età nuragica aveva posto un personaggio di cui sinora sono state catalogate cinque rappresentazioni. Questo personaggio, grande vicario, fa supporre che sia in tenuta da cerimonia: tunica chiusa che ricopre un vestito leggero, che arriva sino all'inizio delle cosce, mantello gettato sulle spalle: sulla testa una semplice calotta, nella mano sinistra tiene un bastone, specie di scettro religioso( o bastone del comando). La mano destra sollevata in segno di adorazione. Porta obliquamente sul petto, il pugnale sacro sospeso ad una larga bandoliera( pugnale ad elsa gammata ). È molto probabile che in età nuragica i capi tribù abbiano esercitato le funzioni di officianti . Foto de Ignazia Tidu Testos bortados in sardu dae

  14. GHERRADORE CUN ARCU E STÙGIU FORNIDUDE UNA FRITZA E DE UNU MATZUCU CUN SA PINNIA ABINI (TETI) Brunzu de artària de 30 cm. Sa tècnica usada pro fàgherecustuex voto est mutida “a cherapèrdida”, ca a pustis de àeresestadu su modellu in chera (o àteru materiale chi si podiatiscazare) lu si inghiriaiat de materiale refratàriu a manera chi cando si ghetaiat, pro mèdiu de un’istampu, su brunzubuddidu, sa chera s’iscazaiat e lassaiat su logu a su brunzumatessi e ndepigaiat sa forma. - Su mastru a pustisacontzaiat s’istatuedda, rifiniat carchi cantu e carchi àterundeagiunghiat a pustis de l’àerepostu a iscazare. - Su mastrumanigiaiatmetalloscunligasdiversas (ràmene-istanzu) pro fàgherebrunzetosdestinados a ordinadoresdiversos e consumadorescunesigèntziasdiversas (ex voto de totussosprejoscomentelosacatamus in sascrèsiascristianas). - Su mastruespressat e trasmitet, unupagucaddibenitordinadu e unupagucaddibenitconsigiadu, sosideales de sa sotzietadeordinadora de sasistatueddas. ( Abini - Teti ) Foto de Ignazia Tidu Testos bortados in sardu dae

  15. ARCHERI ARRASADORE BRUNZU ARTÀRIA 30 cm. Custasistatueddassuntcravadas a sa pedracun su prumu. Ddasponiant a dae in antis de sasdivinidades de su tèmpiu in uesosfidelesarrasaiant e pediant a sasdivinidades de ddis dare auditu. Custasantunusinnu solenne, donadudae s’atzione religiosa chi issossuntfaghende e chi s’arte pintat. Òmines chi faghenttraballosdiversos, pintados in momentos de sa bida de onniadie, chi mustrat su simbolismu de su statuspròpiu. Foto de Ignazia Tidu Testos bortados in sardu dae

More Related