BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİNİN SİGARA İÇME ALIŞKANLIKLARI VE SİGARAYLA İLGİLİ BİLGİ DÜZEYLERİ

1. Şule Akçay*, İrem Budakoğlu**, Aslı Görek*, İnsu Yılmaz*, Özgür Erdem***BÜTF Göğüs Hst. ve Tbc AD**BÜTF Halk Sağlığı AD BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİNİN SİGARA İÇME ALIŞKANLIKLARI VE SİGARAYLA İLGİLİ BİLGİ DÜZEYLERİ

2. *Peto R. Smoking and death:the past 40 years and the next 40. BMJ 1994; 309: 937-9 **Dağlı Elif. Smoking Cessation,2004. The World Tobacco Epidemic. GİRİŞ • DSÖ verilerine göre, dünyada 1,25 milyar insan sigara içmektedir. Bunların 800 milyonu gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. • Sigara içimi tüm dünyada yılda 4,9 milyon insanın ölümüne neden olmaktadır. 2025’de bu rakamın 10 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. * • ‘Sigara içimi pediatrik bir hastalıktır. Erişkin yaşla devam eder.’ **

3. TÜRKİYE’ de 15 yaş üzerindeki nüfusun %43.6’ sı sigara içmektedir. * Ülkemizde sigara içme alışkanlığı, %40-71 oranında 15-19 yaşlarında başlamaktadır.* UHY-ME 2004 Çalışması sonuçlarına göre, 18 yaş üstü nüfusun %32’si her gün bir tütün mamülü kullanmaktadır. 18-24 yaş grubunda düzenli tütün mamülü kullanım sıklığı %32 olarak saptanmıştır.** *Sigara Alışkanlıkları ve Sigara ile Mücadele Kampanyası Kamuoyu Araştırması Raporu, PİAR, 1988 **Ulusal Hastalık Yükü-maliyet Etkinlik Çalışması, 2004

4. TÜRKİYE KÜRESEL GENÇLİK TÜTÜN ARAŞTIRMASI • Türkiye’de 61 ilden 202 okulda öğrenim gören 15.957 adet İlköğretim 7., 8., Hazırlık ve Lise 1 sınıfı öğrencisine 2003 yılında uygulanmıştır. • Öğrencilerin %29,3’ünün en az bir kez sigara içmeyi denediği, • %9,1’inin halen sigara içtiği, • Hiç sigara içmeyen öğrencilerin %7,7’sinin gelecek yıl başlamayı düşündüğü saptanmıştır. KGTA-2003 Bilgi Notu. Sağlık Bakanlığı Madde Bağımlılığı Şube Müdürlüğü

5. AMAÇ • Başkent Üniversitesi’nde eğitim alan öğrencilerin sigaraya karşı bilgi, tutum ve davranışlarının araştırılması, • Sigara içiminin kontrolü konusunda, varolan yasal düzenlemeler ile ilgili bilgi düzeylerini ve düşüncelerini saptamak idi.

6. GEREÇ VE YÖNTEM • Başkent Üniversitesi Bağlıca Kampüsü’ nde eğitim alan 6441 öğrenciden, 3156’sına 17-18 ve 21-22 Kasım 2004 tarihleri arasında Hastalık Kontrol Merkezi ve DSÖ’ nün önerilerine (www.cdc.gov) uygun olarak hazırlanmış olan, 27 soruluk kimlik bilgisi içermeyen bir anket çalışması gerçekleştirildi. • Anketler öğrencilere, çalışmaya katılan araştırmacılar tarafından (rektörlük ve etik kurul onayı alınmasını takiben), ders başlangıcı ve bitiminde gözlem altında uygulandı.

7. GEREÇ VE YÖNTEM • Anketin birinci bölümü; *cinsiyet, *yaş, *yaşadıkları yer, *ailelerin eğitim düzeyleri, *gelir düzeyleri ve *sigara içicilik durumlarıile ilgili11 soru • Anketin ikinci bölümü ; *sigaraya başlama nedenleri, *sigarayı bırakma konusundaki düşünceleri, *sigaranın sağlığa zararları ve neden olduğu hastalıklarla ilgili bilgi düzeyleri, *sigara içiminin kontrolüne yönelik yasal önlemlerle ilgili düşünceleri ne yönelik16 soru

8. ÖĞRENCİLERİN SİGARAYA KARŞI BİLGİ, TUTUM VE DAVRANIŞI ANKET FORMU Sevgili öğrencimiz, üniversitemizde sigara alışkanlığı ile ilgili bilimsel bir araştırma yürütüyoruz. Lütfen aşağıdaki seçeneklerden sizin için en uygun olanı ya da olanlarını işaretleyiniz. Anketin tarafsızlığını sağlamak için isim yazılmayacaktır. Sorulara eksiksiz yanıt vermenizi rica ediyoruz. Katıldığınız için teşekkür ederiz. Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları ABD ve Halk Sağlığı ABD Anket uygulama tarihi: 1.Yaşınız .................................................................... 2. Cinsiyetiniz 1.Erkek 2.Kadın 3.Kaçıncı sınıftasınız? 1.Hazırlık 2. 1 3. 2 4. 3 5.4 6. 5 7. 6 4.Üniversiteye başlamadan önce yaşadığınız yer neresidir? (yaşadığınız yer ilçe veya köy ise bağlı bulunduğu ili belirtiniz) 1.İl......................................................................... 2.İlçe 3.Köy 5. Şu anda nerede kalıyorsunuz? 1.Ailemle 4. Evde arkadaşlarımla 2.Yurtta 5.Diğer (belirtiniz) .......................................... 3.Tanıdıkların yanında 6.Babanızın eğitim durumu nedir? 1.Okur yazar değil 4.Ortaokul mezunu 2.Okur yazar 5.Lise/meslek lisesi mezunu 3.İlkokul mezunu 6.Yüksekokul mezunu 7. Annenizin eğitim durumu nedir? 1.Okur yazar değil 4.Ortaokul mezunu 2.Okur yazar 5.Lise/meslek lisesi mezunu 3.İlkokul mezunu 6.Yüksekokul mezunu 8.Anne-babanızın birlikteliğini belirtiniz. 1.Beraberler 3.Anne ölü 5.Diğer......................... 2.Boşandılar / ayrı yaşıyorlar 4.Baba ölü 9.Öğrenci olarak sizin aylık geliriniz kaç Türk Lirasıdır?............................................................ • 10.Öğrenci olarak siz günlük kaç Türk Lirası harcıyorsunuz?..................................................... • Şu anda sigara, pipo, puro gibi herhangi bir tütün mamulü kullanıyor musunuz? • Evet, hergün • Evet ama her gün değil • Hayır • 11.Sigara içiyor musunuz? (lütfen tek seçenek işaretleyiniz) • 1.Hiç içmedim • 2. Denedim, sevmedim • 3. İçiyordum, bıraktım • 4.Ara sıra içiyorum • 5. Her gün içiyorum • Hiç sigara içmiyorsanız veya deneyip sevmediyseniz ankete katıldığınız için teşekkür ederiz. Sigarayı içip bıraktıysanız, ara sıra içiyorsanız ya da düzenli içiyorsanız lütfen aşağıdaki soruları da yanıtlayınız. • 12.Sigaraya kaç yaşında başladınız? ........................................................................................... • Kaç yıldan beri hiç ara vermeden sigara içiyorsunuz?.......................................................... • 13. Her gün sigara içiyorsanız, içtiğiniz sigara adedi kaçtır?...................................................... • Halen içtiğiniz sigaranın markası nedir?........................................................ • 14.Ailenizde sigara içen kişi var mı? (varsa lütfen kim olduğunu belirtiniz) • 1.Yok 2.Var...................................................................................................... • 15. Sigarayı deneme ya da başlama nedeniniz nedir? (lütfen size en uygun tek seçeneği işaretleyiniz) • 1. Merak ve özenti 6.Çevre etkisi • 2. Sigara reklamlarından etkilendim 7.Ailemde içen olduğu için • 3.Kendimi ispatlamak için 8.Arkadaşlarımdan etkilendim • 4.Arkadaşlarım içinde yer edinmek için 9.Bir sorunum nedeniyle • 5.Otoriteye karşı gelmek için 10.Diğer............................................. • 16. En çok ne zaman sigaraya ihtiyaç duyuyorsunuz? (lütfen tek seçenek işaretleyiniz) • 1.Alkol aldığım zaman • 2.Sinirlendiğim zaman • 3.Mutlu olduğum zaman • 4.Herhangi bir zamanı yok, canım istediği zaman • 5.Diğer(belirtiniz)................................................................................................................ • 17. Sigara içmenin sağlığa zararlı olduğunu düşünüyor musunuz? • 1.Evet 2.Hayır

9. 18. Aşağıda belirtilen yakınmalar sizde var mı? (birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz) • 1.Öksürük • 2.Balgam • 3.Nefes darlığı • 4.Diğer (Lütfen yazınız):.......................................................................................... • 5.Herhangi bir yakınmam yok (20. soruya geçiniz) • 19.Sizce yukarıda belirttiğiniz yakınmalar sigaraya bağlı olabilir mi? • 1.Evet 2.Hayır 3.Bilmiyorum • 20. Sigarayı bırakmayı düşünüyor musunuz? • 1.Evet 2.Hayır 3.Yanıt yok • Son yıl içinde sigarayı bırakmayı hiç düşündünüz mü? • Hayır, hiç düşünmedim • Evet birkez düşündüm, bırakamadım • Evet birkaç kez düşündüm, bırakamadım • Gereksiz. • Sigara içip bıraktınız ise; • Sigarayı ne zaman bıraktınız.............................ay önce (1 yıldan az olmuş ise) • ..............................yıl önce • Sigarayı bırakma nedeniniz ne idi? • 1.     Sağlık nedeni ile, kendiliğinden • 2.     Doktor uyarısıyla • 3.     Ekonomik nedenlerle • 4.     Diğer(belirtiniz)........................................... • 21.Sigarayı bırakmayı hiç denediniz mi? • Hayır, hiç denemedim • Evet birkez denedim, bırakamadım • Evet birkaç kez denedim, bırakamadım • Gereksiz. • 22. Sizce aşağıdaki tabloda belirtilen hastalıkların oluşumu sigara içimiyle ilişkili midir? (Lütfen her bir hastalık için düşüncenize uygun şıkkı ( x ) işaretiyle belirleyiniz) 23. “Pasif sigara içimi” diye bir kavram biliyor musunuz? (Biliyorsanız lütfen kısaca açıklayınız). 1.Hayır 2.Evet............................................................................................ 24.26.11.1996 tarihli 4207 sayılı ‘Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun’ kapsamında yer alan bazı yasal önlemler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Bu önlemler ile ilgili düşüncelerinizi belirtir misiniz? YASAL ÖNLEMLER GEREKLİ GEREKSİZ Sigara paketleri üzerinde ‘sağlığa zararlıdır’ uyarısı bulunmalıdır 25. Sigara dışında tütün içeren diğer ürünleri biliyor musunuz? (biliyorsanız lütfen bu ürünleri yazınız) 1.Hayır 2.Evet............................................................................................ 26. Aşağıdaki düşüncelere katılıyor musunuz? Sigara reklamları yasaklanmalıdır Toplu halde bulunulan yerlerde sigara içimi yasaklanmalıdır TV kanallarında ayda en az 90 dk tütün ve mamülleri alışkanlığının zararları konusunda uyarıcı ve eğitici nitelikte yayınlar yapılmalıdır. 27. Sigara içimi ve bırakılması konusunda eklemek istediğiniz görüş ve düşünceleriniz varsa lütfen yazınız............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ TEŞEKKÜR EDERİZ 18 yaşından küçüklere sigara satılmamalıdır DÜŞÜNCELER EVET HAYIR HASTALIKLAR İLİŞKİLİDİR İLİŞKİLİ DEĞİLDİR Sigara içenlerin çoğu isterlerse sigarayı bırakabilirler Mesane kanseri Sigara içen kişinin yanında bulunmak rahatsızlık vericidir Akciğer kanseri Yetişkinler sigara içmeyerek çevrelerine iyi örnek olmalıdır Ağız kanseri Sigarayı bırakmak konusunda halkı ikna etmek doktorun görevidir Gırtlak kanseri Sigarayı bırakması önerildiği halde çoğu kişi sigarayı bırakamaz Kalp damar hastalığı Sigarayı bıraktırmak için etkili yöntemler vardır Kronik bronşit Yeni doğan bebek ölümü Beyin damar hastalıkları

10. SPSS 11.0 for Windows • Ki-kare Testi • Student’s t-test • Pearson Korelasyonu

11. (%) BULGULAR • Araştırmaya 3156 öğrenci katıldı. • Öğrencilerin yaş ortalamaları 20,1 ± 2,0. • 1860 tanesi kız öğrenci, 1271 tanesi ise erkek öğrenci idi. ÖĞRENCİLERİN CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI

12. (%) SİGARA İÇİM DURUMLARI • Hergün en az 1 adet sigara içenler, düzenli olarak sigara içiyor kabul edildi. • B.Ü. Öğrencilerinde düzenli sigara içme sıklığı %30,6 olarak saptandı.

13. (%) • Sınıflar kendi aralarında sigara içicilik durumları açısından değerlendirildiğinde, Hazırlık, 4. ve 6. sınıflarda sigara içenlerin %’si diğer sınıflara göre daha yüksekti (p<0,05). SINIFLARA GÖRE SİGARA İÇİM ORANLARI

14. ÖĞRENCİLERİN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI

15. (%) p>0,05 YERLEŞİM BİRİMİ İLE SİGARA İÇİM DURUMU

16. (%) • Yurtta kalan öğrenciler arasında sigara içmeyenlerin daha fazla olduğu görüldü (p<0,05). YAŞANILAN YER İLE SİGARA İÇİM DURUMU İLİŞKİSİ

17. (%) p<0,05 EBEVEYN BİRLİKTELİĞİ İLE SİGARA İÇİM DURUMU İLİŞKİSİ

18. GÜNLÜK SİGARA TÜKETİMİ ( adet/gün) GENEL 13,8 ± 8,4 ANNE-BABA BİRLİKTE DEĞİL 15,5±8,8 ANNE-BABA BİRLİKTE 13,6±8,3 p 0,001 • Ebeveyn birlikteliği ile öğrencilerin günlük sigara tüketimleri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardı (p=0,001). EBEVEYN BİRLİKTELİĞİ İLE GÜNLÜK SİGARA TÜKETİM İLİŞKİSİ

19. (%) p >0,05 SİGARA İÇEN ÖĞRENCİLERİN BABA EĞİTİM DÜZEYİ İLE İLİŞKİSİ

20. (%) • İlkokul mezunu olan veya okur yazar olmayan annelerin çocukları, istatistiksel olarak anlamlı derecede daha az sigara içmektedirler (p<0,05). SİGARA İÇEN ÖĞRENCİLERİN ANNE EĞİTİM DÜZEYİ İLE İLİŞKİSİ

21. AİLE BİREYLERİNİN SİGARA İÇİM DURUMLARI

22. YTL SİGARA İÇMEYENLER (ort + SS) SİGARA İÇENLER (ort + SS) p AYLIK GELİR 373,5 ± 338,2 472,5 ± 537,6 0,000 GÜNLÜK HARCAMA MİKTARI 11,6 ± 13.5 14,6 ± 10,7 0,000 Aylık gelir ve günlük harcanılan para miktarı ile günlük içilen sigara sayısı arasında pozitif yönde ve istatistiksel olarak anlamlı (zayıf) bir ilişki vardı (r=0,23 p=0,000). GELİR DÜZEYİ İLE SİGARA İÇİM İLİŞKİSİ

23. (%) ÖĞRENCİLERİN SİGARA MARKASI TERCİHLERİ

24. KIZ ÖĞRENCİLER ERKEK ÖĞRENCİLER p BAŞLAMA YAŞI 16,7±2,1 16,1±2,4 0,000 GÜNLÜK SİGARA TÜKETİMİ (adet/gün) 12,4±7,3 15,5 ±9,3 0,000 Günlük içilen sigara adedi ile sigaraya başlama yaşı arasında negatif yönde ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmıştır (r=0,244, p=0,000). SİGARAYA BAŞLAMA YAŞI ve GÜNLÜK SİGARA TÜKETİMİ ile CİNSİYET İLİŞKİSİ Sigaraya başlama yaşı ortancası 17,0 (5-26), Ortalama günlük sigara tüketimi 13,8 ± 8,4 adet olarak saptandı.

25. p<0,05 CİNSİYETE GÖRE SİGARA İÇİM DURUMU

26. (%) SİGARAYA BAŞLAMA NEDENLERİ

27. EN ÇOK NE ZAMAN SİGARA TÜKETİLİYOR?

28. SİGARA SAĞLIĞA ZARARLI MIDIR?

29. (%) (%)

30. (%) SİGARAYI BIRAKMAYI DÜŞÜNME DURUMU

31. (%) SİGARANIN HASTALIKLARLA İLİŞKİSİ

32. (%) ‘PASİF SİGARA İÇİMİ’ KAVRAMI

33. 2,1 38,1 59,8 GEREKLİ GEREKSİZ FİKRİ YOK SİGARA PAKETLERİ ÜZERİNDE “SAĞLIĞA ZARARLIDIR” UYARISI BULUNMALIDIR SİGARA REKLAMLARI YASAKLANMALIDIR

34. TOPLU HALDE BULUNULAN YERLERDE SİGARA İÇİMİ YASAKLANMALIDIR TV KANALLARINDA AYDA EN AZ 90 DAKİKA TÜTÜN VE MAMÜLLERİ ALIŞKANLIĞININ ZARARLARI KONUSUNDA YAYINLAR YAPILMALIDIR

35. 18 YAŞINDAN KÜÇÜKLERE SİGARA SATILMAMALIDIR

36. SİGARA İÇENLER İSTERLERSE SİGARAYI BIRAKABİLİRLER Mİ? SİGARA İÇENLERİN YANINDA BULUNMAKTAN RAHATSIZ OLUYOR MUSUNUZ?

37. YETİŞKİNLER SİGARA İÇMEYEREK ÇEVRELERİNE İYİ ÖRNEK OLMALIDIR SİGARAYI BIRAKMAK KONUSUNDA İÇENLERİ İKNA ETMEK DOKTORUN GÖREVİDİR

38. SİGARAYI BIRAKMASI ÖNERİLDİĞİ HALDE ÇOĞU KİŞİ SİGARAYI BIRAKAMAZ SİGARAYI BIRAKTIRMAK İÇİN ETKİLİ YÖNTEMLER VARDIR

39. toplam %35,4 TARTIŞMA • Çalışma grubumuzun (n=3156), %59,4’ü kız öğrenci %40,6’sı erkek öğrenciden oluşmaktaydı. • BÜ öğrencilerinin Düzenli sigara içme sıklığı %30,6 Ara-sıra içenler %4,8

40. TÜRKİYE’DE ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ ve SİGARA

41. Kız öğrencilerin sigara içim sıklığı daha yüksek bulunması; • Gelir düzeyinin daha yüksek olması, • Ankete katılan öğrencilerin %85’inin kentsel nüfusu temsil etmesi, • Sosyal tabuların azalmakta olması ile açıklanabilir.

42. Son yıllarda yürütülmekte olan sigara karşıtı çalışmalar, bu konudaki bilinç düzeyini arttırmış olabilir. Sigaraya başlama yaşındaki yükselme ve içim sıklığındaki düşüş umut verici olabilir. Sigaraya başlama yaşı ortancası 17,0 idi. World Bank. Cubing The epidemik,1999 Çelik P. Toraks Dergisi cilt 1,sayı 1, Nisan 2000. Göksel T. Toraks Dergisi cilt 2, sayı 3, Aralık 2001. Bu değer, diğer serilere göre daha yüksekti. Ancak KGTA Türkiye verilerine göre sigaraya başlama yaşının yükseldiği saptanmıştır.

43. Sınıflara göre öğrencilerin sigara içim durumları arasında anlamlı fark saptandı. Hazırlık, 4. ve 6. sınıflarda sigara içenlerin yüzdesi daha yüksekti. • Son sınıf öğrencilerinde daha yüksek içim oranlarının saptanması diğer çalışma sonuçlarına paraleldir. • Hazırlık sınıfı öğrencilerinin çoğunluğuna ulaşılabilmesi (n=841), bu sınıftaki içim oranının yüksek bulunmasını açıklayabilir. Metintaş S.Tüberküloz ve Toraks Vol:44 sayı:2 1996. Çuhadaroğlu Ç. TÜSAD XXI. Ulusal Kongresi.1993.

44. Yaşanılan yerleşim birimiyle sigara içim oranları arasında anlamlı ilişki saptanmadı. Bu sonuç, öğrencilerin %85’inin kentsel bölgeyi temsil ediyor olmasına bağlandı. • Yurtta kalan öğrenciler arasında sigara içmeyenler çoğunlukta idi. Öğrenci yurtlarında sigara içme yasağı uygulanmaktaydı. • Bu sonuç, yasakların davranışlar üzerindeki caydırıcı etkisine bağlı olabilir. Metintaş S.Tüberküloz ve Toraks Vol:44 sayı:2 1996.

45. Gelir düzeyi ile sigara içim oranları paralel seyretmektedir. Tüketilen sigara markaları, yüksek gelir düzeyinin bir sonucu olarak yorumlandı. ABD verileri kendi sigara içim oranlarının düştüğünü yansıtıyorsa da, sigaralarını gelişmekte olan ülkelerde başarı ile sattıklarını çalışmamız bir kez daha kanıtlamaktadır. MMWR,2004/53(23);499-502

46. Anne-baba birlikteliği, sigara içim oranlarını ve günlük sigara tüketimini etkilemektedir. • Öğrencilerin içinde bulunduğu negatifpsikososyal durumun sigara içim oranında belirleyici bir faktör olabileceğini düşündürdü.

47. Öğrencilerin sigaraya başlama nedenleri arasında merak ve özentinin ön planda olduğunu saptadık. Diğer çalışmalarla da gösterilmiş reklam etkisi lehine yorumladık. Emri S. Tob Control 1998;7(4):386-92 • Sigara içimi için uyaran olmasa bile (kızgınlık, mutluluk, alkol vb.) canı istediği için içen öğrenci sayısı (%51) çoğunluktaydı. • ‘Nikotin fiziksel bağımlılık yapan bir maddedir’. Bu sonuç bu gerçeği bir kez daha vurgulamaktadır.

48. Öğrencilerin çoğu sigara-hastalık ilişkisini, pasif içicilik tanımı ve zararlarının biliyor olmasına karşın, yarısından azı (%45)sigarayı bırakmayı düşünüyordu. • Gençler arasında ‘ileride hastalanma’ kaygısının sigarayı bırakmak için yeterli bir uyaran olmadığını düşündürmektedir.

49. SONUÇ ve ÖNERİLER • Geniş bir öğrenci grubunu içerdiği için, bu çalışma ülkemizdeki gençlerin sigara içme durumu ile ilgili fikir verebilir. • Sigara içimi üniversite öğrencilerinde önemli bir sorundur. • Sigaraya karşı etkili bir savaştan söz edebilmek için gençlerin sigaraya başlaması önlenmeli / erken yaşta sigarayı bırakmaları sağlanmalıdır. • Gelişmiş ülkelerdeki başarılı sonuçlar örnek alınarak, gerekli önlemlerin kısa sürede alınması konusunda daha duyarlı olmalıyız.

50. TEŞEKKÜRLER Bu çalışmayı gerçekleştirmemiz konusundaki yapıcı tutumları nedeniyle, üniversitemiz yöneticilerine, derslerde anketleri optimum koşullarda uygulayabilme konusundaki yardımları nedeniyle üniversitemiz öğretim üyelerine, gerekli önemi vererek anketi eksiksiz tamamlayan öğrencilerimize teşekkür ederiz.