Ochrona przyrody

1. Ochrona przyrody Przepisy międzynarodowe i obiekty chronione utworzone na mocy prawa międzynarodowego

2. Ochrona przyrody i ochrona środowiska • Ochrona przyrody i ochrona środowiska określają dwie sfery działalności człowieka, które, choć się zazębiają, nie są tożsame ze względu na cel i przedmiot zainteresowań oraz na stosowane środki, czyli formy i metody.

3. Ochrona przyrody • to zespół idei, środków i działań zmierzających do zachowania, a w razie potrzeby także odtworzeniaobiektów przyrodyw postaci pierwotnej lub możliwie mało zmienionej we wszystkich formach jej różnorodności, łącznie z warunkami i procesami decydującymi o ich trwałości.

4. Ochrona środowiska • to także zespół idei i działań zmierzających do zachowania środowiska w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka i gwarantujące ciągłość najważniejszych procesów w biosferze (np.: globalny i lokalne obiegi wody w przyrodzie) jako podstawy produkcyjnej działalności człowieka.

5. Prawo międzynarodowe ochrony przyrody i ochrony środowiska • Rok 1968, w którym miała miejsce XXIII Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ poświęcona globalnym problemom ochrony środowiska, oraz 1969 rok, w którym ukazał się Raport U Thanta “Człowiek i jego środowisko" - przyjmowane są jako początek narodzin światowego prawa ochrony środowiska. • Prawo to stanowią liczne międzynarodowe akty prawne, zwane konwencjami.

6. Prawo międzynarodowe ochrony przyrody i ochrony środowiska • Obecnie problemy ochrony środowiska i przyrody na świecie regulowane są przez konwencje i porozumienia międzynarodowe. • Dotychczas zawarto ich ponad 150.

7. Konwencja ramsarska- Ramsar -Iran - 1971 • Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa. • ma na celu zapewnienie ochrony obszarów wodno-błotnych, zwłaszcza tych o znaczeniu międzynarodowym, przez wspieranie ich utrzymywania, racjonalnego użytkowania, współpracę międzynarodową i tworzenie rezerwatów. • Do listopada 2006 roku Konwencję przyjęły 153 państwa. • W ramach konwencji prowadzony jest światowy spis ostoi Ramsar, w którym znajduje się obecnie ponad 1634 obszarów wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym (www.ramsar.org), o łącznej powierzchni 145 mln hektarów

8. Konwencja ramsarska w Polsce Polska 13 obiektów na liście ramsarskiej: • 166 Poland Jezioro Luknajno 22-Nov-77 • 282 Poland Slonsk Reserve 3-Jan-84 • 283 Poland Jezioro Swidwie 3-Jan-84 • 284 Poland Jezioro Karas 3-Jan-84 • 285 Poland Jezioro Siedmiu Wysp 3-Jan-84 • 756 Poland Biebrza National Park 27-Oct-95 • 757 Poland Slowinski National Park 27-Oct-95 • 758 Poland Stawy Milickie Nature reserve 27-Oct-95 • 1563 Poland Druzno Lake Nature Reserve 29/10/02 • 1564 Poland Narew River National Park 29/10/02 • 1565 Poland Poleski National Park 29/10/02 • 1566 Poland Subalpine peatbogs in Karkonosze Mountains 29/10/02 • 1567 Poland Wigry National Park 29/10/02

9. Konwencja paryska - Paryż 1972 rok • Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego • Ma na celu ochronę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego o wyjątkowej powszechnej wartości, m.in. przez nadawanie międzynarodowego statusu ochrony poprzez wpisanie na listę dziedzictwa światowego. • Lista światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO obejmuje (2006) 830 obiektów w 138 krajach, w tym 644 obiektów dziedzictw kulturowego, 162 przyrodniczego i 24 mieszanych.

10. Konwencja paryska - Paryż 1972 rok W rozumieniu konwencji za dziedzictwo naturalne uważane są: • 1) pomniki przyrody - utworzone przez formacje biologiczne lub fizyczne, przedstawiające wyjątkową powszechną wartość estetyczną lub naukową; • 2) formacje geologiczne i fizjograficzne stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub ich zachowania;, • 3) miejsca lub strefy o ściśle zaznaczonych granicach, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub zachowania naturalnego piękna.

11. Konwencja paryska - Paryż 1972 rok W rozumieniu konwencji za dziedzictwo kulturowe uważane są: • 1) zabytki obejmujące dzieła architektury, monumentalnej rzeźby lub malarstwa, elementy o charakterze archeologicznym, groty i inne elementy, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki i nauki; • 2) zespoły budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na architekturę lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki i nauki; • 3) miejsca zabytkowe, obejmujące dzieła człowieka lub wspólne - człowieka i przyrody, a także strefy i stanowiska archeologiczne mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki i nauki. granicach, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub zachowania naturalnego piękna.

12. Konwencja paryska - Paryż 1972 rok W 1992 roku dodano krajobraz kulturowy jako nową kategorię obiektów światowego dziedzictwa. Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO wyróżnia trzy zasadnicze kategorie krajobrazów kulturowych: • krajobrazy zaprojektowane i celowo stworzone przez ludzi, np.: Wersal, Lednice-Valtice; • krajobraz rozwinięte w sposób organiczny – żywe (ukształtowane przez dawne sposoby życia i funkcjonujące współcześnie) i “zamarłe” (obrazujące dawne sposoby życia, lecz współcześnie tracące ekonomiczne podstawy funkcjonowania. Do tej kategorii zaliczane są tradycyjne europejskie krajobrazy rolnicze. • krajobrazy będące wyznacznikiem wartości niematerialnych: religijnych, symbolicznych, artystycznych, estetycznych (nie jest konieczna obecność antropogenicznych obiektów materialnych), np.: Uluru Kata Tjuta, lub miejsca ważnych zdarzeń historycznych.

13. Konwencja paryska - obiekty z listy UNESCO w Polsce (2006) *1978 - Stare Miasto w Krakowie (K) * 1978 - Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce (K) * 1979 - Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau (K) * 1979 - Białowieski Park Narodowy - (wspólnie z Białorusią) (P) * 1980 - Stare Miasto w Warszawie (K) * 1992 - Stare Miasto w Zamościu - przykład renesansowej zabudowy miejskiej (K) * 1997 - Średniowieczny zespół miejski Torunia (K) * 1997 - Zamek Krzyżacki w Malborku (K) * 1999 - Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w. (K) * 2001 - Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (K) * 2003 - Drewniane kościoły południowej Małopolski i Podkarpacia - Binarowa, Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa (K) * 2004 - Park Mużakowski nad rzeką Nysą (wspólnie z Niemcami) (K) * 2006 - Hala Stulecia (Hala Ludowa) we Wrocławiu (K)

14. Konwencja waszyngtońska - 1973 • Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, (zwana również konwencją C1TES - Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Flora and Fauna). • Ma na celu kontrolę i reglamentację międzynarodowego handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. • Zabrania handlu większością z nich, a w stosunku do niewielkiej liczby gatunków dopuszcza handel według określonych procedur. Odnosi się to do okazów żywych, martwych, ich rozpoznawalnych części i pochodnych.

15. Konwencja waszyngtońska - 1973 • W konwencji stwierdza się na wstępie, że dzikie zwierzęta i rośliny w swych różnorodnych i pięknych formach stanowią niezastąpioną część naturalnej przyrody, która musi być zachowana dla obecnych i przyszłych pokoleń. • Konwencja zawiera załączniki (I-III), w których znajdują się listy gatunków objętych reglamentacją i zróżnicowaną procedurą wydawania zezwoleń na obrót międzynarodowy. • Każde wydawane zezwolenie jest opiniowane przez organ naukowy, a kopia jest przesyłana do Sekretariatu konwencji.

16. Konwencja bońska - 1979 Konwencja o ochronie migrujących gatunków dzikich zwierząt (Konwencja CMS - Convention on the Conservation of Migratory Species). • Celem konwencji jest rozszerzenie ochrony zagrożonych wyginięciem wędrownych gatunków dzikich zwierząt (są one również chronione w konwencji berneńskiej i waszyngtońskiej). Zgodnie z konwencją, ochrona gatunków wędrownych i ich siedlisk ma być realizowana przez wprowadzanie ścisłej ochrony tam, gdzie jest to właściwe. • Konwencja nakazuje zawieranie porozumień międzynarodowych dotyczących konkretnych gatunków.

17. Konwencja berneńska - 1979 Konwencja o ochronie europejskich gatunków dzikiej flory i fauny oraz ich naturalnych siedlisk. • Nakazuje chronić wszystkie dzikie gatunki oraz ich siedliska ze szczególnym uwzględnieniem gatunków zagrożonych i ginących, zwłaszcza endemicznych, w tym gatunków wędrownych. • Sieć EMERALD to paneuropejski system obszarów chronionych, tworzony w oparciu o Konwencję Berneńską. Do jego realizacji zaproszone są wszystkie kraje - sygnatariusze tej konwencji.

18. Konwencja o różnorodności biologicznej- Rio de Janeiro, 5 czerwca 1992 rok • Ma na celu ochronę różnorodności biologicznej biosfery, zrównoważone użytkowanie jej składników oraz sprawiedliwy podział w wykorzystaniu zasobów genetycznych. • Została przyjęta w Nairobi i od 1993 roku stała się prawem międzynarodowym. • Konwencja nakazuje zachowanie wszystkich form życia na Ziemi w całej ich obecnej rozmaitości (na poziomie genetycznym, gatunkowym i krajobrazu) oraz użytkowanie żywych zasobów przyrody w sposób umiarkowany.

19. Konwencja o różnorodności biologicznej- Rio de Janeiro, 5 czerwca 1992 rok Strony konwencji (państwa) są zobowiązane do: • rozpoznania różnorodności swych zasobów biologicznych i stałego ich monitoringu, • ustanowienia systemu obszarów chronionych lub też obszarów, na których należy podjąć specjalne kroki dla ochrony różnorodności biologicznej, • edukacji ekologicznej i podnoszenia świadomości społeczeństwa, • oceny efektywności podejmowanych działań, korygowania ich i składania regularnych raportów z tych działań.

20. Konwencja o różnorodności biologicznej- Rio de Janeiro, 5 czerwca 1992 rok Konwencja nakazuje chronić różnorodność biologiczną nie tylko na obszarach chronionych, ale także na wszystkich pozostałych terenach, w tym użytkowanych gospodarczo. Obowiązek ochrony dotyczy nie tylko dziko żyjących gatunków, ale także udomowionych przez człowieka (jako szczególnie cennych dla rolnictwa i hodowli).

21. Światowa koncepcja sieci rezerwatów biosfery (UNESCO - MAB) Światowa koncepcja sieci rezerwatów biosfery została przygotowana w ramach programu UNESCO “Człowiek i biosfera" (Mań and Biosphere - MAB) w 1970 roku. Koncepcja ta nie ma charakteru zobowiązania prawnomiędzynarodowego, lecz jest koncepcją naukową. Program MAB został powołany na Konferencji Generalnej UNESCO w 1970 roku. • W ramach programu MAB tworzone są rezerwaty biosfery, mające służyć promowaniu i demonstrowaniu zrównoważonych relacji między ludźmi i biosferą - 507 rezerwatów w 103 krajach • Według “Ramowego statutu światowej sieci rezerwatów biosfery", rezerwatami biosfery są obszary obejmujące ekosystemy lądowe, przybrzeżne, morskie lub ich wzajemną kombinację, które uzyskały międzynarodową akceptację w ramach programu UNESCO “Człowiek i biosfera" (MAB). • Rezerwaty biosfery, z których każdy pozostaje pod wyłącznym zwierzchnictwem państwa, w którym jest położony, a tym samym poddany prawodawstwu wyłącznie danego kraju - tworzą Światową Sieć Rezerwatów Biosfery, MAB (zawierającą przykłady ekosystemów reprezentujących biomy świata), w której uczestnictwo państw jest dobrowolne.

22. Światowa koncepcja sieci rezerwatów biosfery (UNESCO - MAB) Rezerwat biosfery powinien zawierać: 1) reprezentacyjne przykłady naturalnych biomów obszaru, na którym występuje; 2) rzadkie zespoły roślin i zwierząt lub tereny szczególnie cenne ze względów przyrodniczych; 3) przykłady harmonijnego krajobrazu utworzonego przez tradycyjny sposób użytkowania ziemi; 4) przykłady ekosystemów zmodyfikowanych lub zdegradowanych, które mogą być rekultywowane i przywrócone do stanu zbliżonego do naturalnego; 5) rezerwat biosfery powinien być dostatecznie duży, aby mógł stać się niezależną jednostką odpowiednią do prowadzenia badań i użytkowania terenu bez konfliktów; 6) rezerwat biosfery powinien zapewniać możliwość prowadzenia badań ekologicznych, kształcenia i szkolenia, które będą wykorzystywane do badań porównawczych dotyczących zmian całej biosfery; 7) musi mieć zapewnioną odpowiednią ochronę prawną; 8) rezerwaty biosfery powinny współistnieć z innymi terenami chronionymi, np. parkami narodowymi.

23. Rezerwaty Biosfery MAB w Polsce

24. Konwencja helsińska, HELCOM, 1974 rok (stara konwencja) i 1992 rok (nowa konwencja) • Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiegoma na celu ochronę zasobów morskich Bałtyku przed wszelkiego rodzaju zanieczyszczeniami. • W ramach konwencji z 1974 roku wykonuje się badania stanu Bałtyku (monitoring). W aneksach konwencji znajdują się m.in. wykazy substancji szkodliwych, których zrzuty do Bałtyku są zakazane bądź ilość ich jest ograniczona. • Nowa konwencja helsińska z 1992 roku, poszerzyła zasięg działania na cały obszar zlewniowy Morza Bałtyckiego i zaostrzyła reżimy ochronne. Położyła główny nacisk na podejmowanie kompleksowych działań w całym zlewisku Bałtyku w następującym zakresie : 1) podejmowanie środków zaradczych przed substancjami mogącymi zanieczyszczać morze; 2) wykorzystanie i zastosowanie: najlepszej dostępnej technologii - NDT (Best Avaiable Technology -BAT), najlepszej praktyki ekologicznej - NEP (Best Environmental Practice -BEP), zasady, że zanieczyszczający płaci (Poluter Pays Principle - PPP); 3) przeprowadzanie ocen oddziaływania na środowisko dla działalności mogącej niekorzystnie wpływać na stan środowiska morskiego.

25. Konwencja genewska 1979 rok Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości • Ma na celu przeciwdziałanie zanieczyszczeniom atmosfery powstających w wyniku wprowadzania przez człowieka substancji lub energii zagrażających zdrowiu ludzkiemu, zasobom żywym i ekosystemom. • Transgraniczne zanieczyszczenie powietrza na dalekie odległości oznacza takie zanieczyszczenie, którego pochodzenie umiejscowione jest całkowicie lub częściowo poza obszarem jednego państwa i ma szkodliwy wpływ na obszar innego państwa, przy czym nie jest możliwe rozróżnienie udziału pojedynczych źródeł emisji lub ich grup.

26. Konwencja genewska, 1979 rok Do konwencji genewskiej w kolejnych latach dołączano dodatkowe protokoły dotyczące przeciwdziałania zanieczyszczaniu powietrza: • protokół genewski, z 1984 roku, w sprawie długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości w Europie - EMEP • protokół helsiński (siarkowy), w sprawie redukcji emisji siarki o 30% - 1985 rok; • protokół sofijski, w sprawie ograniczenia emisji tlenków azotu i ich transgranicznego przemieszczania - 1988 rok, • protokół z Aarhus, dotyczący metali ciężkich - 1998 rok, • protokół dotyczący trwałych zanieczyszczeń organicznych - Aarhus 1998 rok, • protokół z Goeteborga, w sprawie przeciwdziałania zakwaszeniu, eutrofizacji i powstawaniu ozonu przyziemnego - 1999 rok.

27. Konwencja klimatyczna - ramowakonwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, Nowy Jork, 1992 rok (konwencja z Rio de Janeiro) • Celem konwencji jest ograniczenie emisji tzw. gazów szklarniowych do bezpiecznego poziomu, który nie spowoduje antropogenicznej zmiany klimatu globalnego. Konwencja ma charakter ramowy. • Negocjowane są szczegółowe protokoły i aneksy dotyczące takich zagadnień, jak: • redukcja gazów cieplarnianych, • poprawa zdolności biosfery do pochłaniania dwutlenku węgla, • finansowanie działań na rzecz ochrony klimatu, • zasady transferu technologii bezpiecznych dla środowiska, • prowadzenie wspólnych badań naukowych, • kontrola stanu środowiska iskuteczności mechanizmów ograniczenia koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze

28. Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków granicznych i jezior międzynarodowych, Helsinki, 1992 Zobowiązuje do zapobiegania i zmniejszania jakiegokolwiek oddziaływania transgranicznego, a w szczególności w zakresie zanieczyszczenia wód transgranicznych, sprawiedliwego ich użytkowania, racjonalnego gospodarowania nimi oraz zachowania ekosystemów lub, jeśli to niezbędne, restytuowania ich.

29. Konwencja wiedeńska - 1985 rok Konwencja o ochronie warstwy ozonowej • Ma ona na celu ochronę zdrowia ludzi i środowiska przed niebezpiecznymi skutkami zmian w warstwie ozonowej. • Konwencja zobowiązuje do prowadzenia systematycznych obserwacji i badań w zakresie warstwy ozonowej i skutków jej zmian; nakłada obowiązek przekazywania tych informacji ośrodkom międzynarodowym • Ważnym dokumentem jest protokół montrealski (Montreal 1987), w sprawie substancji zubażających warstwę ozonową, którego głównym zaleceniem jest redukcja zużycia i produkcji substancji niszczących warstwę ozonową, znajdujących się pod kontrolą.

30. Konwencja bazylejska 1989 rok Konwencja w sprawie kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych i ich użytkowania • Konwencja potwierdza z jednej strony prawo każdego państwa do wprowadzenia zakazu importu odpadów, z drugiej zobowiązuje je do kontrolowania eksportu odpadów. • Eksport taki dopuszczalny jest tylko w odniesieniu do odpadów nie objętych w kraju importera zakazem importu (powinno to być każdorazowo potwierdzone pisemną zgodą organów tego państwa). • Intencją konwencji jest ponadto stworzenie dwóch oddzielonych od siebie rynków międzynarodowego obrotu odpadami. Jeden z nich tworzą państwa – strony konwencji (w sumie 106 państw z różnych kontynentów), drugi – pozostałe kraje.

31. Konwencja bazylejska 1989 rok Konwencja w sprawie kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych i ich użytkowania Do pozostałych zasad konwencji należy zaliczyć: • zasadę minimalizowania odpadów w aspekcie ich ilości oraz szkodliwości, • zasadę usuwania (unieszkodliwiania) odpadów w miejscu ich powstawania, jeśli jest to tylko możliwe (tzn. eksport odpadów dopuszczalny jest wyjątkowo, gdy państwo eksportujące nie posiada możliwości usuwania (unieszkodliwiania) od-padów w sposób bezpieczny dla środowiska, • zasadę dbałości w obrocie międzynarodowym odpadami niebezpiecznymi (powinny być one należycie opakowane, oznakowane i transportowane), • zasadę traktowania Arktyki jako strefy wolnej od odpadów.

32. Europejska Konwencja Krajobrazowa Rady Europy, 2000 Jest nową konwencją międzynarodową, komplementarną w stosunku do innych konwencji dotyczących środowiska kulturowego i przyrodniczego, m.in. konwencji paryskiej o ochronie światowego dziedzictwa (1972) i konwencji o różnorodności biologicznej (1992). Celem konwencji jest ochrona europejskich krajobrazów • Zobowiązuje kraje Europy do ochrony oraz właściwego gospodarowania i planowania krajobrazów. • W preambule stwierdza się m.in., że krajobraz przyczynia się do tworzenia kultur lokalnych i jest podstawowym komponentem europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, przyczyniając się do dobrobytu ludzi. • Krajobraz stanowi ważną część jakości życia ludzi zamieszkujących wszędzie: zarówno na obszarach zdegradowanych, jak i na terenach bardzo pięknych i wartościowych. Jakość i różnorodność krajobrazów europejskich jest wspólnym zasobem, a współpraca krajów na rzecz ochrony, gospodarowania i planowania krajobrazów jest bardzo ważna.

33. Europejska Konwencja Krajobrazowa Rady Europy, 2000 • W konwencji krajobraz jest zdefiniowany jako obszar postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania czynników przyrodniczych i/lub ludzkich. • Konwencja dotyczy całości krajobrazu - zarówno terenów wyjątkowych, jak i pospolitych, także zdegradowanych. • Każdy kraj, będący stroną konwencji, jest zobowiązany m.in. do: - prawnego uznania krajobrazów jako istotnego komponentu otoczenia ludzi, - ustanowienia i wdrożenia każdej polityki w zakresie krajobrazu, ukierunkowanej na ochronę, gospodarkę i planowanie,

34. Konwencja krajobrazowa -stan na listopad 2006

35. Prawo międzynarodowe - podsumowanie • Podsumowując, należy stwierdzić, że prawo międzynarodowe dotyczące ochrony przyrody, ochrony środowiska i ochrony krajobrazu jest bardzo rozbudowane i obejmuje różne komponenty środowiska przyrodniczego, a także dotyczy środowiska kulturowego. • Na podkreślenie zasługuje fakt, że Polska jest stroną w wielu konwencjach o charakterze ekologicznym.