Otwarte zasoby naukowe w Polsce

1. Marcin Werla (mwerla@man.poznan.pl) IChB PAN – Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe Otwarte zasoby naukowe w Polsce

2. Agenda • Wybrane projekty i inicjatywy, współpraca europejska • Otwarte zasoby naukowe w Polsce • Sieć polskich bibliotek cyfrowych jako narzędzie Open Access

3. Wybrane projekty i inicjatywy, współpraca europejska

4. Wybrane projekty i inicjatywy • Otwórz Książkę • Celem projektu „Otwórz książkę" jest stworzenie cyfrowej kolekcji współczesnych książek naukowych, udostępnionych przez autorów. W jej skład wejdą przede wszystkim książki niedostępne już na rynku w wersji drukowanej, a mimo to posiadające wartość naukową i edukacyjną. Chcemy z pomocą nowych technologii zwiększyć dostępność publikacji naukowych. • http://otworzksiazke.pl/ • Otwarta Nauka • Informacje o ruchu otwartej nauki w Polsce i na świecie oraz o projektach otwartej nauki realizowanych w ICM UW. • http://otwartanauka.pl/

5. Wybrane projekty i inicjatywy • Creative Commons Polska • http://creativecommons.pl/ • Koalicja Otwartej Edukacji • Koalicja Otwartej Edukacji jest porozumieniem organizacji pozarządowych i instytucji działających w obszarze edukacji, nauki i kultury. Celem jej działania jest budowanie, promocja i aktywizm na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych rozumianych jako materiały, które są udostępnione w sposób otwarty i gwarantujący ich odbiorcom wolność wykorzystywania i odtwarzania utworu, wolność poznawania dzieła oraz stosowania zawartych w nim informacji, wolność redystrybucji i wolność dystrybucji dzieł pochodnych. • http://koed.org.pl/

6. Współpraca europejska • DRIVER / DRIVER II – Digital RepositoryInfrastructureVision for EuropeanResearch • ICM UW • http://www.driver-community.eu/ • COAR – Confederation of Open Access Repositories • ICM UW • OpenAIRE: archiveaccessanytime, anywhere • ICM UW • COMMUNIA – TheEuropeanThematic Network on the Digital Public Domain • ICM UW • UMK • http://www.communia-project.eu/

7. Otwarte zasoby naukowe w Polsce

8. Polskie czasopisma wg DOAJ • DOAJ = Directory of Open Access Journals • 73 czasopisma • Najstarsze • Acta Ichthyologica et Piscatoria (1970) • Probability and MathematicalStatistics (1980) • Acta Chromatographica (1996) • Większość powstała po roku 2000 • Wydawane przez uczelnie, instytuty badawcze, stowarzyszenia, ale również przez firmy • Termedia, Versita, Cornetis • Tylko przy dwóch tytułach podano informację o licencji (CC-BY)

9. Polskie repozytoria wg OpenDOAR • OpenDOAR = Directory of Open Access Repositories • 17 repozytoriów • 15 nazwanych biblioteką cyfrową • 6 to regionalne biblioteki cyfrowe • 2 nazwane repozytorium • Przyrost liczby zgłoszonych repozytoriów:

10. Polskie repozytoria wg portalu DRIVER • DRIVER = Digital Repository Infrastructure Vision for European Research • 2 repozytoria • 534 dokumenty • jedno repozytorium zarejestrowane również w OpenDOAR

11. Sieć polskich bibliotek cyfrowych jako narzędzie Open Access

12. Biblioteki cyfrowe w Polsce • Liczba obiektów cyfrowych • 327 239 dostępnych • około 9000 nowych obiektów co miesiąc • Liczba aktywnych bibliotek cyfrowych: • 21 regionalnych • 24 instytucjonalnych • http://fbc.pionier.net.pl/owoc/list-libs + kilka bibliotek cyfrowych na etapie planowania, konfiguracjiczy wstępnego wprowadzania publikacji Biblioteki regionalne Biblioteki instytucjonalne http://fbc.pionier.net.pl/owoc/libs-map

13. Zasoby naukowe w polskich bibliotekach cyfrowych • Obecnie w przybliżeniu 5400 obiektów to zasoby naukowe: • Artykuły • Monografie • Opracowania • Podręczniki • Prace dyplomowe • Rozprawy doktorskie • Skrypty • Wykłady • Około 8% – 10% tych zasobów dostępna jest tylko w wewnętrznej sieci poszczególnych uczelni, reszta to zasoby dostępne dla każdego internauty • Niestety w serwisach typu DRIVER czy OpenDOAR brakuje informacji o tych zasobach…

14. Proces łączenia rozproszonych bibliotek cyfrowych • Główne cele • Ułatwienie wykorzystania zasobów polskich bibliotek cyfrowych i repozytoriów • Zwiększenie widoczności i popularyzacja zasobów polskich bibliotek cyfrowych i repozytoriów w Internecie • Udostępnienie użytkownikom Internetu i twórcom bibliotek cyfrowych nowych, zaawansowanych usług sieciowych opartych na zasobach polskich bibliotek cyfrowych i repozytoriów

15. Proces łączenia rozproszonych bibliotek cyfrowych • Federacja Bibliotek Cyfrowych • Usługa sieciowa pobierająca metadane ze wszystkich zgodnych z protokołem OAI-PMH bibliotek cyfrowych i repozytoriów w Polsce • Pobrane metadane są podstawą do udostępniania nowych usług w ramach FBC • Stworzona, utrzymywana i rozwijana przez PCSS • Publicznie dostępna od 22 czerwca 2007 r. • Adres WWW: http://fbc.pionier.net.pl/

17. Federacja Bibliotek Cyfrowych • Podstawowe założenia • Nie ma potrzeby ani konieczności deponowania obiektów cyfrowych na serwerze FBC czy w PCSS • Brak opłat za udział w FBC i korzystanie z niej • Otwarte standardy są podstawą komunikacji i współpracy z FBC: • Przede wszystkim uznany na świecie protokół OAI-PMH • Podstawowy schemat opisu to Dublin Core Simple

18. Federacja Bibliotek Cyfrowych jako agregator metadanych Usługa agregująca i porządkująca metadane Biblioteki cyfrowe Instytucje

19. Federacja Bibliotek Cyfrowych jako agregator metadanych • FBC nie tylko gromadzi metadane obiektów z polskich bibliotek cyfrowych, ale również przekazuje je dalej • Od 12 grudnia 2009 r. FBC jest dostawcą danych dla Europeany • Dzięki temu udział zasobów pochodzących z Polski wzrósł w przybliżeniu z 0.4% do 5.5%

20. Federacja Bibliotek Cyfrowych jako agregator metadanych Usługa agregująca i porządkująca metadane Biblioteki cyfrowe Instytucje

21. Federacja Bibliotek Cyfrowych jako agregator metadanych • Europeana jest nastawiona na dziedzictwo kulturowe i pobiera z FBC informacje o wszystkich obiektach • Istnieją jednak serwisy skupiające się na pracach naukowych i dzięki FBC polskie prace mogą być tam również widoczne

22. Federacja Bibliotek Cyfrowych jako agregator metadanych • Przykład: DART-Europe E-theses Portal • http://www.dart-europe.eu/ • Połączenie z FBC od 12.01.2010 r. • 265 prac obiektów (głównie prac doktorskich) z 13 uczelni • Codzienna aktualizacja danych • Pełna automatyzacja • Czas od publikacji w bibliotece cyfrowej do publikacjiw DART-Europe to dwa dni

24. Federacja Bibliotek Cyfrowych jako agregator metadanych • Przykład: DART-Europe E-theses Portal • Na pytanie o pozwolenie na przyłączenie do DART-Europe poprzez FBC odpowiedziało 14 spośród 29 zapytanych bibliotek cyfrowych • sześć nie posiada prac doktorskich itp. odpowiadających profilowi DART-Europe • dwie nie są w stanie określić jak automatycznie wyszukać te prace

25. Podsumowanie • Poza funkcjonującymi w Polsce inicjatywami skupionymi przede wszystkim na Open Access istnieje również sieć rozproszonych bibliotek cyfrowych, która z powodzeniem może być wykorzystywana jako narzędzie rozwiązujące część technicznych problemów związanych z publikowaniem i promocją materiałów w modelu Open Access. • Połączenie FBC z DART-Europe pokazuje, że taki tryb współpracy jest praktycznie możliwy, ale pokazuje też że potrzebna jest praca na poziomie repozytoriów/bibliotek cyfrowych aby wykorzystać pełne możliwości. • Obecnie PCSS prowadzi prace związane zarówno z przyłączaniem zasobów widocznych poprzez FBC do innych serwisów (w tym zbliżonych do DART-Europe), jak i z ułatwieniem publikowania w polskich bibliotekach cyfrowych na zasadzie self-archiving.

26. Dziękuję za uwagę! Marcin Werla (mwerla@man.poznan.pl) IChB PAN – Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe Otwarte zasoby naukowe w Polsce