Tematyka spotkania

1. Tematyka spotkania Zmiany w przepisach prawa dotyczące orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego oraz projektowane zmiany dotyczące funkcjonowania młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii. Zachowanie zasad bezpieczeństwa nieletnich kierowanych do młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii w zakresie współpracy z policją. Współpraca poradni psychologiczno-pedagogicznych z placówkami resocjalizacyjnymi i socjoterapii w zakresie udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowaniem i kształceniem dzieci i młodzieży. Procedury zgłaszania wypadków do Zachodniopomorskiego Kuratora Oświaty. Praktyczne zastosowanie procedur dotyczących bezpieczeństwa na terenie placówek resocjalizacyjnych i socjoterapii.

2. Krajowy mechanizm prewencji Podstawa prawna utworzenia Krajowego Mechanizmu Prewencji W 2002 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku przyjęło Protokół fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Protokół ten został ratyfikowany przez Rzeczpospolitą Polską w 2005 r., na podstawie uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, stanowi zatem część polskiego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowany, zgodnie z treścią art. 91 Konstytucji RP.

3. Krajowy mechanizm prewencji Każde Państwo-Strona Protokołu jest zobowiązane, na poziomie krajowym, do utworzenia, wyznaczenia bądź utrzymania już istniejących, jednego lub kilku krajowych mechanizmów prewencji. W Polsce zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji zostały powierzone Rzecznikowi Praw Obywatelskich w dniu 18 stycznia 2008 r. Zadaniem Krajowego Mechanizmu Prewencji jest wzmocnienie ochrony osób pozbawionych wolności przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem.

4. Działalność krajowego mechanizmu prewencji W dotychczasowej działalności przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich wykonujący zadania KMP przeprowadzili wizytacje zapobiegawcze: w 2008 r. – 3 MOW i 1 MOS, w 2009 r. – 7 MOW i 4 MOS, w 2010 r. – 9 MOW i 1 MOS Zauważono następujące problemy: Niewłaściwe traktowanie przez personel placówki Praktyka stosowania nieregulaminowych kar dyscyplinarnych oraz odpowiedzialności zbiorowej Ograniczanie dostępu do zajęć na świeżym powietrzu Niewłaściwe warunki bytowe

5. MOW i MOS – środki dyscyplinarne Wymierzanie przez pracowników kar wobec wychowanków winno odbywać się z uwzględnieniem podstawowych wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych, zgodnie z którymi: 1. stosując karę nie wolno odbierać wychowankowi godności ludzkiej; 2. kara nie powinna być wyrazem przewagi wychowawcy nad wychowankiem; 3. kara nie powinna być zemstą; 4. kara nie powinna zawierać elementów szyderstwa, ironii, czy złośliwości. Bez poszanowania powyższych zasad dyscyplinowania, można doprowadzić do tego, że kara przybierze formę ataku na wychowanka ze strony wychowawcy (lub będzie tak przez nieletniego odczuwana).

6. Działalność krajowego mechanizmu prewencji We wszystkich wizytowanych placówkach zwracano uwagę na dostępność informacji na temat praw i obowiązków wychowanków oraz informacji o instytucjach, do których nieletni mogą się zwrócić w razie potrzeby. Warunki bytowe zapewnione nieletnim, w wizytowanych placówkach, były zróżnicowane, w większości placówek bardzo dobre. KMP zwróciło uwagę na: brak sal gimnastycznych w niektórychplacówkach, niezachowaną estetykę pokoi wychowanków, konieczność systematycznego naprawiania usterek (np. włączników światła), usuwania zagrzybień na ścianach, potrzebę zamontowania drabinek umożliwiających wejście na górne łóżka i zabezpieczeń górnych łóżek.

7. Problem niedoprowadzania nieletnich do MOW i MOS 12.03.2010 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Komendanta Głównego Policji o wskazanie przyczyn niedoprowadzeń przez funkcjonariuszy Policji nieletnich do młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii. W odpowiedzi Komendant Główny Policji wskazał, iż Regulamin urzędowania sądów powszechnych określa podmioty, które sąd może zobowiązać do doprowadzenia nieletniego do MOW i MOS. Są to: rodzice, sam nieletni, w uzasadnionych przypadkach Policja. W marcu 2010 r. Minister Sprawiedliwości wystąpił do wszystkich prezesów sądów okręgowych z pismem nadzorczym, w którym przypomniano zakres obowiązków sądów rodzinnych dotyczących nadzoru sędziów rodzinnych nad wykonaniem orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub socjoterapii , który winien również obejmować monitorowanie kwestii doprowadzenia nieletnich do tych placówek.

8. Działalność krajowego mechanizmu prewencji W związku z działalnością Krajowego Mechanizmu Prewencji Podsekretarz Stanu MEN Zbigniew Włodkowski pismem z dnia 31 marca 2010 r. zwrócił się do Państwa o przekazywanie informacji dotyczących wypadków nadzwyczajnych w trybie comiesięcznym na odpowiednim wzorze rejestru wypadków nadzwyczajnych. Analiza przesyłanych przez MOS i MOW Rzecznikowi informacji o wypadkachnadzwyczajnych: 1. Należy podkreślić, iż istnieje problem z właściwym zakwalifikowaniem przez dyrektorów placówek zaistniałego zdarzenia jako „zdarzenie nadzwyczajne”. Stąd zdarzają się przypadki nie zgłaszania informacji o ważnym wydarzeniu mającym znamiona wypadku nadzwyczajnego, innym razem podawane są informacje o sytuacjach, które nie kwalifikują się do kategorii zdarzeń, o których mowa.

9. Działalność krajowego mechanizmu prewencji 2. Brakuje jednolitych procedur dokumentowania wypadków nadzwyczajnych, nie są również określone sposoby postępowania, jakie należy przyjąć po ich wystąpieniu. 3. Wydaje się, że po wystąpieniu wypadku nadzwyczajnego brakuje analizyw aspekcie uwarunkowań podkulturowych, zwłaszcza w sytuacji, gdyw jednej placówce ma miejsce kilka, rozłożonych w niedługim czasie, zdarzeń. 4. Rzecznik podejmując sprawy dot. wypadków nadzwyczajnych bada jew aspekcie zapewnienia bezpieczeństwa osobistego i poszanowania praw nieletnich. Koncentruje więc swoją uwagę na badaniu takich zdarzeń, jak: zgony, samobójstwa, próby samobójcze, ciężkie uszkodzenia ciała wskutek działania nieletniego, pracownika lub innej osoby, zgwałcenia, znęcanie się, pobicia skutkujące ciężkim uszkodzeniem ciała. Zatem ważne jest, by informacje, zawarte w miesięcznych zestawieniach o wypadkach nadzwyczajnych przekazywane Rzecznikowi, w tych sprawach były jak najbardziej szczegółowe. W przypadku ucieczek można poprzestać na wskazaniu ich liczby.

10. Proponowane procedury postępowania opracowane na podstawie materiału przygotowanego przez biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Co zrobić, jeśli ktoś stosuje przemoc? Jeśli przemoc stosuje inny wychowanek, rówieśnik albo osoba dorosła spoza ośrodka, najlepiej zgłosić to wychowawcy lub dyrektorowi ośrodka. Obowiązuje procedura zgłaszania przez dyrektora przestępstw popełnianych na terenie ośrodka. Dyrektor i pracownicy są kontrolowani pod tym względem w ramach nadzoru pedagogicznego (czy doszło do złożenia zawiadomienia, czy uczyniono wszystko, żeby sprawę wyjaśnić itp.). Pracownicy ośrodka powinni, gdy ktoś zgłosi im taką sprawę: - zawiadomić dyrektora, - wspólnie podjąć działania w celu wyjaśnienia sprawy, - zawiadomić organy ścigania czy inne instytucje, - udzielić wsparcia psychologicznego.

11. Proponowane procedury postępowania opracowane na podstawie materiału przygotowanego przez biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Natomiast jeśli sprawcą jest pracownik ośrodka, należy porozmawiać z dyrektorem. Jeśli poszkodowany obawia się takiej rozmowy lub z jakichś powodów nie chce jej prowadzić, może sam zawiadomić organy ścigania o przestępstwie. Może napisać do sądu rodzinnego, który zajmujesię jego sprawą (jeśli jest w ośrodku na podstawie orzeczenia sądu). Może napisać też do kuratorium oświaty, które sprawuje nadzór nad ośrodkiem. W niektórych przypadkach zastosowanie przez pracownika siły fizycznej może być zgodne z prawem. Po zgłoszeniu sprawy na Policję lub do prokuratury zostaną podjęte czynności, zmierzające do wyjaśnienia sprawy.

12. Proponowane procedury postępowania opracowane na podstawie materiału przygotowanego przez biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Kary Jeżeli wychowanek nie będzie przestrzegał zasad ośrodka, ośrodkowi przysługuje prawo podjęcia środków dyscyplinujących. Katalog kar stosowanych wobec wychowanków oraz tryb odwoływania się od karokreśla statut każdego ośrodka. Takimi karami mogą być np. upomnienie wychowawcy, nagana z wpisem do akt i powiadomieniem rodziców/prawnych opiekunów, upomnienie dyrektora, nagana dyrektora, zawieszenie prawa do udziału w zajęciach pozalekcyjnych, dyscyplinarne przeniesienie do innej placówki. Stosowanie kar nie może być nigdy poniżające i nie powinno służyć innym celom niż ukaranie za konkretne przewinienie.

13. Proponowane procedury postępowania opracowane na podstawie materiału przygotowanego przez biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Środki przymusu W wyjątkowych przypadkach, zwłaszcza w sytuacjach zagrażających życiu lub zdrowiu wychowanków, mogą być zastosowane środki przymusu bezpośredniego. Prawo stanowi, że środkiem, który można zastosować w takich przypadkach jest użycie siły fizycznej. Siłę fizyczną można zastosować, by zapobiec sytuacjom zagrożenia takim jak: - samobójstwo wychowanka, - zamach wychowanka na życie lub zdrowie innej osoby, - nawoływanie do buntu w ośrodku, - zbiorowa ucieczka z ośrodka, - takie niszczenie mienia, które powoduje zakłócenie porządku w ośrodku, - samowolne oddalenie się z ośrodka. Można też zastosować siłę fizyczną, w celu doprowadzenia do placówki (np. gdy wychowanek uciekł i stawia opór).

14. Proponowane procedury postępowania opracowane na podstawie materiału przygotowanego przez biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Pozostałe warunki użycia siły fizycznej zgodne z prawem: - Siła została zastosowana, gdy inne środki (np. zwrócenie uwagi, wydanie polecenia) nie zadziałały, po ostrzeżeniu o możliwości jej użycia, aby dać szansę zmiany zachowania. - Była stosowana tylko tak długo, jak wymagały tego ww. cele (czyli gdy ustało zagrożenie siła nie powinna być dłużej stosowana). - Środek NIE był zastosowany jako kara! - Siła była odpowiednia do stopnia zagrożenia. - Poddano wychowanka później badaniu lekarskiemu.

15. W dniu 22 lutego 2011 r. Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia środków przymusu bezpośredniego wobec nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii (Dz. U. Nr 48, poz. 248) Rozporządzeniewprowadza kilka istotnych zmian w zasadach stosowania przymusu bezpośredniego względem nieletnich. Niedopuszczalne jest wykorzystywanie przymusu w celu poniżenia lub upokorzenia, natomiast zastosowanie siły fizycznej ma polegać na obezwładnieniu ręcznym. Niedopuszczalne jest również zadawanie uderzeń, chyba że w celu odparcia bezpośredniego zamachu na życie lub zdrowie własne lub innych osób. Sprecyzowano również zasady dotyczące wyposażenia izb izolacyjnych oraz zasad umieszczania tam nieletnich. Nowością jest obowiązek istnienia monitoringu w izbie, ponadto stan osoby tam przetrzymywanej musi być sprawdzany nie rzadziej niż co 15 minut. Korekcie uległy również przepisy dotyczące stosowania kaftana bezpieczeństwa oraz pasa obezwładniającego. Z chwilą wejścia w życie rozporządzenia maksymalny czas stosowania tych środków wynosi 8 godzin, podczas gdy do tej pory czas ten był nielimitowany.

16. Każde zastosowanie środka przymusu bezpośredniego skutkować będzie sporządzeniem protokołu przez pracownika, który podjął taką decyzję, a ponadto będzie odnotowane w rejestrze prowadzonym przez dyrektora ośrodka. Dyrektor będzie miał też obowiązek powiadomić niezwłocznie o tym fakcie sędziego rodzinnego, który sprawuje nadzór nad zakładem lub ośrodkiem, sąd rodzinny wykonujący środek poprawczy lub wychowawczy albo organ, do którego dyspozycji pozostaje nieletni przebywający w schronisku. Maksymalny czas na powiadomienie w/w organów przez dyrektora skrócono z 72 do 24 godzin. Zmieniono również zasady, według których nieletni może złożyć skargę na zastosowanie wobec niego środka przymusu bezpośredniego. Rozporządzenie wprowadza termin 30 dni, w ciągu których można to uczynić, przy czym o możliwości złożenia skargi należy pouczyć nieletniego. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, tj. 7 marca 2011 r.

17. Dziękuję za uwagę Beata Giebas Wizytator WNP KO Szczecin