Główne problemy życiowe mieszkańców województwa lubuskiego – próba diagnozy

1. Główne problemy życiowe mieszkańców województwa lubuskiego – próba diagnozy dr hab. Zdzisław Wołk, prof. UZ Kierownik Katedry Pedagogiki Społecznej Uniwersytet Zielonogórski Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2. Na Ziemi Lubuskiej żyje mi się bardzo dobrze…(Kobieta 62l.)Mieszkam tu od zawsze, tu się urodziłem, wyjeżdżałem tylko do szkół, ale zawsze wracałem. Założyłem rodzinę i mieszkamy tu do dziś dnia. Nie zamierzam zmieniać miejsca zamieszkania…(Mężczyzna 33l.)W dzisiejszych czasach żyje się bardzo ciężko. Chyba nie ma większego znaczenia, na jakim terenie Polski się żyje…(Kobieta 47l.)na Ziemi Lubuskiej ludziom żyje się raczej ciężko…(Kobieta 43l.) Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3. Treść i układ: Zakres treściowy • Idea i cele projektu • Źródła wiedzy – charakterystyka badanych osób Problemy Lubuszan 2012 • Status społeczny • Rodziny lubuskie • Wsparcie społeczne • Praca i bezrobocie • Czas wolny • Główne refleksje

4. Założony jawny i ukryty program projektu • Zrealizowanie celów badawczych, • Okazanie zainteresowania życiem konkretnych ludzi, ich sukcesami, problemami, niepokojami, strategiami życia, podejściem do zadań rozwojowych. • Zrozumienie zachowań i wyborów dokonywanych przez mieszkańców województwa lubuskiego na kolejnych etapach swojego życia, • Wykorzystanie uzyskanej wiedzy przez władze lokalne, pomoc społeczną, służbę zdrowia, edukację, służby zatrudnienia i inne podmioty działające na terenie województwa prowadzących do efektywnej pomocy osobom potrzebującym i skutecznego działania na rzecz przeciwdziałania marginalizacji oraz sprzyjania włączeniu społecznemu osób zmarginalizowanych.

5. Wykluczenie społeczne może być następstwem własnego postępowania lub rezultatem oddziaływań zewnętrznych - ze strony innych ludzi lub doświadczanych zjawisk społecznych. • Wykluczenie społeczne jest związane z nierównościami społecznymi. Jest jednocześnie zjawiskiem i procesem. Jest stosunkowo trwałe, niekiedy może być przenoszone na kolejne pokolenia. Doświadczanie wykluczenia społecznego prowadzi do umacniania się bierności własnej, redukowania aspiracji i do coraz większego wycofywania się i wyłączania się z życia własnej społeczności. Początkowo może być związane z jednym niepożądanym zjawiskiem społecznym, z czasem generowane są kolejne czynniki wzmacniające marginalizację, co prowadzi do tworzenia się syndromów wykluczenia społecznego. • Zagrożenie wykluczenie społecznym jest wiele grup społecznych, w szczególności młodzież znajdująca się poza systemem edukacji, osoby długotrwale bezrobotne, osoby powracające z zakładów karnych, osoby bezdomne, osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków, osoby chore psychicznie. • Unia Europejska przykłada duże znaczenie do przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, które uważane jest za ważne zadanie każdego z państw członkowskich. Również Polska włączyła się do realizacji tej idei, co znalazło odzwierciedlenie w Narodowej Strategii Integracji Społecznej.

6. Realizatorzy badań dorosłej części społeczeństwa lubuskiego • Zespół badawczy I • Pracownicy Katedry Pedagogiki Społecznej UZ – badacze i jednocześnie praktycy, kształcący pedagogów w zakresie pomocy społecznej, pracy socjalnej, socjoterapii. • Uczestniczą w pracach różnych form społecznego wsparcia jako doradcy, terapeuci, mediatorzy, kuratorzy społeczni, członkowie komisji, pracownicy poradni i in. • dr hab. Zdzisław Wołk, prof. UZ – kier. zespołu • dr Halina Borcz • dr Anna Korlak – Łukasiewicz • dr Elżbieta Lipowicz • dr Ireneusz Nijaki • dr Marcin Szumigraj • dr Magdalena Zdaniewicz

7. Zespół I - pracy socjalnej realizował badania obejmujące dorosłych mieszkańców województwa i ich rodzin. • Cele badań • Określenie sytuacji społeczeństwa województwa lubuskiego pod kątem stanu i zagrożenia wykluczeniem społecznym ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, osób bezrobotnych, starszych, ubogich oraz rodzin. Wyróżnienie grup społecznych doświadczających wykluczenia lub odczuwających zagrożenie nim. • Określenie potencjału tkwiącego w zasobach społecznych województwa lubuskiego umożliwiających przeciwstawianie się mieszkańców zagrożeniu marginalizacją i wykluczeniem społecznym. • Wskazanie indywidualnych uwarunkowań prowadzących do wykluczenia społecznego i marginalizacji mieszkańców województwa i rodzin a także dzieci i młodzieży. • Określenie tendencji w ochronie dzieci i młodzieży przed wykluczeniem społecznym.

8. Główne problemy badawcze • Co stanowi zasoby mieszkańców województwa lubuskiego umożliwiające godne życie bronienie się przed wykluczeniem społecznym? • W czym mieszkańcy województwa lubuskiego dostrzegają dotyczące ich zagrożenia prowadzące do wykluczenia społecznego oraz jakie wiążą z tym uwarunkowania? • Z jakimi zjawiskami wykluczenia społecznego zmagają się mieszkańcy województwa lubuskiego i w jaki sposób rozwiązują związane z tym problemy?

9. Problematyka szczegółowa badańCo stanowi kapitał kulturowy mieszkańcy województwa lubuskiego i jakie jest jego wykorzystanie w przeciwdziałaniu marginalizacji i wykluczeniu społecznemu?Które cechy demograficzno – kulturowe mieszkańców województwa lubuskiego i w jakim stopniu sprzyjają przeciwstawianiu się procesom marginalizacji i wykluczenia społecznego?Jak radzą sobie z realizacją swoich zadań życiowych osoby z grup wykluczenia społecznego (osoby starsze, bezrobotne, dotknięte ubóstwem) oraz rodziny doświadczone tym zjawiskiem? Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

10. Dobór terenu badań terenu badań Badania zostały przeprowadzone na terenie sześciu powiatów województwa lubuskiego – trzech z regionu południowego i trzech – z północnego. Zakwalifikowane zostały na tej samej zasadzie: powiaty z obu regionów o najniższej i najwyższej stopie bezrobocia oraz powiaty miejskie. W rezultacie do badań zakwalifikowano Gorzów, powiat strzelecko – drezdeński, powiat gorzowski oraz Zieloną Górę, powiat krośnieński i powiat świebodziński.

11. Badania sondażowe:2508 osób (1308 kobiet i 1200 mężczyzn) – wylosowano z ogólnopolskiej bazy danych. Badania jakościowe:250 osób (dobrane celowo, po uzyskaniu wcześniejszych deklaracji).W tym 131 kobiet i 119 mężczyzn. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

12. Refleksje ogólne:Mieszkańcy województwa lubuskiego czują się LubuszanamiWojewództwo lubuskie jest regionem, w którym mieszkańcom żyje się dobrze. Są oni zadowoleni z życia, rodziny, domu, środowiska zamieszkania i z pracy zawodowej.

13. Dostrzegalny jest awans społeczny poprzez edukację Wskazane jest podejmowanie starań mających na celu zatrzymanie w Lubuskiem najlepszej młodzieży poprzez stworzenie im możliwości nauki i aktywności na ich miarę. Należy też zadbać o powrót starannie wykształconych i najdynamiczniejszych w rodzinne strony. W innym razie przyszłość regionu będzie konstruowana bez ich udziału, bez wykorzystania ich potencjału. Ważne więc jest już na etapie szkolnym tworzenie klimatu społecznego do identyfikowania się z Lubuskiem oraz do wiązania z nim swojej przyszłości szczególnie przez ludzi młodych. Należy podtrzymać tendencję aktywności edukacyjnej wśród wszystkich kategorii społecznych umożliwiając poprzez rozszerzanie oferty kształcenia na wszystkich poziomach. Szczególnej uwagi w tym zakresie wymagają społeczności wiejskie. Nie chodzi tu jedynie o wykształcenie gwarantujące pozyskanie zawodu, lecz o podnoszenie ogólnego poziomu społeczeństwa.

14. Poziom oczekiwań dotyczących warunków życia Lubuszan jest średni i w większości obszarów pokrywa się z występującą sytuacją • Lubuszanie doświadczają licznych i różnych problemów i trudności na gruncie swoich rodzin. Pomimo, że nie wskazywano na nie powszechnie, często mają one miejsce. Z tego względu wspieranie rodzin i stwarzanie im możliwości do osiągania warunków do godnego życia stanowi kolejne ważne zadanie. Oczekiwania mieszkańców Lubuskiego nie są w tym zakresie wygórowane, a ponadto przedkładają oni rozwiązywanie swoich problemów we własnym zakresie ponad pomoc instytucjonalną. • Wzmóc należy zaufanie do instytucji pomocy i wiedzę na temat oferowanych przez nie form wsparcia i zasad ich udzielania. Pomimo bowiem pewnej grupy osób roszczących świadczenia ze strony pomocy społecznej, szczególnie o charakterze materialnym, zdecydowana większość Lubuszan stara się nie korzystać ze wsparcia instytucjonalnego. Może to być związane z nieznajomością różnych form pomocy, zwłaszcza niematerialnych a także z szeregiem innych obaw. Uwrażliwienie mieszkańców na sytuację innych osób ze środowiska zamieszkania może też być sposobem na upowszechnienie udzielania pomocy sąsiedzkiej a także przyczynić się do lepszej wiedzy służb socjalnych na temat warunków życia osób wymagających pomocy, a o nią się nie ubiegających.

15. Lubuszanie nie są zbyt skłonni do podejmowania wysiłku na rzecz zmiany istniejącego stanu, wykazują w tym zakresie zachowawczość i biernośćZnaczącym zadaniem w świetle rezultatów badań staje się aktywizacja społeczności lokalnych wokół spraw obywatelskich. Lubuszanie wykazują silne więzi ze swoim miejscem zamieszkania, natomiast cechuje ich niska aktywność na rzecz regionu. Koncentrują się na zaspokajaniu własnych potrzeb w środowiskach domowych. Konieczne jest angażowanie wszystkich pokoleń na rzecz poprawiania warunków środowiskowych. Jest to ważne zadanie szczególnie dla samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych. Duże znaczenie, jakie nadają mieszkańcy województwa lubuskiego swojemu lokalnemu środowisku, w przypadku podjęcia odpowiednich działań, w tym promujących i informacyjnych może znacząco ożywić aktywność społeczną mieszkańców i przyczynić się do ich większej integracji w środowisku zamieszkania i zaangażowania w jego sprawy. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

16. W zasobach społecznych województwa tkwią niewykorzystane możliwości, zwłaszcza w sferze organizacji środowiska, pracy, pomocy społecznej, rozwoju własnego w czasie wolnymNależy zachęcać samorządy lokalne do organizowania imprez kulturalnych i sportowych i angażowania do nich mieszkańców. Wiele dobrych doświadczeń w tym zakresie już jest. Pomimo deklarowanej i wykazywanej bierności, w przypadku pojawienia się ciekawej i dostępnej oferty Lubuszanie wykazują znaczną aktywność. Pomocne w tym może okazać się realizowanie projektów, dzięki którym możliwe jest korzystanie z dofinansowań i zmniejszanie wraz z tym kosztów własnych. Lubuszanie dysponują znaczną ilością czasu wolnego. Spędzają go najczęściej na robienie zakupów, na wykonywanie prac domowych oraz biernie – w domu, przed telewizorem. Konieczne jest propagowanie i promowanie aktywnych form spędzania czasu wolnego we wszystkich grupach wiekowych i we wszystkich środowiskach. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

17. Szczególnie cenioną przez mieszkańców Lubuskiego wartością jest rodzinaZ wypowiedzi respondentów wynika, że los rodziny jest ona dla nich nawet ważniejszy od własnego. Należy to pielęgnować i podtrzymywać, tym bardziej, że Lubuszanie są zadowoleni ze swoich rodzin. Jednocześnie jednak wykazują obawy o przyszłość rodziny. Główne źródło zagrożenia widzą w niepewnej sytuacji materialnej. Warunki materialne znacząco rzutują zarówno na zadowolenie z funkcjonowania rodzin, na konflikty, napięcia i inne zjawiska patologiczne, jak też są źródłem obaw i niepokojów. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

18. Różnice w życiu kobiet i mężczyzn dotyczą sposobów wypełniania czasu wolnego. Mężczyźni mają go więcej z uwagi na większe zaangażowanie kobiet w prowadzenie domuKobiety i mężczyźni w zbliżony sposób realizują swoje aspiracje życiowe i zawodowe. Wciąż kobiety znaczną część swojego czasu wolnego poświęcają na prowadzenie domu i czynności z tym związane. Różnice w tym zakresie wyraźnie się zmniejszają wśród osób młodszych i staranniej wykształconych. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

19. Dom wartością szczególnie cenionąDom stanowi wartość szczególną dla Lubuszan. Jest on dla nich inwestycją, miejscem życia rodziny i powodem do zadowolenia. Dom rodzinny stanowi dla Lubuszan miejsce dające schronienie i integrujące rodziny. Dla osób, których bliscy doświadczali wysiedleń i tułaczki posiadanie Domu jest zadaniem szczególnie ważnym. Wskazane jest pielęgnowanie tego podejścia i stwarzanie warunków do rozwijania budownictwa mieszkaniowego oraz warunków umożliwiających pozyskanie mieszkania szczególnie przez osoby młode. Daje to szanse na ich trwałe wiązanie się z regionem. Stwarza też możliwości do stabilizacji i umacniania rodzin. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

20. Zjawiska patologii społecznej występują we wszystkich obszarach życia, w żadnym jednak nie są powszechneLubuszanie doświadczają licznych i różnych problemów i trudności głównie na gruncie swoich rodzin. Pomimo, że nie wskazywano na nie powszechnie, często mają one miejsce. Z tego względu wspieranie rodzin i stwarzanie im możliwości do osiągania warunków do godnego życia stanowi kolejne ważne zadanie. Oczekiwania mieszkańców Lubuskiego nie są w tym zakresie wygórowane, a ponadto przedkładają oni rozwiązywanie swoich problemów we własnym zakresie ponad pomoc instytucjonalną. Wzmóc należy zaufanie do instytucji pomocy i wiedzę na temat oferowanych przez nie form wsparcia i zasad ich udzielania. Pomimo bowiem pewnej grupy osób roszczących świadczenia ze strony pomocy społecznej, szczególnie o charakterze materialnym, zdecydowana większość Lubuszan stara się nie korzystać ze wsparcia instytucjonalnego. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

21. Środowisko zamieszkania jest uważane za przyjazne dla osób młodszych, mniej dla seniorówNależy doskonalić stan infrastruktury socjalnej i materialnej i dostosowywania go do potrzeb mieszkańców ze szczególnym uwzględnieniem ich struktury wiekowej. Warunki środowiskowe stwarzane w miejscu zamieszkania dzieciom i młodzieży są oceniane pozytywnie, natomiast doskonalenia wymagają warunki środowiska zamieszkania osób starszych. Dotyczy to możliwości zaspokajania wszystkich niezbędnych potrzeb w pobliżu swojego zamieszkania. Konieczne też wydaje się tworzenie systemu pomocy osobom starszym w miejscu zamieszkania, bowiem powszechny typ rodzin nuklearnych sprawia, że seniorzy żyją w odrębnych rodzinach od rodzin swoich dzieci i możliwości systematycznego ich wspierania ze strony osób spokrewnionych biologicznie staje się coraz mniejsza. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

22. Praca zawodowa powodem do zadowoleniaMieszkańcy województwa lubuskiego są zadowoleni z wykonywanej pracy. Czują się pracownikami kompetentnymi, raczej radzą sobie z zadaniami zawodowymi. Raczej nie mają szczególnych oczekiwań dotyczących wynagrodzeń, pomimo że lokują się one poniżej średniej krajowej. Coraz częściej są pracownikami małych firm prywatnych. Wskazane jest wspieranie tych przedsiębiorstw i stwarzanie warunków do radzenia sobie na rynku pracy, są one bowiem często zbyt słabe, aby radzić sobie w złożonych sytuacjach rynkowych, a zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych. W Lubuskiem jest w tym zakresie wiele dobrych doświadczeń, które warto wykorzystywać i wzbogacać o nowe rozwiązania. Wskazane jest stwarzanie warunków do rozwijania własnej przedsiębiorczości. Lubuszanie pod tym względem maja spore kompetencje, jednocześnie obawiają się najróżniejszych trudności w otworzeniu własnej firmy i w działaniu na własny rachunek, co przyczynia się do ich znacznej powściągliwości. Duże możliwości w tym zakresie mają organizacje pozarządowe, których działalność jest ukierunkowana na rozwiązywanie rzeczywistych konkretnych problemów społecznych. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

23. Kompetentni bezrobotniBezrobotni Lubuszanie mają wysokie kompetencje związane z ubieganiem się o pracę. Są też zdeterminowani w poszukiwaniu zatrudnienia i ufni we własną sprawczość w tym zakresie. Przy poszukiwaniu pracy liczą głównie na siebie, na pomoc znajomych, ale też na wsparcie ze strony urzędu pracy. Osoby aktywne zawodowo liczą się z możliwością utraty pracy, jednakże nie podejmują działań zaradczych. Zachęcanie do tego typu działania jest ważnym zadaniem, którego realizacja może w przyszłości ograniczyć konsekwencje utraty pracy, co najczęściej wiąże się z likwidacją zakładu. Duże możliwości tkwią w niewykorzystanym w pełni kształceniu ustawicznym dorosłych, które z pewnością należy rozwijać nie tylko w sferze edukacji dla siebie, lecz również dla podniesienia mobilności podmiotów na rynku pracy. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

24. Najsilniej interweniującym czynnikiem w każdy z obszarów życia Lubuszan jest sytuacja materialna- Wnosi poczucie niepewności i zagrożenia - Prowadzi do redukowania wydatków na edukację i zdrowie. Mieszkańcy województwa lubuskiego w swoim budżecie znacząco redukują wydatki na zdrowie, co jest zjawiskiem szczególnie niepokojącym. Może wskazywać na gotowość poświęcania swojego zdrowia dla równoważenia domowych budżetów. Konieczne jest podnoszenie kultury zdrowotnej Lubuszan, promowanie zdrowego stylu życia i dbałości o zdrowie. - Przyczynia się do obniżenia standardu życia- Prowadzi do redukowania aktywności - Jest źródłem zjawisk patologicznych i zagrożeń dla funkcjonowania rodzin Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

25. Czujemy się Lubuszanami, identyfikujemy się ze społecznością i obszarem. Chcemy tu żyć. Jesteśmy zwolennikami spokojnego życia, bez większego wysiłku, skoncentrowanego na Domu, który podobnie jak Rodzina stanowią dla nas szczególne wartości.Obawiamy się przyszłości, ale nie zabiegamy o jej zabezpieczenie. Jesteśmy ufni w swoje możliwości, których jesteśmy świadomi. Nie wykorzystujemy ich jednak w pełni zarówno w życiu codziennym, w czasie wolnym jak też w pracy zawodowej. Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

26. Dziękuję Projekt „Życie Lubuszan. Współczesność i perspektywy” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego