Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Przepis prawny a norma prawna. Wykładnia prawa

3. Przepis prawny Przepis prawny jest podstawową jednostką aktu normatywnego. Ustawa np. składa się z artykułów, z których każdy jest przepisem prawnym. Z przepisów odtwarzamy normy prawne. Przepis prawny to zatem zdanie w sensie gramatycznym oznaczone jako artykuł /art.1/, paragraf /§1/, czy ustęp /1/, będący jednostką redakcyjną tekstu prawnego.

4. Norma prawna - trójelementowa koncepcja budowy normy prawnej Norma prawna (łac. norma - reguła, przepis, prawidło) to wypowiedź zawarta w akcie prawotwórczym, wyrażająca polecenie ogólnego zachowania się w konkretnych okolicznościach. - sankcja – określa negatywne następstwa, jakie spotkają adresata, jeśli zachowa się w sposób niezgodny z zasadą wyrażoną w dyspozycji - hipoteza – określa warunki zastosowania normy prawnej oraz jej adresata - dyspozycja – określa właściwy sposób zachowania się adresata w okolicznościach wskazanych w hipotezie (wskazuje, co należy zrobić, by uniknąć sankcji)

5. Norma prawna - dwuelementowa koncepcja budowy normy prawnej Krytyczna wobec trójelementowej koncepcji budowy normy prawnej teoria głosi, że norma prawna jest złożona z dwu oddzielnych norm. Sankcjonowanej - składającej się z hipotezy i dyspozycji Sankcjonującej - składającej się z hipotezy, którą jest naruszenie normy sankcjonowanej i dyspozycji będącej w rzeczywistości sankcją Każda z nich zakłada inne okoliczności, adresata oraz zachowanie. Druga znajduje zastosowanie, gdy nie zostanie zrealizowana pierwsza.

6. Rodzaje norm prawnych Pojęcie przepisu nie jest tożsame z pojęciem normy, gdyż istnieją normy o bardzo rozbudowanych hipotezach czy też dyspozycjach, które ze względów technicznych nie są sformułowane w jednym przepisie, a zdarza się, że nawet nie w jednym akcie prawnym. - dyspozycja pozwala wybrać sposób postępowania - w dyspozycji jest sformułowany nakaz - w dyspozycji jest sformułowany zakaz ( np. zakaz zabijania )

7. Rodzaje norm prawnych - podmioty prawa nie mogą decydować, czy należy się zastosować do tych norm - są stosowane tylko wtedy, gdy podmioty prawa nie przyjęły innych reguł niż wyrażone w dyspozycji

8. Rodzaje norm prawnych - obowiązujące na obszarze całego państwa - obowiązujące na części terytorium państwa

9. Sankcja R O D Z A J E S A N K C J I

10. Rodzaje norm postępowania W każdym państwie poza normami prawnymi stanowionymi przez właściwe organy państwa istnieją także inne normy określające postępowanie ludzi w określonych sytuacjach. Są to normy obyczajowe i normy moralne.

11. Rodzaje norm postępowania Norma moralna - uzasadnienie aksjologiczne (ocena czynów jako dobre lub złe) a nie, jak w przypadku norm obyczajowych, wytworzony i utrwalony powszechnie nawyk postępowania. Szczególnym rodzajem norm moralnych są normy religijne stanowione przez organizacje kościelne i różne związki wyznaniowe. Nawyk – norma wyznaczająca, jak w konkretnych przypadkach (sytuacjach) powinno się postępować.

12. Norma prawna i moralna - różnice

13. Prawo naturalne a prawo pozytywne Prawo naturalne to zbiór norm, które obowiązują niezależnie od tego, czy zostały potwierdzone i uznane przez władzę państwową. Ich źródłem jest wyznawany system wartości. Prawo pozytywne to zbiór norm ustanowionych przez władzę publiczną, obowiązujących w danym państwie.

14. Prawo a moralność Prawo Moralność • - Istnieją zachowania regulowane tylko • przez normy moralne, np. zakaz donosicielstwa. • Niektóre zachowania są regulowane tylko • przez normy prawne, np. zasady podejmowanie • czynności prawnych. • Do zachowań regulowanych zarówno przez prawo, • jak i moralność należy np. zakaz zabijania. Moralność Prawo • Każde zachowanie regulowane przez prawo jest • także regulowane przez moralność. • Zakres czynności regulowanych przez prawo jest • węższy niż regulowanych przez moralność.

15. Cechy państwa prawa Państwem prawa, zwanym również państwem praworządnym, określa się takie państwo, w którym stabilne prawo określa kompetencje, organizację organów władzy oraz ich stosunki z obywatelami i innymi podmiotami prawa. Przedstawiciele takiego państwa działają w granicach prawa, a także realizują zasadę równości obywateli wobec prawa. Obywatele mogą zaś czynić wszystko, czego prawo im nie zabrania. Cechy państwa prawa jasne i stabilne prawo ustrój demokratyczny przestrzeganie procedur prawnych hierarchiczność systemu źródeł prawa równość wobec prawa

16. Zasada nullumcrimen sine lege • Zasada „nie ma przestępstwa bez przepisu prawa” jest fundamentalną zasadą państwa prawa. • Oznacza ono, że: • czyn zagrożony karą oraz samą karę należy opisać w ustawie, • typy czynów zabronionych, przesłanki zastosowania sankcji przymusowych i odpowiedzialności, rodzaje i granice sankcji muszą być ściśle określone w ustawie, • pociągnięcie do odpowiedzialności karnej jest uwarunkowane obowiązywaniem ustawy w chwili popełnienia czynu.

17. Wykładnia prawa • Wykładnią prawa nazywa się czynność intelektualną, na podstawie której z treści przepisów prawnych są formułowane normy. Interpretacja (wykładnia) prawa poprzedza zastosowanie normy prawnej. • Wykładnia odbywa się według przyjętych zasad, zwanych regułami egzegezy prawniczej. • Podstawowymi sposobami wykładni prawa są wykładnie: • językowa, • systemowa i funkcjonalna. • Pomocniczo zaś można stosować wykładnię: • historyczną, • porównawczą.

18. Wykładnia prawa Rodzaje wykładni ze względu na: Dokonującego Formalna – dokonywana przez organy państwa. Autentyczna – dokonywana przez prawodawcę. Legalna – dokonywana przez organ, któremu prawodawca przyznał kompetencje do interpretowania prawa. Operatywna – dokonywana przez organy stosujące prawo (sądy, organy administracji). Doktrynalna – dokonywana przez przedstawicieli nauk prawnych. Nieoficjalna – dokonywana przez prawników na potrzeby podejmowania decyzji przez różne podmioty. Przyjęte metody Językowa – treść przepisu zostaje ustalona na podstawie analizy języka, którym jest on wypowiedziany. Systemowa – normy wyprowadza się z systemu prawa, w którym funkcjonuje dana ustawa. Jej częścią jest wykładnia logiczna (zamiar prawodawcy jest wypowiedziany na podstawie zasad logiki). Celowościowa – uwzględnia cel, jaki dany przepis powinien zrealizować, bierze pod uwagę kontekst społeczny, ekonomiczny lub aksjologiczny. Efekt Dosłowna – dokonywana na podstawie różnych rodzajów wykładni. Rozszerzająca – polega na wyborze spośród znaczeń uzyskanych na podstawie różnych wykładni znaczenia szerszego niż uzyskane w wyniku wykładni językowej. Zawężająca – polega na wyborze spośród znaczeń uzyskanych na podstawie różnych wykładni znaczenia węższego niż uzyskane w wyniku wykładni językowej.

19. Reguły wnioskowań prawniczych • Stosowanie wnioskowań prawniczych jest często nazywane wykładnią logiczną. Takie wnioskowanie polega na tym , że z obowiązywania określonej normy „X” ustala się logiczny wniosek o obowiązywaniu normy „Y”. Do typowych reguł wnioskowań prawniczych zaliczamy: • rozumowanie a contrario– wnioskowanie z przeciwieństwa, polegające na założeniu, że norma nie stosuje się do sytuacji, do których nie odnosi się wprost, • rozumowanie a simile – wnioskowanie przez analogię, przeciwieństwo rozumowania a contrario, polega na zastosowaniu do sytuacji nieuregulowanych przez przepisy – przepisów regulujących podobne sytuacje,

20. Reguły wnioskowań prawniczych • rozumowanie z celu na środki – opiera się na założeniu, że jeśli dozwolony jest cel, to środki do niego prowadzące także są dozwolone, • wnioskowanie a fortiori– występuje w dwóch postaciach – z większego na mniejsze (komu wolno więcej, temu tym bardziej wolno mniej) oraz z mniejszego na większe (komu wolno mniej, temu tym bardziej nie wolno więcej), • wnioskowanie reductio od ad absurdum – sprowadzenie do absurdu, oznacza, że jeżeli w wyniku rozumowania dochodzimy do nonsensownych wniosków, to należy tego rozumowania zaniechać.

21. ZAPAMIĘTAJ !

22. ZAPAMIĘTAJ ! • Norma prawna w swojej treści zawiera: • zakaz, np. kobiety w ciąży nie wolno… • nakaz, np. dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo… • upoważnienie, np. jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, termin wynosi jeden rok… • Przepis prawny - nie posiada typowych dla norm prawnych wyrazów: • „ jest zobowiązany” • „ powinno być” • „należy” • „jest zabronione” • „podlega karze”